Verzameld journalistiek werk. Deel 6. Nieuwe Rotterdamsche Courant januari 1913 - november 1913

VI

Brussel, 22 October.

Daareven, bij het uitgaan der kamer, zei mij een nog jong, maar reeds gezaghebbend socialistisch leider: ‘Weet gij wat de oppositie moest doen? Zich eenvoudig bij de algemeene bespreking der schoolwet onthouden, of beter nog de zittingen niet eens bijwonen. Aan de wet ontsnappen wij natuurlijk niet: ze dan maar liever boycotteeren. En het zou heel wat meer indruk maken in het land, en heel wat meer beroering verwekken, te zien, dat wij de dupe niet willen zijn van de rechterzijde.’

Waarop zijn makker antwoordde - eveneens een jong socialist, maar met meer practischen zin -: ‘Het land is voorloopig onverschillig, en blijft het waarschijnlijk. Alle beweging zal onorganisch blijven, zal bij gebrek aan zwaarte.... gij weet de rest. Dan maar beter, dunkt mij, de algemeene bespreking zooveel mogelijk inkorten, door van het woord af te zien. Alle praten helpt toch niet, en.... wij zijn bereid de voornaamste stelregelen der wet te stemmen. Dan toch maar liever, zou ik denken, de wet flink artikel per artikel aan te pakken, amendementen voor te stellen en te verdedigen, voet bij stuk, waar

[p. 596]

het hoort, en aldus van de regeering de wet, die onvermijdelijk is, af te dwingen in haren best-mogelijken vorm. Dus liefst maar geen principieele discussie, die fataal afdwaalt: wij worden het toch nooit eens. Maar scherp onderzoek van de wet-zelve!’

En weet gij wat ik zei, ik die tusschen de twee stellingen stond als de ezel tusschen.... gij hebt mij al begrepen? Hewel, ik zei niets. Maar ik dacht niet te minder. Hetgeen, sedert ik Descartes heb gelezen, het beste bewijs van mijn bestaan en van mijne aanwezigheid is. Ik dacht trouwens niet veel. Ik dacht alleen: ‘Gij zijt er wel meê, als gij denkt dat zij, om welke reden ook, gaan zwijgen! Onthoudt de linkerzijde zich, dan babbelt de rechterzijde alléén. En zoo zijn wij, als telkens, zeker dat de eigenlijke wetstekst er doorglibbert, zelfs zonder verweer.’

Zal het de schuld zijn van den heer Van de Walle, die evenals de heer Lamborelle iederen dag Mechelen te Brussel komt vertegenwoordigen? Maar misschien dan van menig ander, want de heer van de Walle zegt dan toch verstandige dingen. Hij zegt:

‘Jammer toch dat gij, regeering, geen voorstel hebt neergelegd, waar wij ons allen op onze beurt bij neerleggen kunnen! Jammert toch dat gij, in plaats van al de kinderen op dezelfde schoolbanken te vereenigen, er plezier in schijnt te vinden ze te scheiden! Het is op school dat de moreele eenheid der natie moest worden gevormd. En wat doet gij? Gij maakt van elk kind een politicus, die nog kleiner is dan wij-zelf. Zou het dan niet kunnen, dat de onderwijzer eerbied voor alle vrijheid zou onderwijzen, zonder ééne godsdienstige overtuiging

[p. 597]

te krenken? Is het dan volkomen onmogelijk, zedelijk bewustzijn te kweeken of het besef alleen van eer en eerlijkheid? En, onder waakzaamheid van den staat, wat zou eraan ontbreken om dergelijk onderwijs door ieder aanneembaar, en werkelijk nationaal te maken? - Tegenover eene aldus opgevatte school, wat stelt gij? Eene partijschool die bij de prilste jeugd politieke hartstochten opstookt. Uw ontwerp zet de ouders aan, hunne kinderen te onttrekken aan de officiëele school; en aldus bewerkt gij den ondergang van het onderwijs, dat u als regeerders werd toevertrouwd. Wat gij wilt: de geestelijkheid bevoordeeligen. En daarom kunnen wij uwe wet niet aanvaarden, tenzij ze geheel omgewerkt werd. - Neutraal onderwijs is onmogelijk, zegt gij, omdat het atheïstisch is. Nochtans steunt gij de zoogezegd atheïstische openbare scholen. Bewijst het niet dat uw argument hersenschimmig, of beter gezegd schijnheilig is? Dat het alleen uw begeerte verduikt, zooveel mogelijk sectarisch onderwijs te bevorderen? - Gij eischt godsdienstige vrijheid, zegt gij verder. Maar hoe zou zuiver-wetenschappelijk onderwijs die kunnen krenken?... Neen, wat gij wilt: de staat buiten de school. Gij wilt door allen de school van enkelen doen betalen. En volgens u kunnen of mogen slechts de ouders oordeelen of rechteren over onderwijskwesties. Alsof de meesten dezer daar bij opleiding eenig recht toe verworven hadden! - Zeker, de vrijheid van den familievader dient geëerbiedigd. Maar de staat heeft hem in zijn oordeel te leiden. En daartoe dient de openbare school, die boven de partijen staat, en niets beoogt dan elks welzijn.

Het is meer dan duidelijk’, voert de katholieke Verhaegen daar tegenin, ‘dat wij het met onze tegensprekers

[p. 598]

nooit eens worden over wat onder gewetensvrijheid dient begrepen. Gij wilt, gij, dat het geweten van het kind ledig blijve; en dat noemt gij vrijheid. Neen: de vrijheid van den huisvader moet hierin bestaan, dat hij zijn kind naar eene vrije school kan zenden. En die vrijheid, de eenige ware, kost ons katholieken, en ons alléén, de kijkers uit den schedel. Want wat zijn de onderwijzers in de groote steden? Vrijdenkers, zeg ik u! En gij zoudt willen dat onze partijgenooten daar onze kinders aan toe zouden vertrouwen? Plicht van den staat is: iederéén te beschermen: dus ook katholieken. En waar wij uwe scholen bekostigen, is het maar natuurlijk dat gij tusschenkomt in de kosten der onze.... Gij spreekt van verdraagzaamheid, en wilt ons uwe moraal opdringen. Hewel, wij willen er niet van weten, en zijn dus op zijn minst zoo verdraagzaam als gij. Onze wet bezorgt u ik weet niet hoeveel toegevingen van onzentwege. Maar u ons geweten opofferen doen wij nooit of nimmer!’

En..... l'orateur reçoit les félicitations de ses amis politiques....

Dit zou ongetwijfeld eveneens het geval geweest zijn, indien de heer Donnay heden reeds zijne scherpe redevoering had kunnen beëindigen. Maar dit mocht niet gebeuren. Hetgeen gij, tot mijn spijt, zult moeten wijten aan het vergevorderd uur.

En daarom bleef de heer Donnay gespeend van de definitieve huldiging zijner vrienden.

En ik, lezer, om dezelfde redenen, van de uwe.

N.R.C., 23 October 1913.