Verzameld journalistiek werk. Deel 6. Nieuwe Rotterdamsche Courant januari 1913 - november 1913

[p. 548]

Silhouetjes
I
Een mensch

Brussel, 6 October.

Neemt het mij niet kwalijk, mijne vrienden, maar ik heb voor Diogenes, den man in de Ton en met de Lantaarn, nooit den eerbied gehad, dien ik andere philosophen meestal toedraag.

En gij zult toegeven, dat ik in mijn afkeer voor dezen cynicus niet geheel ongelijk heb. Een wijsgeer, die verwaand is, is al geen wijsgeer meer, of... is het nog niet. En wat te denken van den man, die het compliment van Alexander van Macedonië, alsdat hij wel Diogenes wou zijn, indien hij niet Alexander de Groote was, beantwoordde met: ‘En ik wilde wel Diogenes zijn, indien ik Diogenes niet was’. (Sla hier maar eens Loukianos op na: gij zult er nog andere fraaiigheden in vinden!) - Het is dezelfde zelfvoldane ironie, die hem dure olie verbranden deed om op klaarlichten dag een Mensch te gaan ontdekken. Ware hij naar Brussel gekomen en hadde hij mij vereerd met een bezoek, dan hadde ik er hem een getoond, een Mensch, en zonder dat wij daarom hadden behoeven een bollantaarn aan te steken!....

Die mensch brengt zijn leven door in een wagentje, waarin zijne vrouw hem iederen ochtend, bij regen, hagel of sneeuw zoo goed als bij zonnebrand, voert, onveranderlijk, naar een stil plaatsje van een groote, wijde, en slechts op het middaguur druk bezochte straat. Daar zit dan de man den godsganschen dag, onder zijne diepe pet.

[p. 549]

Van beroep is hij, het spreekt vanzelf, bedelaar. Zijn wij niet allemaal een beetje bedelaar, en zeer baatzuchtig nogal, hoewel onbewust? Hij is het - en hierin is hij al heel bijzonder - hij is het zeer bewust, maar - en hierdoor wordt hij nog vreemder - ten zeerste onbaatzuchtig. Hij zit in zijn karretje, zijne pet over de neergeslagen oogen, zijn dikke vuil-grauwe snor over mond en kin, het heele hoofd gebogen over de langzaam- en vredig ademende borst, terwijl het onderlijf duikt in eene groene, groezelige sargie, waarover verspreid doosjes lucifers, potlooden, rijgkoorden. Hij zit daar, en de zon beketst zijn grooten, ronden rug in de dikke, gansch verkleurde jas, waarboven de wollen bouffante het achterhoofd induffelt; de regen striemt hem, wanneer Aprilsche luimen of najaarsbuien het keeren der seizoenen beteekenen; en de sneeuw, de stille, blanke, geniepige wintersneeuw komt dikke, vlokkige kussens leggen op zijn onroerend hoofd en zijne gekromde schouders. Hij bekommert er zich niet om: hij heeft eene andere bekommernis, de lieve zorg van geheel zijn leven, van zijn armzalig, maar wie weet hoe heerlijk-zalig bestaan: hij snijdt beeldjes.

Hij heeft onder zijne sargie een voorraad blokjes krijt. Misschien zijn zij oorspronkelijk voor den verkoop bestemd, gelijk de andere schamele waren. Maar zei ik u niet dat hij onbaatzuchtig is? Hij verstopt zijne stukken krijt: zijn zij niet zijn liefste bezit. Hij haalt er nu en dan een van onder zijne deken, en met een groot krom mes gaat hij er zorgvuldig in kerven. Hij buigt het lijf, hij buigt aandachtig het hoofd: hij is een figuurtje aan het beeldhouwen. Het draait in zijne witte en schrale handen. Zijne voorzichtige vingeren betasten

[p. 550]

het. Het mes snijdt hier en daar, nu eens forsch en beslist, dan met tedere schroomvalligheid. Hij houwt, hij kerft, hij graveert. Terwijl om hem heen de dag, de blijde of gure dag, de haastige of dralende dag ongezien, onopgemerkt en ongezien voor dezen onbaatzuchtigen bedelaar voorbijgaat.

Onbaatzuchtig nogmaals. Want niet alleen verkoopt deze man zijne beeldekens niet: hij behoudt ze niet eens voor zich zelf. Vreemder nog: hij is er niks mee ingenomen, geenszins fier om. Deze gelukkige is onverschillig aan zijn geluk; misschien omdat hij het geluk bezit, staat hij er tegenover als eene vrije ziel; de drang naar bezit van hetgeen hem lief is bestaat niet voor hem. Want nauwelijks is een figuurtje klaar of, zonder misprijzen - het ware een trots -, zonder spijt - het ware een egoïsme - zonder het gevoel dat zijn werk minderwaardig zou zijn - het ware negatieve hoogmoed -, laat hij het vallen op de steenen naast zich, zonder het nog verder te bezien. Zoodat hij 's avonds omringd ligt van wel vijftien witte, gebroken, tot stof gebrijzelde poppetjes.... Zekeren dag was ik bij hem blijven staan kijken. Toen ik hem het mannetje vroeg, dat hij juist gesneden had, bezag hij mij even, doch zonder verwondering. Toen ik er hem een geldstuk voor gaf, bezag hij mij andermaal, ditmaal echter met wat verbazing in de oogen. En zonder een enkel woord stak hij het zilverstukje onder zijne groene deken.

Want nieuwe bijzonderheid van mijn Mensch: hij is ondankbaar, naïef-ondankbaar. Deze bewuste bedelaar, die van nature onbaatzuchtig is, is ook van nature ondankbaar. Wij, onbewuste maar baatzuchtige bedelaars, zijn natuurlijk ook ondankbaar, maar willen het zeer oprecht niet

[p. 551]

geweten hebben. Maar deze.....

Juist omdat hij niet bedelt, geven de menschen hem nu en dan wel wat. Hij dankt nooit. Waarom zou hij het trouwens doen? Heeft hij dat geld noodig? Heeft hij, in zijne blokjes krijt en in zijn mes, niet alles wat hij behoeft? Hoe zou dan maar een gevoel van dankbaarheid of ondankbaarheid zijne sereniteit, van alle wereldschheid verlost, komen aantasten en verontrusten?....

Ik, die gewoonlijk alleen aan blinden mijn aalmoes gun, omdat ik niet geërgerd wil worden door rechtstreeksche persoonlijke dankbaarheid-op-den-man-af, die natuurlijk leugen is (wat moet een bedelaar schatten van haat in zich opstapelen!), ik gun dezen man in zijn wagentje, die, gij zult het toegeven, als mensch al bijzonder genoeg is om zelfs een Diogenes tot nadenken te dwingen, - ik gun hem niet eens de aalmoes van mijn groet. Ik neem anders graag den hoed af voor wat ik waardeer, - al was het maar een bedelaar. Maar dezen ga 'k liever voorbij alsof ik hem niet zag. Want mijne eerbiedbetuiging kon hem aan het nadenken brengen over hem-zelf. En ziet u: ik wil niet dat hij, bij zelf-onderzoek, zou worden... wat wij - laat het ons toch maar eens bekennen - helaas maar en zijn......

N.R.C., 7 October 1913.