Verzameld journalistiek werk. Deel 6. Nieuwe Rotterdamsche Courant januari 1913 - november 1913

[p. 354]

Camille Lemonnier †

Brussel, 14 Juni.

Hij zat, - recht als iemand die bij het eerste signaal op zal moeten veren; met de vierkante schouders, den vlakken romp, den strakken nek van een officier; met den staal blauwen blik en den harden borstel-snor die zijn van een heerscher, althans van een zelf-beheerscher, - aan het terras van een café. Hij zag mij afkomen; hij wist dat ik hem groeten zou. Toen nam hij met opvallende onhandigheid zijn glas op, en dronk een slokje, gelijk een bedeesd meisje zou hebben gedaan... Het is eene maand geleden, bij valavond van een zoeten voorjaarsdag. Ik heb hem sedert dien niet meer gezien....

Gelijk ik hem toen zag, met die beweging: zat hij daar niet in de volkomene werkelijkheid van zijn uiterlijk en van zijn innerlijk wezen? Hij was groot en sterk; hoewel bij de zeventig oud, bijzonder lenig van leden; fijn en krachtig gestierd; elegant en frisch in de gebaren. Zijne handen, die smal en wit waren, staken af bij het hoofd, dat onder het roode haar brutaal, aanmatigend en nogal zelfvoldaan leek, met de gevoelig-trillende neusvleugels, den strakken mond en den harden kin. De hoogaangevulde schouders van het blauwe colbertje dat hij placht te dragen; de, tevens losse en strenge, houding van het bovenlijf; de stipte en veerkrachtige stevigheid van den gang: zij waren minder van een artiest dan van een wilsterke, geschoolde en doortastende natuur. En dat uizicht paste dan ook volkomen bij wat men wist van 's mans eerbied, van zijne ontzaglijke, eerbiedwekkende,

[p. 355]

maar dan toch wel eenigszins van cerebrale gewildheid verdachte werkzaamheid: jaar-in jaar-uit, tot op den laatsten tijd, vier en zelfs vijf boeken!... Deze leek het wel, had zichzelf gedrild tot ‘een trouw soldaat in 't leger van het noodlot’, een vechtersbaas, een worstelaar die zich voorgenomen had den, blij-aanvaarden, levensstrijd tot een zegerijk einde te voeren.

Nochtans was deze, uiterlijk, bewust-sterke, niet veel meer dan een schuchtere. Ik herinner mij dat, haast twintig jaar geleden, eene Nederlandsche vertaling van zijn drama ‘Le Mâle’ voor het eerst in den Vlaamschen Schouwburg te Gent werd opgevoerd. Denzelfden avond besloten enkele jongere Vlaamsch-schrijvende Belgen den meester in de pauze een spontane hulde te brengen. Lemonnier werd uitgenoodigd, zich naar het foyer te begeven. Door éen onzer werd hij toegesproken. Zijn antwoord was van iemand, die alles behalve zich-zelf de baas was: nimmer heb ik als dien avond een meester van het woord hooren stotteren als den blooden, bedeesden en naïef-blijden Camille Lemonnier.

Een Meester van het Woord: dat was hij immers in eersten aanleg, en feitelijk in oereigen wezen. Zijn talent, de groote kunst van dezen stamelaar, van dezen onmogelijken redenaar, was oratorisch. Evenals Zola, zijn eerste meester, was hij redenaar, was hij rhêtor (in den vollen en rijken zin van het woord), ... maar niet dan met de pen in de hand. Zijne kunst is voor een goed deel rhetorisch geweest, eene kunst meer van ontwikkeling van uit inspiratie. Men kan niet zeggen dat hij iets heeft uitgevonden; zelfs niet dat hij veel diep-doorvoeld zou hebben. Hij had noch de schoone bezonnenheid van Pirmez, noch de

[p. 356]

genialiteit van den Charles de Coster die ‘Uylenspiegel’ omschiep; op deze twee zijne voorgangers had hij echter voor, dat hij de eerste was om in zich de teekenen te dragen van, en aan zich te bewijzen: de praktische behendigheid, de zekerheid van den vorm, die het eerste teeken is van een literatuur die naar rijpheid dringt en de rijpheid gaat bereiken. Zijne taal, zijn stijl, stonden stevig, zooniet steeds schoon, op hunne pooten. De ontwikkeling van het verhaal scheen steeds logisch en was altijd schitterend. De Belgische letterkunde kreeg in Lemonnier gezette vastheid; zij bracht gerustheid aan de lezers; zij kon aldus voor de schrijvers gaan gelden als een ambacht. Zij boezemde vertrouwen in aan iedereen, en het is de eerste daad van beteekenis die wij Lemonnier danken: zijne literaire vaardigheid heeft onze Fransch-Belgische letterkunde in het buitenland ‘au sérieux’ doen nemen.

Voor het binnenland heeft hij dit gedaan, dat hij er opvolgenlijk naturalisme, psychologie-à-la-Bourget, symbolisme, naturisme, wat weet ik al!, zoogoed als ingeburgerd heeft. Hij had, gepaard aan zijne rhetorische gaven, een wonderbaar aanpassingsvermogen. Deze gezonde kon keien verduren. En hij deed het niet alleen met gemak: hij deed het met gezellige gratie. En vooral: met eerbiedwekkend talent en eene onbegrijpelijke natuurlijkheid.

En hier maak ik ‘natuurlijkheid’ alles behalve tot synoniem van ‘schijn’. Deze man, die alles vermocht te beminnen, wist zijne liefde in de meest-spontane oprechtheid uit te storten. Laat zijn ‘Mâle’ herinneren aan Maupassant: hij heeft niettemin het bloed van Lemonnier in zijne aderen. ‘Le Mort’ brengt u den naam Léon Cladel op de lippen: waar echter toont gij mij onmiddellijke

[p. 357]

gelijkenis aan?... En zoo konden wij wel al de titels der honderd boeken noemen; die honderd boeken toetsen aan hun oerbeeld, zonder dat wij een enkel maal den geweldigen rhêtor, den rijk- en sterk- en gemakkelijk- en zoo natuurlijk-verwerkenden rhetorischen omschepper Lemonnier zouden kunnen verloochenen.

Want hij had in zijn Vlaamsch bloed de levende decoratief en ook de soms sluimerende, soms grof-uitgedrukte, maar nimmer uitgedoofde teederheid die onze heerlijkste kracht is. Zijne meest persoonlijke romans zijn niet zijne sterkste, maar zij zijn de schoonste, juist misschien omdat men hier en daar eene aarzeling ontdekt in de uitdrukking van iets diep-gevoelds. De ‘roublardise’ week voor den schroom van het diepere gevoel. En ook de decoratieve breedheid verinnigde zich tot minder vaste, maar diepere bewogenheid. Wat was van den ambachtsman, en wat was van den eigenlijken, den zelfstandigen dichter, men kon het vooral merken in zijne boeken over kunstkritiek.

Lemonnier schreef steeds graag over schilderijen. Men kan echter met beslistheid zeggen dat hij ze niet altijd nauwkeurig bezag voor hij ze aan 't beschrijven ging. Daartoe schreef hij waarlijk te gemakkelijk.... en waren de schilderijen, nu ook niet altijd belangrijk genoeg. Had hij echter in volle overgave en in volle ontvangst van een kunstwerk mogen genieten, dan voelde men het aanstonds aan den stijl. Deze meester van den stijl, voelde hapering van den geest en van de pen. Hij ging den angst der oprechtheid gevoelen. En zelfs, waar hij in lyrische vervoering zijne dankbare bewondering uit zou storten, bezat hem de kiesche angst, meer dan waar hij zich maar oplei te loven-zonder-daarom-te-hebben-genoten, van de

[p. 358]

juiste qualificatie en de strikte waarde-aangeving, al zou de Rhythmus eronder lijden misschien....

Na een heelkundige bewerking is hij gevallen, als een soldaat dien men van het slagveld wegdraagt. Het is als een soldaat, als een veldgeneraal, als een overwinnaar vooral dat alle Belgische literatoren hem zullen missen en gedenken. Hij heeft een lastig en schoon leven doorgemaakt. Zij, wier leven lastig is, vinden in het zijne den moed misschien, en de wilskracht, het schoon te maken.

N.R.C., 16 Juni 1913.