Verzameld journalistiek werk. Deel 6. Nieuwe Rotterdamsche Courant januari 1913 - november 1913

[p. 331]

De tentoonstelling te Gent
Afdeeling schoone kunsten
III

Brussel, 27 Mei.

Gedoogt dat ik voor een oogenblik van plastiek op drastiek, dat ik van de schilderkunst op die der muziek overwip: het geldt eene nationale gebeurtenis, die, viel ze nu ook niet uit zooals ik, eeuwige misnoegde, hadde gewenscht, niet te minder dient aangestipt in deze kroniek der Gentsche tentoonstelling. Het gaat nl. om de uitvoering, Zaterdag jl., van het oratorio ‘De Schelde’ van Peter Benoit, geheel - en dit is het ongewone - op eigen initiatief van het tentoonstellingsbestuur, dat er aan gehecht heeft, aldus het bestaan eener eigene Vlaamsche kunst te erkennen en te belijden: eene daad die velen misschien zal hebben verwonderd, sommigen misschien zal hebben misnoegd, maar die gij ongetwijfeld met mij, meer nog dan Peter Benoit's muziek, zult toejuichen.

Want ik herhaal het, wat hier van belang is, veel meer dan de keus van het oratorio dat zou worden uitgevoerd en dan de uitvoering zelve: de nobele plichtsbetrachting van dezen, die zonder den minsten drang van buiten, zonder dat de minste volksbeweging ze ertoe gedwongen had, het aangingen zoo maar een Vlaamsch werk klakkeloos - ik zeg niet: claque-loos - te laten spelen. Zij laten het, ik weet het wel, in deze ongewone Vlaamschgezindheid, bij de muziek, die eigenlijk eene internationale taal is; waar het letterkunde geldt richtten zij zich tot het buitenland, zelfs waar het om de eigen dichtkunst gaat:

[p. 332]

zoo zullen wij het genoegen hebben, uit den mond van Frederik van Eeden te vernemen hoe het staat met de Vlaamsche poëzie. Intusschen echter mogen de, wel wat heel indringerige, flaminganten blij zijn, dat zij, zonder tusschenkomst, ‘De Schelde’ van het tentoonstellingsbestuur te hooren kregen.

‘Te hooren’ is voor velen een euphemisme geweest: men gaf het werk, een reuzenwerk, dat voor de uitvoering een reuzenzaal eischt, in de kleine zaal van het feestgebouw, - zoodat velen buiten mochten blijven staan. Euphemisme ook in dezen zin, dat de akoestiek dier zaal allesbehalve overal even goed is.

Of zij, die dan niet hoorden, daar veel bij verloren hebben?

Wel te verstaan, het gaat hier niet om Benoit's grootsch werk. Toen het te Antwerpen, in uitnemende voorwaarden, den meester waardig, gegeven werd, kwam daarvan te dezer plaatse uitvoerige ontleding; zoodat ik-zelf me thans daarvan onthouden kan. En verdere waardebepaling van het werk wordt, bij gebrek aan voldoende technische kennis, een kwestie van smaak. Mijn oordeel onthoud ik u dan maar, en ik spreek u dan ook alleen over de vertolking.

Deze was, het dient wel gezegd, middelmatig en ongelijk. Onder de slappe, wel heel zoeterige leiding van Emile Mathieu, den bestuurder van het Gentsch conservatorium, werd deze muziek afgedrensd, zonder bezieling, door een orkest waarvan al de muzikanten uit hun humeur schenen te zijn. Geen evenwicht tusschen de koren - anders wel goed en soms heel welluidend - en de instrumenten. En wat de solisten betreft: als wij de heeren Steurbaut en Colignon, beiden van de Lyrische Opera te Antwerpen,

[p. 333]

en mevr. Teltesse-Oesombre, vroeger aan de Monnaie verbonden, eervol hebben vernoemd, dan blijft er nog heel weinig lof over voor de anderen. Men kon dus betere ‘mise au point’ wenschen. Wat niet belet dat het bestuur der tentoonstelling het er met een gerust hart kan voor houden, zijn Vlaamschen plicht te hebben gekweten....

Laat ik nu maar weer naar de afdeeling Schoone Kunsten wandelen, en er een schijnbaar verzuim weer goed bij maken. Want gij hebt mij al onder de neus gewreven: ‘Gij noemt, als de twee meesters van het Vlaamsch impressionisme, Claus en Heymans. Wat doet gij dan met Theo van Rijsselberghe, toch ook een Vlaming en toch ook een impressionist?!’ - Ik glimlach. Ja, Theo van Rijsselberghe is ook een Vlaming en ook een impressionist, maar daarom nog geen Vlaamsch impressionist. Impressionistische kunst hangt immers af van de omgeving waar de schilder in werkt, objectief als zij is in allereerste plaats. En nu is Theo van Rijsselberghe al sedert jaren naar Frankrijk uitgeweken. Heeft hij aldaar zijn Vlaamschen kijk op de dingen verloren; geen voorkeur behouden voor Vlaamsche tonaliteit, zoodat hij, ook in het zengende Zuiden, met voorliefde zou gaan naar 't wazige van luchten die aan de onze denken doen, maar de ijle horizonnen, die, bij ochtend- of avondschemer, aan de onze herinneren? Ach, het verging hem als elken Vlaming, die naar de zonnelanden toog: hij werd er door verblind, door opgezogen; hij liet zijn Vlaamsch temperament doorlaaien van Zuiderhitte, zoodat... dit temperament, als ijzer in den smeltkroes, er bij gelouterd werd. Ja, Van Rijsselberghe bleef wel al de gulzige sensualiteit van den Vlaming behouden, maar dan vergeestelijkt tot stijl. Wel zouden de weeke nevelen

[p. 334]

- Heymans zoo lief, en die zelfs Claus, den zonneheld, zoo dierbaar blijven - hem niet meer aantrekken: de scherpe klaarte beschouwt hij als eene bevrijding. Maar het Zuiderlandschap, geschilderd zonder het minste Vlaamsche heimwee, met de scherpst-Fransche kleur - tot bij het felle vervlakken toe der neo-impressionistischen, bevolkt hij met naakte, wellustige, wèl Vlaamsche figuren, aan dewelke hij echter eene gratie verleent,... die hem het verwijt bezorgde dat hij naar nog al laf academisme aan 't overhellen was. Wat dan weer overdreven is, als men de weelderigheid der weergave, den rijkdom van dat naakte vleesch beschouwt, en die waarlijk niet van doodsche schoolschheid zijn te beschuldigen. - Dat Van Rijsselberghe minder een Vlaming bleef, dan Claus en Heymans ons voorkomen, ligt ook wel hieraan, dat hij van nature minder lyrisch is. Tegenover het blijde pantheïsme van Claus, tegenover de religueuze ingetogenheid van Heymans, staat hij met zijn klaren, ontledenden blik, zijn zin voor evenwichtige constructie, al zijne epische hoedanigheden in een woord, die van hem zulk een zeldzaam scherp portrettist maken. Geene overgave bij hem: kritisch keuren en kiezen integendeel, en de schoone schildersdrift (bij hem trouwens steeds gepaard met omzichtigheid) naderhand, als hij volkomen zéker is van wat hij doet. - Theo van Rijsselberghe heeft te Gent, behalve openluchtstukken, hoofdzakelijk portretten ingestuurd. Het betuigt zelfkennis. Men zal er de eigenschappen in herkennen, die ik hier poogde te omschrijven, en die zijn niet van een specifiek Vlaamsch impressionist, maar van eene sterke Vlaamsche, gelouterde en zeer bewuste personaliteit.

N.R.C., 29 Mei 1913.