Verzameld journalistiek werk. Deel 6. Nieuwe Rotterdamsche Courant januari 1913 - november 1913

[p. 245]

Paul Janson †

Brussel, 19 April.

Op het symbolische oogenblik dat, juist twintig jaar nadat het cijnskiesstelsel vervangen werd door het meervoudig stemrecht, dat een eerste stap naar algemeen stemrecht was, de liberaal Masson in een grootsch gebaar hetzelfde algemeen stemrecht, ditmaal zonder bijkomstigheid van fortuin of geleerdheid, voorbereidde, sloot de eerste voorvechter ervan, de kampioen, die het in de Kamer lang voor het optreden der socialisten verdedigde, voor goed de oogen. Paul Janson is vannacht de eeuwigheid ingegaan. Men miste hem dezer dagen in de Kamer. Er ontbrak iets aan het debat: zijn flink, ondubbelzinnig en hartstochtelijk optreden. De drie-en-zeventigjarige grijsaard lag immers op het sterfbed....

De prachtige, de geestdriftige, de immer-jonge voorvechter van een halsstarrig idealisme, is heengegaan, op een oogenblik dat hij zijn dierbaarste droombeeld misschien had kunnen doen triumpheeren, op het oogenblik dat zijne afwezigheid zeer zeker zal worden gevoeld, op het oogenblik dat hij er wellicht noodig was. De eerbied, die ieder, ook aan de rechterzijde, voor zijne wijsheid, zijne ervaring en zijn absoluut geloof koesterde, hadde de stemming van het voorstel-Masson kunnen verzekeren. Zelfs de dubbelzinnigheid van een Woeste was tegen de oprechtheid van Janson niet bestand. De man, de held, de ‘Waalsche Leeuw’ kon men voor een utopist, voor een droomer, voor een dichter houden. En inderdaad, de politici van den dag zijn heel wat praktischer. Maar dat het

[p. 246]

van dichters is, dat steeds de meeste kracht is uitgegaan, zal niemand loochenen. Janson is de steunpilaar geweest van eene partij, die niet altijd rekening heeft gehouden met de omstandigheden, die zich met te veel beslistheid geworpen heeft in gewaagde avonturen; de progressistische fractie van het Belgische liberalisme kan er de partij doen onder lijden hebben. Maar het blijft opmerkelijk, dat zij in die partij hare inzichten heeft doen zegevieren. En dit grootendeels aan het onverwoestbaar idealisme, aan de principieele zuiverheid van een Paul Janson: een ‘Prinzipiënreiter’, die, door de scharen heen der tegenstanders, zijne medestrijders naar de victorie zou leiden, en... moest sterven op het oogenblik dat er ging over beslist worden....

Kort, gedrongen, vroeger zwaar-gespierd, in zijn ouden dag echter ascetisch-vermagerd - hetgeen aan zijn figuur allesbehalve schaadde - was hij in de Belgische Kamer niet alleen een figuur, maar ook eene personaliteit. Het figuur maakte even sterken indruk als dat van Beernaert en Woeste. Er leefde in dien man een bestendige woede, een aangehouden wrok. Hij was als het verpersoonlijkt beeld der achterdochtige rechtzinnigheid. Deze man kon zich vergissen; hij zag wel eens over de omstandigheden heen, vergat de werkelijkheid voor het beeld dat hij er zich van maakte. Liegen echter deed hij nooit, en een half-verzwegen waarheid was voor hem eene leugen. En van die halsstarrige oprechtheid legde heel het figuur getuigenis af. Op de breede en hoekige schouders stond het hoofd naar voren: onder het lange, naar achteren gestreken haar het prachtig-koppige voorhoofd, de onderzoekende en uitdagende oogen onder de borstelig-achter-dochtige brauwen; de slordige snor over den nijdigen mond

[p. 247]

en het moedwillige, vierkante, snauw-grage kinnebak. De stuwende beweging van 't geheele lichaam was rustig, maar beraden. Aan de matig-roerende armen zaten stevige vuisten. De stap was traag maar beslist. Deze grijsaard betoonde in zich eene aldoor uitbarstende levenskracht. Hij deed zich, tot op het einde, geweld aan om niet geweldig te zijn.

Dit ging natuurlijk niet zonder eenig romantisme. Kleinzoon van een romantischen revolutieheld - zijn grootvader, een Franschman, week in 1793 naar België uit -, zou hij de utopische tijden beleven van rijzend communisme. Aan de inzichten van zijn twintigste jaar heeft hij nooit verzaakt. Althans, bij zich-zelf, voor zich-zelf bleef hij een gepassioneerd regeerder der orde. Het ware hem onmogelijk geweest, behagen te vinden in wat de algemeenheid voldoet, evenmin als hij er zou zijn in geslaagd, zich een toestand te denken die hem behaaglijk ware geweest. Hij was een vechter. En daarom ook had hij zich, onwillekeurig maar zeer opvallend, een vechtersuitzicht gegeven. Meg mag zelfs zeggen dat hij er eene zeer persoonlijke strategie op nahield, hetgeen dan ook zijne personaliteit als redenaar uitmaakte. Die personaliteit was niet zeer ontwikkeld. Ze mag zelfs voor naïef doorgaan. Maar zij bleek steeds van machtige uitwerking te zijn, en dat is het voornaamste.

Janson besteeg de tribune of het podium. Zijne rechtervuist drukte zwaar op de voor hem staande tafel. De mond bewoog en het hoofd knikte met gewichtigheid. Maar... men hoorde niets. De spreker, die over een machtig, hoewel ruw en niet aangenaam geluid beschikte, wist aldus stilzwijgen en gespannen aandacht te verwekken. Eenmaal zoo

[p. 248]

ver gekomen, knalde opeens de strot los, en men hoorde woorden als ‘considérable’, ‘inextricable’, ‘admirable’. Janson was een virtuoos van den a-klank. Hij imponeerde erdoor op bijzondere, en zelfs bij sceptici, die zijne ‘manier’ kenden, overweldigende wijze. Beter en meer dan wie heeft hij de macht van den klank bewezen; meer en beter dan wie heeft hij er veroveringen mee behaald.

- Wij zullen hem niet meer hooren. De arme Waalsche leeuw, die in het laatste jaar niets meer dan een schim was, zal niet meer brullen. Zijn gebrul, dat tot op de laatste stonden indruk had gemaakt omdat het zoo grootsch en zoo oprecht was gebleven, zal niet meer klinken. En hij is heengegaan, op het oogenblik dat hij, was het dan ook voor het laatst, had moeten brullen.

Dinsdag zal men echter aan hem denken. Hooren zal men hem toch, wanneer men over de motie-Masson zal moeten stemmen. Misschien hoort men hem zelfs beter, dan zoo hij zelf gesproken hadde. En aldus zal hij tot na zijn dood invloed hebben uitgeoefend in eene zaak, die de dierbaarste is geweest van zijn lang, hartstochtelijk en overweldigend-idealistisch leven.

N.R.C., 21 April 1913.