Verzameld journalistiek werk. Deel 5. Nieuwe Rotterdamsche Courant december 1911- januari 1913

[p. 571]

Het andere thema

Brussel, 22 October.

Terwijl ik dit schrijvende ben, loopt Nestor Wilmart nog steeds op vrije voeten....

Neemt mij echter niet kwalijk, en wat gij ook van mij moogt verwachten: het zal niet over de voeten van Nestor Wilmart zijn, dat wij het heden zullen hebben. Den goden dank: nog andere onderwerpen zijn er om mijne journalistenpen en uwe nieuwsgierigheid te voeden. Och neen, nieuw zijn zij wel niet! Zij doen echter als Fregoli: zij veranderen nu en dan van gedaante, en, al zingen zij steeds met dezelfde stem hetzelfde liedje, het andere kleed dat zij telkens aantrekken maakt het nu en dan weleens de moeite waard, dat wij ze even zouden bezien.

Het ander thema dus, maar dat, met den doorluchtigen en voortvluchtigen Nestor, de aandacht van ons courantenpubliek bezig houdt. Het is, natuurlijk, de kieshervorming met zijn corollarium de algemeene werkstaking, waar zich thans, als nieuw bestanddeel, de militaire kwestie - waar meer en meer over gesproken wordt: gisteren nog had koning Albert een lang gesprek met generaal Michel, en was er opzettelijk van Ciergnon voor gekomen, - is komen enten.

Men mag zeggen dat wij thans voor drie nieuwe feiten komen te staan: vermindering van de geestdrift voor de algemeene werkstaking; meer inschikkelijkheid bij de burgerpartijen in zake algemeen kiesrecht; toegeving rechts voor wat de hervormingen in het leger aangaat.

De staking: al de liberalen zijn ze gaan afkeuren, hetgeen goed te verklaren is, wanneer men de noodlottige

[p. 572]

gevolgen inziet die zij meê zou sleepen voor nijverheid en voor groothandel. Onze industrie, zij leeft voor een goed deel van uitvoer. Kan nu, ten gevolge der staking, het buitenland zijne orders niet uitgevoerd krijgen, dan gaan de bestellingen natuurlijk naar elders. Wordt het lossen in de haven van Antwerpen onmogelijk, dan profiteert daar natuurlijk Rotterdam van; en moeten wij voor een deel tweedehands gaan invoeren, het vermindert de duurte van het leven alles behalve. Heel ons oeconomisch leven zou stil gaan liggen, wat gevolgen meê zou sleepen die te zonneklaar zijn, dan dat wij er hier langer zouden stil bij staan, - en waar vooral de werklieden, de stakers, bij verliezen zouden. Dat dezen meenen, de regeering schrik aan te zullen jagen en aldus zuiver algemeen kiesrecht te bekomen, kon wel ijdele hoop blijken: de regeering heeft zich in den laatsten tijd telkens met plaatselijke stakingen ingelaten, en dikwijls met goed gevolg voor de werklieden; zij zal dan ook aan dezen antwoorden: gij weet dat wij met u zijn als het uwe oeconomische belangen geldt; waar gij echter staakt alleen uit politiek belang, en aldus uw eigen oeconomisch belang, waar wij u steeds bij helpen, met voeten treedt, weigeren wij beslist u te volgen. - Trouwens, vele klerikalen zullen het zeker met den heer Woeste eens zijn in de woorden die hij onlangs sprak: ‘Het is niet na eene overwinning als die van 2 Juni, dat wij ons onderwerpen kunnen en de grondwetsherziening toestaan’.... En ook de socialisten gaan inzien, dat zij wel wat voorbarig hebben gedreigd met staking; dat deze zeer zeker niet algemeen zal zijn, zooals zij het hadden voorgesteld, staat vast, hetgeen, gij zult het toegeven, het prestige hunner houding en

[p. 573]

de beteekenis van hunne daad niet dan verminderen kan. De geldinzamelingen leveren niet op wat men ervan gehoopt had, en, zoo nog steeds op den steun van sommige liberalen kan worden gerekend: dat velen onder dezen, na de schade te hebben bedacht die de staking voor hen ongetwijfeld meêbrengt, eene weigere houding zullen aannemen, laat zich goed verklaren. De datum der staking is dan ook van nu af aan verschoven: niet bij de heropening der Kamer, in November, zal, zooals was aangekondigd, de volksbeweging in gang gaan, maar in Januari, wanneer men gelegenheid zal hebben gevonden over de grondwetsherziening te spreken. In petto hopen zelfs vele socialistische leiders, dat minister de Broqueville eene verzoeningsformule zou vinden die de staking onnoodig maken zou. Dit laatste zou vele werklieden misschien teleurstellen; anderen zouden er echter wel heel dankbaar om zijn. En het zou sommige toestanden redden die, in al hun ernst, toch wel eene komische zijde hebben: zoo de staking uitgeroepen en aangevuurd door de eigenaars van socialistisch-coöperatieve fabrieken, zooals ze te Gent bestaan, en die er alles bij te verliezen hebben; zoo ook de werkeloosheid op de werven van de Expositie te Gent, aanbevolen door den socialistischen senator Coppieters, die algemeen bestuurder is dier Expositie....

Nu heet het inderdaad, dat minister de Broqueville zulke verzoeningsformule zou hebben gevonden, waarbij de staking ontgaan, de verlangens der linkerzijde bevredigd, en de grondwetsherziening onnoodig zouden worden. Die formule, zij zou hem zijn geleverd door ‘La Flandre libérale’, en ik heb er u reeds over gesproken. De Katholieke Kamerfractie zou er vrede meê hebben: een goed

[p. 574]

deel der liberalen zou er voor te winnen zijn, en aan de socialisten en radikalen zou op militair gebied eene vergoeding worden gegeven, die tegen de weigering van zuiver algemeen kiesrecht op zou wegen.

Die formule zou zijn: gelijkmaking der kiesrechten voor Staat, provincie en gemeente, en tezelfdertijd algemeenmaking van den dienstplicht. De vierde stem voor de gemeente afgeschaft, het leeftijdminimum van dertig op vijf-en-twintig jaar gebracht, en den verblijfsduur van drie jaar tot op éen gereduceerd: deze hervorming, die het kiesrecht belangrijk uitbreiden zou, en tevens de grondwet zou kunnen laten wat zij is, kan zonder veel tegenstribbelen door de rechterzijde in haar geheel worden aangenomen; eene gematigd-liberale fractie zou er stellig voor te vinden zijn; de overigen zouden wel een paar amendementen vanwege de regeering bijgetreden krijgen, en waar deze een radikaal voorstel aangaande dienstplicht neêr zouden leggen, kon dan wel, ook inzake kiesrecht, een voorloopig ‘accord des partis’ gesloten, en... zou zuiver algemeen kiesrecht tot op betere tijden mogen gaan wachten.

Dit, wel te verstaan, is een loopend gerucht, geen stellige verklaring. Maar ik geloof wel dat het op goede gronden berust, en meer aandacht verdient dan vele uit de lucht gegrepen prognostics. Het ministerie, dat intusschen stom is als een visch, zou thans zijne vrienden aan het consulteeren en bewerken zijn: zijne stilzwijgendheid zou alleen willen zeggen, dat eensgezindheid omtrent de kieskwestie nog niet is verkregen. Maar dat wij ons bij de heropening der Kamer, na de formaliteiten van verkiezing van het bureel - den heer Schollaert zou men er dan

[p. 575]

toch toe overhaald hebben, weêr als voorzitter te fungeeren, - en andere huiselijke bezigheden mogen verwachten aan eene belangrijke verklaring, waarvan gezegd wordt dat zij een paar verrassingen zal bevatten, staat vast.

Van nu af aan kan trouwens met stelligheid worden gezegd, dat de vraag der legerhervorming er een beslist voorstel tot oplossing in vinden zal. Zelfs de meestantimilitaristische klerikale bladen zijn in gaan zien dat de toestand van ons leger niet kan blijven zooals hij is. Wel worden nog halve maatregelen aangepredikt: in plaats van één, zouden twee zonen per familie worden ingelijfd. Menschen, die het goed weten kunnen, schrijven echter aan de regeering doortastende inzichten toe. De koning en generaal Michel zouden eenvoudig algemeenen dienstplicht voorstaan. Minister de Broqueville zou de hervorming zijn bijgetreden. Verleden week werd eene gansche zitting van den ministerraad aan de zaak besteed, en binnen een paar dagen zal deze de zaak verder onderzoeken. Bovenmatige bezetting der legereenheden zou overigens van het stelsel niet te vreezen zijn: bij inlijving zou tot vijftig ten honderd der opgeroepen manschappen vervallen, zoodat de kaders zeker niet overladen zouden wezen. En men zou er de garde civique bij kunnen afschaffen, die vooralsnog tot niets nuttigs heeft geleid dan tot de gevangenisindrukken van sommige dagbladcorrespondenten....

N.R.C., 23 October 1912.