Verzameld journalistiek werk. Deel 5. Nieuwe Rotterdamsche Courant december 1911- januari 1913

[p. 565]

Een groot man
II

Brussel, 18 October.

Daar de, hier tot het schrijven van Nestor Wilmart's Heldenleben bevraagde Balzac zich vooralsnog niet heeft voorgedaan, zult gij u verder, geachte lezer, in deze met mijn nederig proza moeten behelpen.

Gij verliest er schittering der voorstelling en lyrisme van den stijl bij; maar gij wint erbij, in het volgend voorbeeld, mijne weergalooze onbescheidenheid, die me toelaat u te vertellen hoe onze groote oplichter opereerde, met de meêwerking van beheerders en commissarissen der Spoorwegmaatschappij Gent-Terneuzen, zonder dat éen oogenblik maar aan de eerlijkheid dezer laatsten kan worden getwijfeld.

Nestor Wilmart was geenszins beheerder der vennootschap, zooals gezegd is geworden; hij was alleen, en officieel ‘directeur gérant’. Dit gaf hem in zekere mate tegenover den beheerraad meer vrijheid, dan als hij er zelf deel van had uitgemaakt. Tot het plaatsen van zijne valsche obligaties had hij echter de handteekening noodig van een beheerder en van een commissaris. Behalve dat dezen in Nestor, het grootste vertrouwen hadden, hechtte deze eraan steeds correct en zakelijk te zijn: hij overschreeuwde, hij verblufte ze niet zooals hij deed met zijne andere slachtoffers: hij gaf het ervoor, dat de nieuwe, ter onderteekening aangeboden titels, oude en versleten stukken moesten vervangen; deze laatste werden dan ook overgelegd; in plaats echter van daarna vernietigd

[p. 566]

te worden, kwamen zij waarschijnlijk weêr in den handel, en... le tour était joué. - Hoe nu de commissarissen, belast met het nazien en goedkeuren der balans, nooit het bedrog hebben bemerkt? Mijne hierboven-gekenschetste onbescheidenheid zal het u zeggen. De zaken van den spoorweg Gent-Terneuzen, heel goede zaken trouwens, zijn, ook in gewonen tijd, zeer ingewikkeld. De vennootschap immers is in dagelijksche betrekking met Staatsspoor en met de maatschappij Mechelen-Terneuzen, om niet te spreken van de eigen beslommeringen aan materiaal, personeel, enzoovoort. Het geheele maatschappelijke jaar post voor post nagaan, ware voor de commissarissen een reuzenwerk geweest. Wat zij deden: zij pikten éene maand uit de twaalf op, bestudeerden en controleerden ze punt aan punt, pointeerden ze, bevonden de rekeningen op éenen centiem na juist, en - besloten eruit dat de andere elf maanden ook wel juist zouden zijn. De dienst der op prolongatie gegeven titels werd geheel aan Nestor Wilmart en aan zijn factotum Rasquin, die aangehouden en onder goede hoede opgesloten zit, overgelaten. Zoodat de goede trouw, en zelfs de nauwgezetheid van de commissarissen boven allen twijfel verheven is: de boeken die, verdwenen, thans terug zijn gevonden - verleden week had Nestor ze nachtelijk verhuisd in vier koffers, die samen niet minder dan vierduizend kilo wogen! - de boeken zullen het voldoende bewijzen....

Intusschen blijven in deze zaak twee punten van eene schromelijke onbegrijpelijkheid: eerst hoe de rechter van instructie, die sedert ruim veertien dagen het bewijs in handen had dat valsche titels van den spoorweg Gent-Terneuzen in omloop waren, niet onmiddellijk de hand aan

[p. 567]

den kraag van Nestor Wilmart heeft gelegd, toen deze hem, Vrijdag jl., met zijn gewonen durf zelf kwam opzoeken; ten tweede hoe het mogelijk is geweest, voor twee en twintig millioen en half acties in prolongatie te geven van eene vennootschap, waarvan het maatschappelijk kapitaal slechts vier millioen en half bedroeg.

Het eerste is alleen te verklaren door de bijzondere taktiek van rechter De Vos: het is een onderzoeksrechter die nooit arresteert. Zijne dwangbevelen komen doorgaans te laat. Hij laat aan zijne beklaagden de genoegens van een laatste reisje, voor zij definitief worden ingerekend,... wel te verstaan als het zoover komt. Het is niet zoo heel lang geleden dat hij, gelast een voortvluchtig bankier te Parijs aan te houden, zijne auto vlak vóor het huis waar hij wist dat zijn eventueel slachtoffer verbleef stilhield en... enkele huizen verder zich aan een aperitief ging verkwikken. Het zicht van de auto was voor den man, over wiens verder lot rechter De Vos zou beschikken, genoeg om zelf oogenblikkelijk de vlucht te nemen. Intusschen slurpte de rechter zijn Picon-curaçao....

Het tweede punt vindt geene andere uitlegging dan in het feit, dat Wilmart aan de wisselagenten hoog salaris uitkeerde: vijftig frank per obligatie van vijfhonderd, het is een buitenkansje dat weinigen mishaagde. Trouwens, vele titels werden gebruikt voor bijzondere betalingen, aan menschen die nu juist niet in finantie bedreven waren. Nestor kocht veel huizen; de helft ervan werd met obligaties Gent-Terneuzen betaald. Aldus verplichtte hij tegen lagen prijs de vier maîtresses, op wier naam de goederen stonden. Want Nestor was niet alleen wijsgeerig: hij was voorzichtig....

[p. 568]

Pasja Nestor verheugde zich inderdaad in het bezit van vier, goed-onderhouden, gezinnen. Ieder gezin kostte hem jaarlijks een dikke ton gouds. Het waren niet de eenige lasten die het leven hem oplei: hij had ieder jaar ongeveer ander half millioen te betalen aan commissiegeld. Is het dan te verwonderen dat hij, bukkende onder zulke plichtschuldigheden, aan stelen dacht?

Er is trouwens meer nog. Nestor, ‘ce bon Nestor’, was de beste der broeders. Hij overlaadde zijne familie met weldaden. Het is op haar naam dat hij fabrieken opricht, eene brouwerij koopt, eene stoeterij van honderd prachtpaarden verzamelt: twee springhengsten ervan kosten een half millioen, en het is Nestor die alles betaalt. Is het in zulke voorwaarden niet natuurlijk dat zijn broeder Henri, hedenmiddag aangehouden, in zijne plaats voor enkelen tijd de gevangenis betrekt?....

Nog iemand die thans op staatskosten leeft: Wilmart's chauffeur. Deze, die ook al de weldaden van Nestor heeft genoten, is een brave jongen: liever dan te verklappen waar hij zijn meester heen heeft gevoerd, vertelt hij zoo maar een geschiedenisje aan den onderzoeksrechter. Deze, die verleden week zooveel vertrouwen stelde in den voortvluchtige, is ineens vol argwaan tegenover den dankbaren chauffeur, die het voortvluchten in de hand werkte, - als ik mij aldus uitdrukken durf.

Trouwens van heel deze verbluffende geschiedenis, die Nestor zelf blijkbaar voor een grapje houdt ten bewijze zijn telegram, waarbij hij zelf aankondigt dat hij in een ongeluk den dood heeft gevonden, - voor heel deze reusachtige afzetterij heeft Nestor de beste verontschuldiging: hij handelde uit atavisme, hij was een oplichter

[p. 569]

bij opleiding, hij stal onder suggestie.

Eén zijner voorvaders beging eveneens eene aftroggelarij van ettelijke millioenen. Zijn vader die, na stationschef te zijn geweest, zich tot financier ontpopte, had zijn vertrouwen geschonken aan den kanunnik Bernard, die zekeren dag uit de kas van het Bisdom te Doornik zeven millioen nam, ze wel is waar terug gaf, daarna natuurlijk genoeg kreeg van den geestelijken staat, en daarop secretaris werd van vader Wilmart. Onder diens leiding bestudeerde de jonge Nestor de finantie.....

Trouwens, deze hadde zeker niet gestolen, was daartoe geene gelegenheid gegeven geweest. En wie bezorgde aan Nestor de gelegenheid? Niemand minder dan minister Beernaert, die indertijd weigerde hem notaris te benoemen te Philippeville, hem aldus in de armen wierp van het geldwezen. En nu wil ik geen kwaad spreken van Beernaert: de mortuis nil nisi bene. Het valt echter niet te betwijfelen dat hij het is, die Nestor plaats deed vinden aan het hoofd van den spoorweg Gent-Terneuzen....

Een andere reden, dat hij fataal stelen zou, het is de liefde, Mevrouw. Zekeren dag maakte Wilmart te Gent kennis met een grijsaard, Van de Kerkhove, die kort daarop vermoord wordt door Madame Joniaux: misschien herinnert gij u de geschiedenis. Van de Kerkhove laat eene maitresse na, een kind, en een volkomen geldig testament dat aan het kind zeven honderd duizend frank schenkt. Nestor wordt onmiddellijk op de vrouw verliefd, neemt de voogdschap van het kind op zich, en onder hun drieën eten zij het geld op. Zekeren dag heeft de maitresse, die nochtans over zijne mildheid allesbehalve te klagen had, van Nestor genoeg. De ondankbare vraagt de 700,000 frank terug. Nes-

[p. 570]

tor heeft ze natuurlijk niet meer. Men pleit. En Nestor, die dan nog veroordeeld wordt! En waar gaat hij het geld halen? Natuurlijk in de kas van den spoorweg Gent-Terneuzen.

En ziedaar het begin van de oplichterij, waarvan men nog het einde niet kent. Zoodra ik dit te weten ben gekomen, zal ik het u schrijven: gij moogt er vast op rekenen. En intusschen ontdek ik misschien den Balzac, die de psychologisch-epische zijde der zaak beschouwt....

N.R.C., 20 October 1912.