Verzameld journalistiek werk. Deel 5. Nieuwe Rotterdamsche Courant december 1911- januari 1913

[p. 276]

Op weg

Brussel, 7 Mei.

Na een paar rumoerige vergaderingen - het ‘boeket’ van het vuurwerk - en een laatste bijeenkomst die een stuk in den nacht heeft geduurd, is de Kamer, in 1908 en 1910 gekozen, voor goed het verleden ingegaan. De Senaat, waar men reeds den weemoed van het afscheid gewaar wordt, heeft nog slechts een drietal dagen te leven, en vergaat dan eveneens in het niet. Voor het einde der week zal de koning, bij monde van baron de Broqueville, Kamer en Senaat ontbonden verklaren. Tot op 3 Juni worden wij, zooniet een onparlementair, dan toch een parlementloos land. En, valt nu ook niet aan een staatsaanslag te denken, de kansen staan niet te minder schoon, om hem, buiten den volkswil om, nu maar eens te wagen.

Een staatsaanslag; althans een aanslag op het geweten der kiezers: de oppositiepartijen zijn er niet ver van af, het huidig kabinet ervan te beschuldigen. Want het heeft maar al te goed woord gehouden, het huidig kabinet: de verkiezing zou plaats hebben op de schoolkwestie. In de laatste maanden werd door de regeering, behendig genoeg, aldus gehandeld, dat men haar, zelfs in zake geldbeheer, zelfs in zake koloniaal bestuur, niets kon verwijten, wat niet op den nek der voorgangers kon geschoven, of reeds aan het veranderen was in den gewenschten zin. De houding van minister de Broqueville in zake krijgshervorming was zelfs zóó, dat hem er links geluk mee werd gewenscht. Deze loyale, en soms kranige houding heeft, voor de hoofdfeiten, de eenige die het kiezerskorps be-

[p. 277]

grijpt, tabula rasa gemaakt van wat men tegen de regeering kon inbrengen. Deze heeft, zooniet openlijk, dan toch door hare houding toegegeven, dat er heel veel niet volkomen in orde was. Een minister moest ervoor ontslag nemen. De anderen deden zich voor als knappe lui - een paar uitgezonderd - die vol goede inzichten en vol goeden wil waren. Men kon ze voor onschuldig houden van al wat aan de regeerende partij op den nek werd geladen. Zij gingen verder, en verloochenden, stilzwijgend maar blijkbaar, hunne politieke vrienden, die ze in de oogen der tegenpartijen verdacht konden maken. Zoodat ze op 2 Juni voor de kiezers kan komen met de kwestie der schoolhervorming.

Wel met een ‘kwestie’; echter niet met een wettekst. En dat is eene nieuwe sluwheid, - die ik u al had voorspeld van toen baron de Broqueville op 3 Maart te Turnhout met de belofte afkwam de vraag weer in het openbaar aan te vatten, en de verzekering, dat de regeering met een ontwerp klaar was. De oppositie had goed verklaringen te eischen, tot op de laatste dagen toe: het kabinetshoofd wilde niet anders mededeelen dan dat iedereen in zijn partij, de heer Schollaert incluis, volkomen tevreden was met de maatregelen die zouden worden getroffen... na de verkiezingen. Intusschen bleven de beginselen recht. En het nieuwe ontwerp zou aan onkosten slechts een minimum eischen: waarlijk de moeite niet, dat men erover praten zou. En daartegenover stond, dat leerplicht in de wet zou worden geschreven, met zoo weinig restricties mogelijk.

Men zal dus naar de stembus gaan, meer om over principes dan om over de toepassing ervan te oordeelen. Aan liberalen en socialisten wordt in de ooren geroepen:

[p. 278]

gij krijgt leerplicht, en het zal slechts vijf millioen meer kosten, die slechts voor een klein gedeelte naar de kloosters zullen gaan. Aan katholieken wordt met klem verklaard: uwe vrije scholen zullen u voortaan geen cent meer kosten, vermits de Staat alles betaalt. En maakt men opwerpingen, die hun grond vinden in de rede van Turnhout, dan wordt gezegd: dit waren zoo maar voorstellen, die men niet te houden heeft voor een tekst, waar men over te stemmen heeft; daar kan nog wel aan veranderd worden; dat komt wel in orde, als wij het straks over het princiep eens zijn. Begin dus maar op het princiep uwe goedkeurende stem uit te brengen.

Gij ziet: de taktiek is wel behendig. En toch: naïef ook. Zeer zeker: zij herleidt tot het minste cijfer de mogelijkheden van katholieke defectie; het ontwerp-Schollaert had rechts misnoegen verwekt; de katholieke vrije onderwijzers waren allesbehalve tevreden. Laat het ontwerp-de Broqueville aan dezen niet geheel recht wedervaren, er is dan toch echte beternis, en dan ook bevrediging gekomen. De afschaffing van den vierden graad, die de schoolverplichting tot het zestiende jaar verlengde, heeft op het land vooral een zucht van verlichting verwekt. En dit alles heeft de katholieke eenheid mogen versterken. Dat echter de oppositiepartijen erdoor de wapenen uit de hand zouden hebben gelegd: het ware naïef geweest het te gelooven. De terughouding van het hoofd der regeering, vooral in de laatste dagen, is integendeel een troef geweest in de hand der linkerzijden, die zich niet tevreden stellen met de verzekering, dat de regeering even vurig als zij naar leerplicht verlangt, en zich vooral houdt bij dit standpunt: neutraal onderwijs, waar een

[p. 279]

katholiek ministerie zeker nimmer zal van willen weten, zich daarbij beroepend op het voorbeeld van de meeste Duitsche staten, waar leerplicht overal is uitgeroepen, maar neutraliteit eene onmogelijkheid wordt geacht, in zooverre dat het in Beieren voor een recht der geestelijkheid wordt gehouden, in het zedelijk en - als alle andere leervakken verplicht - godsdienstig onderwijs te geven, te leiden, en te inspecteeren.

Hoezeer intusschen leerplicht in België eene noodzakelijkheid is, moge blijken uit de volgende cijfers. Ik ontleen ze aan de ‘Documentation scolaire’, eene uitgave van den liberalen Onderwijzersbond. Zij berusten gedeeltelijk op gissingen, die echter wel nagenoeg met de waarheid zullen overeenstemmen. Op 31 December 1908 telde België ongeveer 7,300,000 inwoners. Het getal der kinderen op schoolleeftijd - van het 6de tot het 14de jaar - wordt op 16 t.h. van de geheele bevolking, d.i. op 1,163,000 berekend. De totale schoolbevolking telde op dien datum 954,740 kinderen der lagere scholen, 80,835 der middelbare scholen en 10,000 der weldadigheids-, beroeps- of ambachtsscholen, allen beneden de 14 jaar: samen 1,045,575 leerlingen. Trekt men dit cijfer af van de 1,163,000 kinderen op schoolleeftijd, dan stelt men vast dat meer dan 120,000 kinderen geen onderwijs genoten op einde December 1908. Nu moge men toegeven dat het cijfer der ongeletterden steeds vermindert; toelaten dat meer dan 100,000 kinderen (en dit getal zal wel niet overdreven zijn) zonder onderwijs blijven, en dit cijfer slechts geleidelijk zou verminderen, kan men echter niet. Het is hier plicht dat de wet ingrijpe. De regeeringspartij geeft het toe, maar op voorwaarde van gewaarborgd godsdienstig onderwijs en

[p. 280]

gelijkstelling van alle scholen. De oppositie daarentegen wil alleen van onzijdigheid en subsidieering van alleen de officieele scholen weten.

Het is op dit dilemma dat de, thans heviger geworden, kiesstrijd wordt uitgevochten. De linkerpartijen koesteren de vaste hoop, dat het haar op den weg naar het ministerieel bestaan terugleidt. De regeeringspartij verzekert daarentegen dat zij er de overtuiging uit put, op hare banken te zullen blijven zitten. Ik-zelf: ik krab in mijn haar; want waarlijk, nimmer is eenige voorspelling moeilijker geweest. Welke andere symptomen beide parlementszijden verder hoop kunnen inboezemen, moge blijken uit een volgende brief.

N.R.C., 9 Mei 1912.