Verzameld journalistiek werk. Deel 5. Nieuwe Rotterdamsche Courant december 1911- januari 1913

[p. 209]

Artikel zeventien

Brussel, 19 Maart.

Het kon natuurlijk niet uitblijven; na de pers, zou het Parlement aan baron de Broqueville wel bewezen hebben, hoe roekeloos het was, thans, in vollen kiesstrijd, met een schoolwet als de zijne voor den dag te komen, alleen om aan de kiezers te roepen: de gewraakte schoolbon is afgeschaft; gij kunt op uwe twee ooren slapen!

Dat slapen, dat indutten op een schoonen schijn zal de oppositie wel beletten: daar roept zij luid genoeg voor. Jawel, de schoolbon is afgeschaft, maar wat niet afgeschaft is: de subsidieering der vrije scholen, bij wette gegarandeerd. En dáár juist ligt het paard gebonden. En wat erger is; dat paard wordt dag aan dag duidelijker te zien; het krijgt in de oogen der linkerpartijen de afmetingen van een olifant. Waar de regeering tot voor veertien dagen voorzichtig genoeg was, hare inzichten als slechts ná de verkiezingen, na hare eigen herkiezing nader te omschrijven voorstelde, en slechts op één punt met stipte cijfers en belofte voor den dag kwam: daar waar het gold de lotsverbetering der onderwijzers - iets wat alleen goed effect kan maken -, gaat zij thans in onbesuisdheid veel verder. Uit louter eerlijkheid, zeggen de katholieken. En de verbaasde linkerzijde zegt: zijn zij dan zóó zeker van hunne overwinning, dat zij ons van nu af aan durven zeggen, ons anderhalf millioen meer te zullen vragen voor het vrije onderwijs? Want dát is de korte inhoud van eene redevoering, door den minister van Wetenschappen en Kunsten te Leuven uitgesproken, waar-

[p. 210]

in berekend wordt welke praktisch-pecuniaire gevolgen de princiepen, door minister de Broqueville te Turnhout gehuldigd, voor de schatkist hebben zouden. Men mag dus voortaan het wetsontwerp, al heeft het nog geen omschreven vorm gekregen, beschouwen als scherp-omlijnd in het brein der regeering te staan. En dan is het nog al natuurlijk dat de Kamer ook scherp-omlijnde uitleggingen eischt....

Trouwens niet alleen links: ook in de rechterpartij is men niet geheel tevreden. Daar vindt een deel der geestelijkheid - buiten het Parlement wel te verstaan, - dat men ongelijk heeft gehad, den schoolbon af te schaffen. In de Kamer-zelf heeft de rechterzijde nooit zoo heel erg aan dien schoolbon gehecht; Schollaert-zelf had hem aanvaard uit de handen van een hooggeplaatst priester, maar zou hem evengoed hebben laten varen,... hadde een deel zijner vrienden er hem den tijd toegelaten. En dan zou de vraag de gedaante hebben aangenomen die ze thans weêr aanbiedt: laat artikel 17 der grondwet toe, dat het vrije onderwijs bij wette op gelijken voet met het officieele onderwijs worde gesteld, voor wat Staatssteun aangaat?

Ik heb u daar in een vorigen brief reeds over geschreven, en u verteld hoe de dubbelzinnigheid van den Franschen, eenig-erkenden, wettekst tot tweeërlei interpretatie aanleiding kan geven. Laat toe dat ik hier thans de opwerpingen mededeel, die liberalen en socialisten reeds tegen de regeeringsinterpretatie inbrengen, en zeer zeker nog dikwijls herhalen zullen.

Gij weet, dat de katholieken de Grondwet lezen als volgt: ‘Het openbaar onderwijs wordt door den Staat op eigen kosten gegeven, en door haar geregeld.’ - Dat de

[p. 211]

Staat het onderwijs regelt, ook het niet-officieele, vindt iedereen goed. Dat daarom, en wederkeerig, de niet-officieele scholen, die de Staatsregeling (leerprogramma en toezicht) aanvaarden, ook recht zouden hebben op Staatstoelagen, althans in gelijke mate als de officieele scholen, vindt niet iedereen goed. Nu zeggen de katholieken: dit staat misschien ook niet in de Grondwet, wij willen het voor een oogenblik aannemen. Maar van in de jaren dertig al zien wij de vrije scholen door de regeering ruim gesubsidieerd, hetgeen ten overvloede bewijst, dat de Constituante, waar de Grondwet van uitgaat, en die sommigen harer leden aan het bewind zag, met haar artikel 17 wel degelijk ondersteuning der niet-officieele scholen bedoelde en als rechtmatig beschouwde.

Ja, antwoorden de liberalen, maar daarom nog geene gelijkmatige, en vooral geene verplichte subsidieering. Er spruit geen gelijkheid van rechten uit het feit, dat aan de regeering door de wetgeving de toelating wordt gegeven, zich voor het vrije onderwijs mildig te toonen. Ik kan aan een bedelaar beloven, hem iederen dag een nickel van vijf centiemen te geven, maar daarom heeft die bedelaar nog geen recht op mijn nickelstuk, want eene moreele verplichting is nog geen wettelijke verplichting; die wettelijke verplichting heb ik alleen tegenover datgene, wat ik zelf in het leven heb geroepen en waar ik aansprakelijk voor ben, in casu het officieele onderwijs. En zoo willen wij voorloopig wel voortgaan, wij liberalen, de vier millioen te helpen betalen, die aan het vrije onderwijs gaan. Maar nu zegt minister Poullet: thans gaat het sommetje iets als vijf millioen en half beloopen, en.... dat is natuurlijk eene minimum-berekening. Daar

[p. 212]

komt bij dat volgens het ontwerp-de Broqueville, de Staat wil tusschenkomen in het onderhoud van alle schoolgebouwen, die geen Staats- of gemeente-eigendom zijn, met andere woorden: de vrije scholen, hetgeen het bedrag der toelagen aan officieele scholen beneden dat aan die vrije gestichten stellen gaat; zoodat er ongelijkheid zal bestaan ten nadeele van het Staatsonderwijs; en in dit geval wordt zelfs de katholieke lezing van artikel zeventien overtreden....

De socialisten zijn lang niet zoo toegevend als de liberalen. Zij redeneeren als volgt: de officieele school kan gelden als de school van allen, zonder onderscheiding; zij is onzijdig, in dezen zin, dat zij buiten godsdienst of politiek staat; kinderen van katholieken kunnen er trouwens godsdienstig onderwijs ontvangen op verlangen der ouders. De vrije school is daarentegen geenszins de school van allen: het onderwijs volgt er wel het programma van den Staat, maar doortrokken met doctrina, hetgeen het partijdig maakt, en dit niet toegankelijk voor kinderen van ouders, die anders denken dan wat bewuste doctrina leert. Nu is het billijk, dat het geld van allen slechts ga naar de school van allen, d.i.: de officieele. De vrije heeft dus geen recht op subsidie, en a fortiori geen recht op gelijke subsidie; meer: zij moest buiten subsidieering gesloten worden, vermits het geld van allen niet moet dienen voor het gebruik van enkelen.

Daarop antwoorden nu de katholieken: ‘Maar dan betalen wij tweemaal voor het schoolwezen, éens voor de officieele, en éens voor onze particuliere school? - ‘Jawel’, zeggen de socialisten, ‘even goed als een handelaar of een fabrikant, die er 's nachts in zijne werkhuizen of

[p. 213]

magazijnen een bijzonderen politiedienst op nahoudt. Hij ook betaalt natuurlijk voor de stedelijke politie, die er is voor iedereen. En wil hij meer veiligheid, dan is dat zijne zaak: hij heeft er maar een tweede maal voor te betalen!’ En het is nogal natuurlijk, dat de socialisten aldus spreken: eigen scholen hebben zij, voor zoover ik weet, niet: zij kunnen dus ondersteuning van het vrije onderwijs zonder verlies bekampen. De liberalen hebben wel eenige scholen: daarom staan zij het voorrecht, maar daarom nog niet het recht der vrije scholen voor. En de katholieken, waarvan de particuliere, meestal kloosterscholen, ontalig zijn, handelen... al even logisch.

Aldus luiden de drie klokken, geachte lezer, en ik heb hun klank zoo wetenschappelijk-objectief als mij mogelijk was, opgenomen. Het moge u helpen, wat klaarder te zien in de debatten, die, over de schoolkwestie losgebroken, ons nog langen tijd, vrees ik, bezig zullen houden.

N.R.C., 20 Maart 1912.