Verzameld journalistiek werk. Deel 5. Nieuwe Rotterdamsche Courant december 1911- januari 1913

[p. 197]

Dr. Hein Boeken te Brussel

Brussel, 9 Maart.

Hedenavond is voor de Jonge Vlaamsche Balie der hoofdstad Dr. Hein Boeken opgetreden.

Het zou mij gespeten hebben, was mij de gelegenheid onthouden geworden, Dr. Boeken te Brussel te hooren, en u over het gehoorde in enkele woorden te mogen onderhouden. Want zijn optreden onder de Vlaamsche intellectueelen van Brussel is wèl van beteekenis geweest, ook buiten het onderwerp dat spreker behandelde, en de wijze waarop hij het deed. Ik vrees dat de verbindende draad der opvolgelijke gedachten al te hoog en al te strak gespannen was, dan dat hij door ieder in zijne perspectief kon worden gevolgd. Zij echter die, hetzij door intiemere kennis met het werk van H. Boeken, hetzij door meer speciale kultuur, beter voorbereid waren tot genieten, zullen dezen avond dankbaar gedenken. En dit niet zoozeer nog om de verkondigde schoonheid en waarheid, als om den edelen mensch die ze ons bracht.

In waarheid: Hein Boeken is geen volksredenaar. Meer dan in welke Vlaamsche stad ook, heerscht thans in Brussel een koorts naar geestelijke ontwikkeling bij middel der moedertaal, en dat het duizendtallig publiek hetwelk thans Nederlandsche voordrachten en lessen volgt, beter dan welk ander in staat is, zelfs ingewikkelde vraagstukken in hunne ontwikkeling en oplossing te volgen, staat ook bij mij vast. Maar op voorwaarde dan, dat die ontwikkeling objectief aanschouwelijk worde gemaakt, en de oplossing beruste op een vlak, van waar iedereen ze overschou-

[p. 198]

wen kan.

Nu vrees ik dat de personaliteit van Hein Boeken onvereenigbaar, en zelfs strijdig is met de eischen, die het Brusselsch publiek stellen durft. Het neemt niets af van Dr. Boeken's waarde. Zij, die hem in zijne poëtische en gedachtelijke loopbaan hebben gevolgd, hebben, in de geleidelijke ontwikkeling zijner gedachte, zijne geestelijke gestalte in al hare hoogte erkend. Zijn optreden, en zelfs de wijze, waarop hij voordroeg, heeft die gestalte beschenen met een ongewoon-klaar licht. En daarom mag de dichter zijner Brusselsche reis dankbaar zijn, waar ze zijne vrienden nauwer om hem heen sloot, en met inniger vereering.

Het dient om der waarheid wille gezegd, dat Dr. Boeken in zijn geestelijk verschijnen anders wel heel ver staat van den Vlaamschen aard. De kunst van Boeken is noch rhythmisch, noch kleurig. Want zij staat op een ander vlak: dat van de op gevoel berustende, door het gevoel gekweekte idee. Zij is (het bleek hedenavond telkens en telkens) de schoone vrucht van overleg. Zij wordt beheerscht door eene logica, die te hooger voert naar ze losser is van rechtstreeks-intellectueele zorgvuldigheid, maar niet te minder wars is van onmiddellijk-zintuigelijke inspiratie. Van al de ‘Nieuwe Gids’-dichters is hij het minst een impressionist. Zijne poëzie raakt het philosophische van een Lucretius, het didactische van den Vergilius der Bucolica, en tot het polemiseerende toe van dichters uit tijden van strijd, - voorzoover althans als hierin vergelijking mogelijk is. Het is allesbehalve sensitivistische, het is intellectueele kunst.

Maar dan ook eene intellectueele kunst van onaantastelijken, onkreukbaren en tevens zeer gevoeligen adel. Zij

[p. 199]

is streng en zij is vaak beminnelijk, zonder ooit norsch, zonder ook aanlokkelijk te worden. Zij kent geen toegevingen, noch in het hooge, noch in het lage. En toch wordt ze nimmer koel, verstart zij nooit tot het versteende. Men moet Dr. Boeken uit eigen verzen hooren voordragen om te beseffen hoe zijn intellectueel-geworden aandoening, hoe zijne zinderende liefde voor nauwkeurige zelfkennis warme hartstocht blijft. Deze man, die door een lange en weetgierige kultuur de geneugte der onmiddellijke gewaarwording buitensloot, die althans niet op die gewaarwording onmiddellijk-rhythmisch en -klankvol zou reageeren, hij is gepassioneerd in zijne gedachten, als een leerling van Platoon het moet zijn geweest. Meer dan een dichter, meer dan een droomer, meer dan een beelder vooral, is hij een ziener, met de omschrijving die hij er hedenavond voor vond: de geest (de Helleensche ‘nous’), die de dingen tot in hun innigste wezen doorziet.

Zulke geestelijke gesteldheid moest hem tot een Dante Alighieri opleiden. Gij weet wat uit zijn omgang met den grooten Florentijn ontstond. Iets echter blijft er hem van scheiden: het onontroeibare, het niet te rooien leven der zintuigen. Zekeren avond hoorde de heilige Franciscus aan de deur zijner cel kloppen; hij opende op eene magere, scherpe gestalte; en toen hij haar vroeg wat zij wenschte, luidde het antwoord: ‘Ik zoek Vrede.’ Die gestalte was die van den Dante die alles doorzien had.... Nu vermoed ik echter dat Hein Boeken lichter te bevredigen is en gemakkelijker vrede vindt omdat hij zuiverderintellectueel is. Hij verliest erbij wat bij den bezoeker te Assisi overstelpt: rhythmus, getal, klank, beeld en in een woord: zinnelijke, decoratieve, en ook wel eenigs-

[p. 200]

zins emotieve schoonheid.

Het is wat Hein Boeken van de Vlamingen verwijderd hield. Maar zijn optreden van daareven heeft hun de verzekering gebracht van eene groote oprechtheid. Heel het optreden van Hein Boeken is van iemand die een ongewoon, een rijp en een ondoorgrondbaar-innig leven leidt. Dat dwingt liefde en respekt af.

N.R.C., 11 Maart 1912.