Verzameld journalistiek werk. Deel 5. Nieuwe Rotterdamsche Courant december 1911- januari 1913

[p. 192]

Eene aanleiding en een gevolg

Brussel, 7 Maart.

De politieke poel - of vindt gij het beleefder dat ik het een vijver noem? - die in de laatste dagen zijn effen waterspiegel een paar maal door vanwege de regeering met vaardigheid gekeilde keien gestoord en vertroebeld zag (de eerste kei moest den mond stoppen aan de oppositie, de tweede vrede en moed brengen aan de katholieke gemoederen), de politieke poel wordt alleen nog eventjes gerimpeld door den suizenden zefier der begrootingsbesprekingen. Alles is, althans voorloopig, tot kalmte teruggekeerd. Hetgeen niet wil zeggen dat beide bedoelde feiten, zoo maar degenstooten in den wind zouden zijn geweest. (Kan trouwens een kei tezelfder tijd een degenstoot wezen?) Integendeel heeft het eerste - het ontslag van generaal Hellebaut - een iedereen-bevredigend gevolg gehad, terwijl het tweede - de schoolwetredevoering van baron de Broqueville - aanleiding moest geven tot luide protestatie. Daarover een paar volzinnen.

Zooals men er zich aan verwachten moest, zou het energische optreden van minister de Broqueville als waarnemend heerscher over het departement van den oorlog eene geheele omwenteling in het legerbeheer meebrengen. Als een ‘pékin’ het rapier omgordt, dan is hij doorgaans veel krijgshaftiger dan een soldaat, die tot gewoonte heeft genomen iederen werkdag zijn sabel van negen tot twaalf en van twee tot vier aan een haakje te hangen, zooals in het ministerie van krijgswezen gebeurt. Als baron de Broqueville zich ineens tot strategist ontpopte, dan was

[p. 193]

het trouwens geenszins om ook eens te ondervinden hoe het een officier der schutterij te moede moet zijn, als hij 's Zondagsochtends het laatste knoopje van zijne militaire handschoen toeknoopt. Wat er al aan onze legerinrichting ontbrak, was in de laatste maanden maar al te duidelijk gebleken! Het stond vast dat de wantoestanden alleen te wijten waren aan het feit, dat al de bewegingen, al de yeesten (zooals van Maerlant zou hebben gezeid) van het leger bevolen werden van uit het kabinet van den minister, die al de vensters van dat kabinet zorgvuldig had laten blinden - bij wijze van spreken natuurlijk -, zoodat hijzelf niet zag welke uitwerking zijne bevelen hadden. Theoretisch moest het blijkbaar heel mooi zijn: generaal Hellebaut maakte zich telkens gloeiend kwaad als men het tegendeel dorst insinueeren. Maar in de praktijk moest het er eigenlijk toch wel anders uitzien, vermits legeraanvoerders in werkdadigen dienst in zulke mate tucht en eerbied vergaten dat zij aan het murmereeren sloegen. Maar generaal Hellebaut vond het perfekt, vermits alles beredderd werd in het heiligdom zijner bureelen, en hij verdedigde dan ook zijn beheer met evenveel goede trouw als koppigheid. Generaal Hellebaut was onder de liberalen zeer goed gezien; men vertelt zelfs dat zijn clericalisme al heel erg op liberalisme leek. Het belette de liberalen niet, en trouwens ook niet de socialisten, hem de ontreddering van ons werkelijk leger - niet het papieren leger uit het ministerie - bitter te verwijten. En baron de Broqueville was het ditmaal met de oppositie blijkbaar eens: hij zocht een aanleiding om generaal Hellebaut uit wandelen te zenden (in dit seizoen is het een aangename bezigheid), en nam zelf het ambt op zich.

[p. 194]

En nauwelijks staat hij sedert een goede week aan het hoofd van het ministerie van oorlog, of hij laat zijne inzichten blijken inzake legerbeheer. Inzichten? Neen: werkelijkheden. Bij koninklijk besluit heeft hij onmiddellijk twee nieuwe regeeringskorpsen in het leven laten roepen: een tot hervorming van den generalen staf en verder een hoogeren raad voor 's lands verdediging.

De generale staf zal zich voortaan bezighouden met den werkdadigen dienst, als militaire verrichtingen, mobilisatie, enz. Hij zal onder de leiding staan van een raad, bestaande uit een generaal der cavalerie, een generaal der infanterie, den algemeenen inspecteur der artillerie, den algemeenen inspecteur en den secretaris-generaal van het ministerie, onder voorzitterschap van den minister, die zich daarenboven een secretaris-generaal en een algemeen inspecteur van het beheer buiten het leger heeft toegevoegd. Gij ziet waar de hervorming heenleidt: het leger in werkelijken dienst wordt geleid voor het meerendeel door hoogere officieren in werkelijken dienst, en niet langer door bureelratten. En over de ministerieele administratie wordt toezicht gehouden door ambtenaars, die niet tot het leger behooren, en dus vrij zijn van allen korpsgeest.

De nieuwe hoogere raad voor 's lands verdediging bestaat uit de zes leden van voornoemden raad, uit de generaals die aan het hoofd staan van de vier legerafdeelingen, uit de gouverneurs der vestigingen te Luik en te Namen, uit den opperbevelhebber der gendarmerie en uit een luitenant-generaal der burgerwacht, allen onder voorzitterschap van den koning. Deze hoogere raad zal om de drie maanden bijeenkomen en zich bezighouden met de prin-

[p. 195]

cipieele vragen. De andere raad, die onmiddellijk steun verleent aan den minister, houdt zich vooral bezig met kwesties van praktischen aard.

En verder is besloten, dat geen enkel officier langer dan vijf jaar dienst zal mogen doen in het ministerie.

Gij ziet het: eene hervorming van belang, tevens de doodsklop voor het systeem dat generaal Hellebaut zoo nauw aan het hart lag. Eene hervorming, die dan ook iedereen bevredigt, en niet het minst de linker partijen.

Waar zij minister de Broqueville heelemaal niet in volgen, de linkerpartijen: in zijne inzichten aangaan - de schoolpolitiek. Ik zal u de scheldwoorden sparen, waar de Turnhoutsche redevoering van Zondag-laatst door de linkerpers op onthaald werd. Al zijn die scheldwoorden in een verkiezingsperiode verklaarbaar en zelfs te vergoelijken, als men de Belgische kranten, zoo katholieke als andere, kent. Wat minister de Broqueville bedoelde, is nogal duidelijk: de schoolbon heeft in October j.l. bij de gemeenteverkiezingen aan de katholieke partij heel wat stemmen gekost. De neêrlaag van toen is toe te schrijven aan het feit, dat de schoolbon nieuwe opofferingen vroeg van de gemeente in zake onderwijs. De kiezers zagen er vermeerdering van de gemeentebelastingen in, hetgeen zelfs de beste katholieken terugdeinzen deed. En zoo werd er heel veel wit gestemd, en zelfs voor het kartel, dat afschaffing van den schoolbon vroeg. Nu was de redeneering van baron de Broqueville: ‘Zweren wij dien ongelukkigen schoolbon af, dan keeren al die katholieke kiezers weêr tot ons terug’, en daarin handelde hij behendig. Het ongeluk echter is, dat de nieuwe lasten, waarmede verleden jaar de gemeenten werden bedreigd, door het verdwijnen

[p. 196]

van den schoolbon, thans op den nek van den Staat terugvallen. En wie vult de Staatskas? Dezelfde belastingbetalers immers, al kan de verhouding anders zijn dan voor gemeente of provincie, en al gebeurt het nu ook minder rechtstreeks.

Er blijft trouwens het oude struikelblok over: het ongrondwettelijke van het nieuwe voorstel. De grondwet zegt letterlijk: ‘L'instruction publique, donnée aux frais de l'Etat, est également réglée par la loi.’ Dit vertalen de aanhangers van minister de Broqueville door: ‘De Staat neemt het openbaar onderwijs te zijnen laste en regelt het eveneens door de wet.’ En met deze opvatting is het maar heel natuurlijk, dat de regeering gelijkmatig privaat en officieel onderwijs zou steunen. Maar de vertaling van de linkerpartijen luidt heel anders. Daar heet het: ‘De Staat regelt bij wette het onderwijs, hetwelke hij te zijnen laste genomen heeft.’ Deze opvatting maakt dus zeer duidelijk onderscheid tusschen officieel en niet-officieel onderwijs, en sluit de private inrichtingen buiten Staatsondersteuning... Dat ongelukkig-gestelde Fransche grondwetsartikel kan, gij ziet het, nog lang aanleiding geven tot getwist, temeer, dat blijkbaar uit de besprekingen van toen de grondwet gestemd werd geen oplossing is af te leiden. Het getwist hebben de linkerpartijen dan ook niet opgegeven, en in eene motie hebben zij het krachtdadig gezegd. En minister de Broqueville moge nu ook voorzichtig genoeg zijn geweest, zijn ontwerp onder geen tekst te hebben geformuleerd, en aldus zijne beweringen desnoods ten laste leggen van journalisten, die zijne woorden verkeerd hebben geïnterpreteerd: zijne redevoering zal zeker niet veel linkerstemmen voor de katholieke lijst winnen!

N.R.C., 9 Maart 1912.