Verzameld journalistiek werk. Deel 5. Nieuwe Rotterdamsche Courant december 1911- januari 1913

[p. 187]

Weer een schoolwet

Brussel, 4 Maart.

Mijn pessimisme was wel wat voorbarig, toen ik voor enkele dagen klaagde over het lamme, het moedelooze, het onverschillige in den aangeknoopten kiesstrijd. Want, zoo het waar blijft (en niets wijst op eventueele verandering), dat wij ver zijn van het heldhaftige dat sommige vroegere jaren oversloeg in gewelddadigheid en dat het bewustzijn van de zeer geringe verandering die een oppositieregeering als gevolg zou hebben, remmend werkt op de geestdrift van den onbevooroordeelden kiezer: niettemin heb ik te erkennen de zucht naar afwisseling waarmede de katholieke partij hare propaganda opfleurt. Waar de tegenpartijen in meetings en kiesvergaderingen blijven teren op den onverduwbaren knoedelkost die acht-en-twintig jaar katholieke regeering in hunne maag heeft opgetast, en waartegen de eenige medicijn het energisch omvergooien van bedoelde regeering ware, doen de aanhangers van het ministerie andersom: zij zien niet om naar het verleden, noch naar het hunne, noch zelfs naar dat van de oppositie; hunne nederigheid schijnt voor eigen lof te walgen; hun gevoel der rechtschapenheid belet hen naar oude strooitjes in het oog der liberalen te zoeken, die - ik bedoel: de strooitjes - in dat oog moeten zitten - het is fataal! - van in den tijd dat zij aan het bewind waren. Geen pochen en geen beknibbelen: beloven levert betere uitslagen op. En het is dan ook het stelsel dat zij, de katholieken, hebben aangenomen en met behendigheid doorvoeren. Laten liberalen en socialisten maar de euvelen van acht-en-twintig jaar meesterschap samenharken: zij, de vrien-

[p. 188]

den der regeering, bekommeren zich alleen over wat ze morgen zullen doen, en wat al den ouden rommel in de vergetelheid dompelen moet. En zoo bieden zij ons verrassing op verrassing, de eene aangenamer dan de andere. En 't mooist - of 't ergst - van al: het is geen fata morgana die ze voor 's kiezers oogen laten schemeren, maar, op zijn minst genomen, eene goed-uitvoerbare mogelijkheid,... die alleen afschampen zou op dit onvermijdelijke: obstinaten tegenstand, per fas et nefas, en zoolang de katholieken aan 't bewind blijven, van verbonden liberalen en socialisten, - hetgeen zéér menschelijk is.

En zoo werd ons verleden week het kiesrecht voor de vrouwen als een proefappeltje uit het toekomstparadijs aangeboden. En Zaterdag 11. was het nog veel beter: de belofte, zoo de katholieken aan het bewind moeten blijven, eener nieuwe schoolwet, die het ontwerp-Schollaert voor goed zou delven en de vurigste idealen eener unanieme Kamer verwerkelijken zou.

Zaterdagavond vernamen wij namelijk, dat een ministerraad in zake leerplicht de beslissing had genomen, waarop de regeering ons naar verlangen deed sedert Juli van verleden jaar. Zondagochtend kondigde het Gentsche blad ‘Le Bien Public’, dat, als orgaan van het Belgisch episcopaat, het oor heeft van de ministers, eene kiesvergadering aan te Turnhout, waar baron de Broqueville die beslissing bekend zou maken en commentarieeren. Zondag middag deed baron de Broqueville aldus. En hedenochtend, zeven uur, bracht een Brusselsch regeeringsblad ons zijne redevoering.

Laat ik het onmiddellijk zeggen: de beteekenis van die redevoering is er geen van immediaat belang. Er is

[p. 189]

geen spraak van, dat een ontwerp van wet zou neergelegd worden. Tot eene bespreking in de Kamer zal het niet komen, althans niet tot het discussiëeren van een bepaalde tekst. Minister de Broqueville heeft klaar en duidelijk gezegd, dat hij aan het kiezerskorps de inzichten der regeering bracht voor het geval dat de katholieken weer in meerderheid naar de Kamer zouden komen. Aan een nieuw debat nog vóór de verkiezingen zal men zich dus niet wagen.... wat een wijze maatregel is. En kwam het dan toch tot een debat, waar gemakkelijk aanleiding kan toe gevonden worden, dan zal het gaan over rekbare beginselen meer dan over bepaalde voorstellen. Het eenige wat het Kabinetshoofd heeft willen doen is: woord houden. Hij had beloofd dat de algemeene wetgevende verkiezing plaats zou grijpen op de schoolpolitiek der regeering; nu hij gesproken heeft en die schoolpolitiek in hare groote lijnen heeft geschetst, kan dit gebeuren. Alleen, tot een wettekst heeft het de regeering in deze niet gebracht.... hetgeen niet onbehendig is.

Hoe nu de proclamatie des heeren de Broqueville, in overeenstemming met de zienswijze van den minister van Wetenschappen en Kunsten, den heer Poullet, genomen, luidt?

Eerst en vooral - ik heb het u dertigmaal voorspeld - wordt de ergerniswekkende schoolbon afgeschaft. Daaruit volgt de onmogelijkheid, dien te verhandelen, en sluit hij mededingen om practische redenen tusschen officieele en private onderwijsinrichtingen uit. Verder: staatssubsidieering van alle scholen, gelijkmatig naar het aantal klassen, mits staatstoezicht zij aangenomen en het onderwijzend personeel gediplomeerd. Een zelfde basis

[p. 190]

zal de wedde van al de onderwijzers en onderwijzeressen ten gronde liggen. Dezen zullen, naar Duitsch stelsel, eene woonvergoeding ontvangen. De weddevermeerdering zal eveneens op beteren grondslag heringericht worden. En de vrije aanneembare scholen zullen hun leerpersoneel naar dezelfde berekening hebben te betalen, tenzij dat personeel uit geestelijken bestond. Op die voorwaarden zouden die vrije aanneembare scholen door den Staat op gelijken voet worden ondersteund als de gemeente- en aangenomen scholen. De gemeente, alsook de provincie, worden van allen steun aan de vrije scholen ontlast. Wat nu leerplicht aangaat: deze zou opgelegd worden van het zesde tot het twaalfde jaar. Het zou den gemeenten vrij staan, de verplichting te verlengen tot het veertiende jaar, om aldus den wensch der regeering tot het inrichten van aanvankelijk vakonderwijs in de hand te werken. Hierin zou echter geen dwang, geen drukking bestaan.

Ziedaar, in de groote lijnen, het toekomstig ontwerp der regeering, - zoo zij regeering blijft. Het valt niet te ontkennen dat het op het ontwerp-Schollaert veel voor heeft. Ik zei u reeds wat de afschaffing van den schoolbon voor gevolg heeft. Ik kan eraan toevoegen, dat hij niet langer de gemeente dwingt toelagen te verleenen aan mededingende inrichtingen. Verder dient aangemerkt, dat het weglaten van den schooldwang voor den vierden graad (vakonderwijs van het 12de tot het 14de jaar) meebrengt, dat een aantal kloosterscholen minder staatstoelagen zullen ontvangen dan met het stelsel-Schollaert het geval was; hetzelfde gevolg heeft de eisch van het diploma.

Wat echter tegen het nieuwe ontwerp recht blijft: de vraag der grondwettelijkheid. De grondwet legt den

[p. 191]

Staat de zorg voor het openbaar onderwijs op. Wil dit nu zeggen dat de Staat te zorgen heeft voor ál de scholen, officieele èn vrije? Of is alleen bedoeld, dat de Staat het officieele onderwijs regenteert, met dit gevolg dan natuurlijk, dat alleen de officieele en aangenomen scholen aanspraak op staatsgelden te maken hebben? Dit is de vraag die, praktisch uitgedrukt, luidt: heeft de regeering het recht, zonder de grondwet te krenken, vrije onderwijsgestichten te subsidieeren?

Deze vraag, die verleden jaar het eerste strijdmiddel was in handen der oppositie, had men terzij gelaten voor het bevechten van het monster: den schoolbon. Deze nu is verdwenen met een goed deel van zijn kwade uitwerksels. Maar de interpretatie van den tekst der grondwet blijft een struikelblok voor de regeering. De uitslag van hare schoolpolitiek hangt van den triumph harer opvatting van dien tekst af. Of zij in de Kamer een voldoende aantal volgelingen zou vinden?

Maar dit is eene anticipatie. Daar moet eerst nog de verkiezing over gaan; en wat die geven zal?.... Intusschen was het echter wel behendig van minister de Broqueville, op deze wijze en in een uitsluitend katholiek midden, waar geen bespreking te duchten was, zonder verdere inmenging der Kamer de schoolkwestie weer maar eens op te rakelen.

N.R.C., 5 Maart 1912.