Verzameld journalistiek werk. Deel 5. Nieuwe Rotterdamsche Courant december 1911- januari 1913

[p. 170]

W.O.J. Nieuwenkamp in den ‘Cercle artistique’

Brussel, 25 Februari.

Uw landgenoot, de etser, houtsnijder, akwarellist, boekverluchter en ontdekkingsreiziger Nieuwenkamp heeft aan de Brusselaars, die in zake kunst nochtans eerder geblaseerd zijn, eene dubbele verrassing voorbereid: hij heeft ons met een boot een gansche vracht wit-en-zwart-kunst gebracht.

Nu ligt het uitzonderlijke van het geval niet, dat de heer Nieuwenkamp, naar luid van den catalogus, huist ‘à bord du Zwerver, bassin Vergote, près du pont de Laeken.’ Wij hebben wel meer schilders gehad die met een huisboot van streek naar streek trokken, en Edam, gewoon verblijf van den heer Nieuwenkamp... als hij niet in Indië of in Frankrijk, in Italië of in België is, heeft misschien wel de lange schuit bewonderd waarop onze Albert Baertsoen langen tijd schoonheid genoten en geschapen heeft. Onze Franz Courtens is de zoon van een buurtschipper, en zal in die hoedanigheid ook wel weten hoe het leven op zoo'n boot is ingericht, al waren zijne ouders zeker niet zoo goed geïnstalleerd als Nieuwenkamp en Baertsoen. En ook wijlen Alfred Verwee, onze groote dierenschilder, trok er wel eens op uit met den kleinen kotter van zijn vriend den schilder Permeke, thans conservator van het Museum van Oostende. In zake kunstenaars-die-op-een-boot-leven heeft België dus niets aan Holland te benijden.

Het was al evenmin in het feit, dat de heer Nieuwenkamp alleen wit en zwart tentoonstelde, dat de verrassing lag:

[p. 171]

wij hebben immers sedert enkele jaren een kunstkring, waarvan de naam ‘L'Estampe’, genoeg zegt dat het in zijne bedoeling ligt niets dan plaatwerk te bieden. En al toont ons de ‘Estampe’ ook wel gekleurde etsen, houtsneden en litho's, - eene mode die, uit Frankrijk overgewaaid, in ons land van coloristen met gretigheid werd overgenomen, - hoofdzaak bleven er toch wit en zwart, roomtonen en sepia, ivoortinten en bister: de warme gamma der etsen en kopersneden, op haar-zelf zóó weelderig van kleur en zóó verscheiden in hare effecten, dat ik nog maar niet begrijp hoe een artiest ertoe komt, er verfjes in te gaan wrijven.

De verrassing lag dus noch in de boot, noch in de eenzijdigheid van het getoonde: zij lag in beide feiten samen; in dat eigenaardige: een kunstenaar die zoo heel op zijn gemak uit Holland, of uit Frankrijk, of uit de Middellandsche zee - weet men ooit goed waar Nieuwenkamp vandaan komt? - langs zijne trage waterbaan aan komt kuieren, om ons dan leuk-weg ineens te trakteeren op deze weelde: een ensemble van zijn krachtig en liefdevol, zijn minutieus en toch zoo decoratief, zijn zeer persoonlijk en tevens zeer innemend werk.

Een ensemble gelijk er Holland nog geen heeft gezien. Zijne eigen landgenooten heeft hij het nog niet gegund, deze 104 nummers samen te mogen bewonderen. Het is de eerste maal dat de kunstenaar een zoo groot getal zijner werken samenbrengt. En dat het publiek deze boffelijke moeite waardeert toont het wel door zijne talrijke en hoogwaardeerende opkomst.

Want deze tentoonstelling is voor uw landgenoot een groot sukses. Ik zei het u, het publiek, dat onze tentoon-

[p. 172]

stellingen bezoekt is een geblaseerd publiek. Niet alleen krijgt het te veel te zien, waaronder doorgaans veel goeds, maar het krijgt lang vóór Holland alles onder oogen, wat aan buitenissigs binnen- en buitenlands wordt geproduceerd. Lang vóór het cubisme u schrik aanjoeg of uwe lachspieren in beweging bracht, was het bij ons ‘schon dagewesen’: wij waren het al beu.... omdat er reeds iets nieuws aan het dagen was. Wij zagen een ‘portrait futuriste’ nog vóór de volgelingen van Marinetti in Parijs zouden exposeeren. Zoodat ons publiek en onze pers, 't zij goedmoedig lof uitdeelen zonder zich maar eenige moeite te hebben gegeven, 't zij onverschillig voorbijgaan en doodzwijgen.

Met W.O.J. Nieuwenkamp is het wel heel anders gegaan: de toon der pers was lang niet de gewone: de belangstelling was zeer merkelijk; en evenzoo onder de bezoekers, die het niet lieten bij hoofdafwendend flaneeren langs de wanden waar de platen hingen. Bepaald dus een groot sukses.

En een verdiend sukses. Ik zal u de beleediging niet aandoen, hier het werk en de werkwijze van den reiziger op Bali en Lombok, van den warm-voelenden inwoner van Zeeland, van den scherpzienden toerist te Verona en Rouen, op den Egyptischen Nijl en op de Mechelsche Dijle te gaan analyseeren en verklaren. Al genieten wij de eer, zooveel ineens te krijgen, gij smaakt sedert lang het genoegen, deze edele kunst te mogen bestudeeren en in uw napeinzen te mogen koesteren. Gij kent als ik de te benijden handvaardigheid van dezen houtsnijder, die het ambachtelijke in zijn werk blijkbaar zoo lief heeft; en beter dan ik weet gij hoe hij zijne etsen opvoert tot stijl en tot

[p. 173]

decoratieve plasticiteit, zonder daarom aan kleur en aan atmospheer te kort te doen. Met mij hebt gij mogen vreezen dat al te aangehouden uitvoerigheid mocht gaan schaden aan de grootschheid van het geheel; maar gij zult als ik erkennen dat de kunstenaar bijna altijd zóó doordrongen is van de uit te drukken stemming en de emotie bij hem zoo duurzaam is, dat zij bij de geduldige doorwrochtheid zelden ondergaan.

En al die hoedanigheden vinden wij ten overvloede op deze tentoonstelling. In de etsen eerst, waaronder de ‘Oude Toren, omstreken van Amsterdam’ en ‘de Kathedraal, Rouen’, hier algemeen bewonderd worden om de grootsche ontroering die zij wekken; de dubbele staat van ‘de groote Weg, Lombok’, van magnifieke decoratieve werking; het groot-geziene ‘Rhenen aan den Rijn’; de forsche ‘Klokkenluiders, Venetië’; de ‘Werf, Verona’, waarvan het atmosferische alleen geëvenaard wordt door ‘De Nijl’ en ‘Het Meer, Holland’; de prettig-drukke ‘Toren, Amersfoort’, verrassende tegenstelling met ‘De Visscher en de Dood’, treffend als een symbool: alle werken die graag vergeten doen dat de ‘Rijzende blaren, Amersfoort’, wel wat pueriel worden in hunne gestyliseerde uitvoerigheid, en dat de ‘Prins Hendrikkade’ en de ‘Prinsengracht’ in hunne éen-tonigheid van de kleur niet bereiken wat zij blijkbaar bedoelen.

De houtsneden zijn niet zoo talrijk: alle doen weldadig aan door de liefde waarmede zij bewerkt zijn. Het is of al die baksteenen puntgeveltjes, of die Molen te Brugge, of die brugpeiler te Mechelen gebouwd werden, opdat Nieuwenkamp ze in eene houtplaat conterfeiten zou! Er is echter meer en beters in deze houtsneden dan die

[p. 174]

rechtstreeksche werking op den toeschouwer: er is de overwinning der technische moeilijkheden in een artistieken, in een decoratieven zin. En hier is Nieuwenkamp prachtig in geslaagd: ten getuige het spoelen van het water in zijne ‘Brug te Mechelen’, zijn mooi verschiet in den ‘Molen’, zijne boomenkruinen in het ‘Landschap, Bali’, zijn ‘Nijl’ eindelijk, die treft door deze zeer bijzondere eigenschap.

Blijven dan nog de gewasschen teekeningen, de éenkleurige akwarellen. Op éene na zijn het voorstudies voor het boek ‘Bali en Lombok’: gij kent ze derhalve, en, na u bekend te hebben dat ik er het àl-doorlaaiende zengen der zon soms in mis, waar het nochtans in de bedoeling van den schilder lag, en erkend te hebben dat ik overigens de sierlijkheid van Nieuwenkamp's lijn en zijn fijnen, zijn soms geamuseerden kijk op die Indische dingen weet te waardeeren, kan ik erover zwijgen. Echter niet zonder met éen woord gewaagd te hebben van het ‘Gebed in de Wolken’, dat niet in het boek voorkomt, en waarvan ik de hoog-ernstige, mystieke stemmingsweergave zeer hoog stel.

Verder toont ons de heer Nieuwenkamp, behalve enkele gelukkige ex-librissen, zijne schoone Indische, en ook zijne welgekende Hollandsche boeken. Zij helpen meê, deze tentoonstelling tot een geheel te maken, dat door de somme werks en den adel van dat werk eerbied afdwingt en, ik herhaal het, vaak bewondering wekt.

En nu heb ik maar éen wensch meer, en 't is een egoistische: dat Nieuwenkamp onder zijne Hollandsche confrères nu maar eens naijver zou verwekken, die hun nopen zou ook eens in Brussel te exposeeren anders dan fragmentair en met een paar werkjes maar. Pecuniair zullen

[p. 175]

zij er misschien niet veel aan hebben. Maar ook hun gezag en ook hun invloed zullen zij erbij zien aangroeien, en dat is toch ook iets. En of het Belgische publiek een dankbaar publiek is, dat zal hun de heer Nieuwenkamp zeggen.

N.R.C., 27 Februari 1912.