Verzameld journalistiek werk. Deel 5. Nieuwe Rotterdamsche Courant december 1911- januari 1913

[p. 124]

Twee Belgische ‘premieres’

Brussel, 17 Februari.

Wij bezitten, gezongen en gesproken, een nationaal tooneel. Gij zult mij zeggen dat gij het al wist, en gij zult me spreken, op muzikaal gebied, van Benoit en van Jan Blockx, op zuiver-literair gebied van Maeterlinck en zelfs misschien van Nestor de Tière en Raphaël Verhulst: allen namen, die een gebildet Nederlander niet ignoreeren mag. Maar die namen, neem mij niet kwalijk, behooren niet tot een Belgisch-nationaal tooneel. Behalve Maeterlinck, die nu voor goed aan de geheele wereld behoort, ook naar den aard van zijn werk, zijn de anderen, naar wezen en naar uiting en naar wil, bij alle uitsluiting Vlamingen. En ik zou eveneens een lijstje van Walen kunnen opmaken, die wèl tot eene provinciale, een regionale muziek- of tooneelliteratuur behooren, zonder daarom ‘Belgisch’ te mogen of zelfs te willen heeten. De opera's van Blockx of van De Boeck: zij zijn Vlaamsch, gelijk die van Mathieu of Radoux Waalsch zijn. Zij zijn het met opzet; zij zijn het uit vaderlandsliefde; en daarom zijn zij niet Belgisch. Evenals onze Vlaamsche tooneelletterkunde en onze dialectisch-Waalsche tooneelletterkunde, die haast even-bloeiend en haast even-onbeduidend is.

Maar daarboven uit hebben wij, gezongen en gesproken, een Belgisch tooneel. Zoo kan ik, met den besten wil der wereld, de lyrische drama's van Paul Gilson b.v. niet onvermengd-Vlaamsch noemen, en anderdeels zijn ze dan toch te eigen, te zeer van ons land, dan dat men ze vereenzelvigen zou met eene of andere internationale stroo-

[p. 125]

mingen. En op het gebied van dramatische letterkunde kunnen wij eveneens wijzen op eene reeks, meest in het Fransch geschreven werken, die wel tot onzen landaard behooren, maar nietteminder, hetzij door hun karakter, hetzij door hun vorm, buiten het regionalisme uitgroeien. En in de drie laatste jaren hebben wij hier te lande een reeks werken zien ontstaan, die, door de keus van hun onderwerp, door zekere bijzonderheden, door zekere behandelwijze, meer speciaal-Belgisch mogen heeten, vermits.... Maar straks meer daarover.

Jan van den Eeden kan, onder onze toondichters, worden beschouwd als Belg. Vroeger was hij wel een volbloed-Vlaming, Gentenaar van geboorte en leerling-volgeling van Peter Benoit, vertoonde hij in zijn aanvangswerk den breeden decoratieven zin, de zucht naar dramatische werking, die zijn meester kenmerken, en die hij, in oratoria en cantates, met gelukkig gevolg wist toe te passen. Is het zijne verplaatsing naar het hart van Wallonië, waar hij te Mons bestuurder werd van het Conservatorium, die zijne muzikale vlaamschgezindheid, gelijk deze door Benoit in vaste normen en vormen was vastgesteld, tot zwijgen bracht? Althans, van Jan van den Eeden hoorde men maar heel weinig meer, en wat men nog mocht vernemen week opmerkelijk af van wat men van hem gewoon was. Een lyrisch drama ‘Numance’ getiteld, genoot weinig bijval en liet de liefhebbers perplex. En nu bracht de Muntschouwburg ons eergisteren de première van eene nieuwe opera ‘Rhéna’, waarin zeer beslist afgebroken wordt met de oer-Vlaamsche formules, en partij gekozen onder de muzikale stroomingen van den tijd, zonder dat nochtans van slaafsche navolging en van opgeving van alle, dan toch Vlaamsch-geblevene

[p. 126]

personaliteit kan sprake zijn. En die aanpassing van de vaderlandsche geaardheid op een cosmopolitische strooming: welken anderen naam er in ons land aan te geven dan: Belgisch?

Het onderwerp is er een van het slag Cavalleria Rusticana: realistisch brutaal, en tevens naturistisch en folkloristisch. Dit bracht er den toondichter natuurlijk toe, zich te laten verleiden door de werkwijze der tegenwoordige Italianen. En wij vinden dan ook in zijn werk een melodischen overvloed die, getuigt hij niet van speciale ingeving, dan toch zijn muzikale geaardheid en rijkdom bewijst. Waar hij echter niet langer een Leoncavallo en een Puccini volgt: in de orchestreering, in de instrumentale behandeling. Wel is hij wat aanhoudend-forsch, wat al te dikwijls oppervlakkig-schetterend: men wordt nietteminder den zucht gewaar van eene oprechtheid en een zoeken naar nauwkeurigheid, een doorwerktheid en een verfijnden klankzin in de beste deelen, die doen denken aan de Fransche voorloopers van het doorgedreven impressionisme: aan Bruneau, aan Charpentier.

Aldus komen wij te staan voor een zeer ernstig en zeer muzikaal werk, dat wel herinnert aan heerschende verzuchtingen, aan in den smaak vallende modes, maar door zijne gelukkige vermenging van twee, anders uiteenlopende, richtingen, en den solieden grond van spontane oprechtheid en eerlijke bewerking, mag mogen genoemd Belgische aanpassing op den tijdgeest.

En aldus brengt deze ‘Rhéna’, de eerste der twee premières waar ik het hier over heb, het bewijs dat er, op muzikaal gebied, een gezamentlijk-België aan het ontwaken is.

[p. 127]

De tweede première wijst op meer dan op een ontwaken: zij wijst op een bestaan, en zij doet het naar een procédé, die allang ten onzent probaat is bevonden. Het geldt hier een tooneelspel - waar men een zeer beslist sukses aan voorspellen kan, - dat ons wil toonen dat er, naast de Fransche cultuur waar België in zijn groote-stadsleven deelachtig aan is, dan toch eene oereigen cultuur bestaat, die.... misschien juist wijst op een gebrek aan cultuur, maar dan toch zeer origineel, zeer sappig en zeer karakteristiek is. Het procédé raadt gij: de tegenstelling van een Belg en een Franschman, of van een lageren Belgischen stand tegenover een hoogeren. Het is het middeltje, sedert een twintig jaar al gebruikt door Edmond Hendrikx in ‘Aangebrande Hutsepot’, ‘Triconie en Co.’ en ‘De familie Klepkens’; in hun aard meesterstukjes waarvan ik u nogmaals het genoegen toewensch, ze te mogen hooren in den Gentschen tongval waarin zij gedacht zijn. Het is ook het middeltje dat Fonson en Wicheler hebben gebruikt in ‘Le Mariage de Mlle. Beulemans’, een stuk dat, al haalt het niet bij de blijspelen van Aug. Hendrikx na vijfhonderd vertooningen in Parijs nog steeds volk lokt.

De comedie waar wij het hier over hebben: ‘Le Quant à soi’, van Ch.F. Morisseaux, gisteren voor het eerst gespeeld, en op uitmuntende wijze, is van zelfden aard: een rentenier, rijk geworden in de drogerijen, heeft zijn zoon uitgehuwelijkt aan eene barones. Tegen dat het paar van huwelijksreis terug komt, laat hij zich les geven in de goede manieren. Daar zijn hem een nieuwe huisknecht eenerzijds, en andererzijds een valsche markies die uit Frankrijk gebannen is om zijne monarchistische propaganda, - eigenlijk een oplichter, - zijne professors in, voor

[p. 128]

hem en heel zijn familie. En zoo krijgen wij een nieuwen ‘Bourgeois Gentilhomme’, even dom en even komisch als die van Molière. Gij ziet: nieuw is het onderwerp niet; al de verdienste ligt dan ook in de behandeling die voor het eerste bedrijf waarlijk uitmuntend is en waar Mlle. Beulemans het niet bij haalt, maar die in de twee volgende bedrijven verzwakt en vermoeit.

Ook voor den heer Morisseaux is het succes zeer groot geweest. Een stampvolle, zeer selecte zaal (een paar ministers, de burgemeester van Brussel, heel de letterkundige wereld) heeft hem warm toegejuicht. Zoodat, evenals ‘Rhéna’, deze ‘Quant à soi’ langen bijval kan genieten, ook misschien wel over de grens. En daarom vond ik prijsbaar, er uwe aandacht op te vestigen.

N.R.C., 19 Februari 1912.