Verzameld journalistiek werk. Deel 5. Nieuwe Rotterdamsche Courant december 1911- januari 1913

[p. 116]

Negers

Brussel, 10 Februari.

Ik moet u eene bekentenis doen: gij ziet in mij een bekeerling. O, ik weet: gij zult mij smalend onder den neus wrijven, dat ik alles behalve de geestdrift der neophieten bezit; gij zult mij toewerpen, dat mijn scepticisme weinig overeenstemt met de overtuiging der rechtgeloovigen; gij zult mij verwijten dat ik te graag spot om nog voor een ernstig belijder te worden gehouden. En gij zult gelijk hebben. Ik weet te goed wat ons nog in onze kolonie - want dáár gaat het over - te wachten staat; ik vrees te zeer, dat al de krachten, die nu daar worden verspild, misschien niet zullen opleveren wat wij er van hopen, en dat misschien anderen de vruchten van onzen Belgischen arbeid zullen plukken, om niet met een critisch oog het Kongo-werk te volgen. En toch: ik ben bekeerd; al vind ik natuurlijk, dat niet alles perfect is in het Kongobeheer; al vermoed ik dat de misbruiken in de kolonie nog heel wat uitgebreider zijn, en misschien nog van anderen aard, dan in de Kamer is aangeklaagd: ik erken te zeer den goeden wil waarvan blijk wordt gegeven, en andererzijds word ik te goed gewaar, dat met wijs beleid zeer zeker meer zal worden bereikt dan wij eertijds konden vermoeden, om thans niet toe te geven dat men geen ongelijk heeft gehad, Kongo over te nemen, vooral op een oogenblik dat de streek nog niet geheel was leeggeplunderd, en er nog kon gedacht worden aan echt en belangeloos beschavingswerk.

Sedert gisteren is trouwens een nieuw argument mijne

[p. 117]

belangstelling in onze kolonie komen vermeerderen en bevestigen; een argument van aesthetischen aard. Voor anderen is dit misschien van geringe waarde. Ik echter stel het op hoogen prijs. Sedert de naasting heeft men ons geleerd, dat de Kongoleezen onze broeders waren. En dat vond ik tot op den dag van gisteren eerder vervelend, want ik behoor niet graag tot een leelijke familie. Maar nu weet ik het beter: mijne zwarte broeders zijn niet leelijk, en ik ben minister Renkin dankbaar dat hij het mij bewezen heeft.

Den heer Renkin niet alleen: ook den beeldhouwer Arsène Matton. Ziehier hoe beiden mijne dankbaarheid verdienende zijn geworden.

Verleden jaar kreeg beeldhouwer Matton eene bestelling voor ons prachtig Koloniaal Museum van Tervueren. Hij zou vier allegorische negergroepen maken voor de groote rotonde. Maar Matton werkt niet graag ‘de chic’, en echtmidden-Afrikaansche negers, en vooral negerinnen, treft men nog maar zeldzaam in Brussel aan, vooral de mooie, gave exemplaren, die voor een beeldhouwer bruikbaar kunnen zijn. De negers, die naar België overkomen, behooren meestal tot reeds-gedegenereerde rassen; eenmaal hier aangekomen worden zij ziek, of geraken aan den drank. En, wat voor een kunstenaar erger is: zij verliezen alle eigen gewoonte, zij passen zich al te goed en al te spoedig aan; alle raseigenaardigheid gaat erbij verloren. De heer Matton vroeg dan ook aan den minister, om in Kongozelf de typen te gaan bestudeeren, die hij gebruiken zou voor de bestelde beelden. En de minister deed beter dan den heer Matton zijne toelating en het noodige zakgeld mee te geven: hij belastte hem met eene missie; hij droeg

[p. 118]

hem op, de mooiste exemplaren van de onderscheiden rassen in gipsafgietsel meê terug te brengen.

Die ministerieele inval was geniaal. Inderdaad, beter dan welke photographie ook, geeft een afgietsel op de natuur niet alleen het type, maar ook de lichaamsgrootte, de verhouding der ledematen, enz. aan. Daarbij komt, dat een beeldhouwer, een artist, met meer zekerheid zal weten te kiezen dan een eenvoudig photograaf. En, laatste en voornaamste reden om den heer Renkin met zijn denkbeeld geluk te wenschen: de talrijke Kongorassen vermengen zich meer en meer, naarmate de Europeesche beschaving in het grondgebied doordringt; steden als Boma, Leopoldville, Elisabethville zijn marktcentra geworden, die de verschillende stammen noodzakelijk aanlokken, met elkander in aanraking brengen en aanleiding geven tot gemengde huwelijken; daarbij komt dat, zoo het Arabische bloed minder en minder kleurlingen aankweekt, daarentegen de Europeanen meer dan noodig negerinnen tot tijdelijke vrouw nemen. Aldus verdwijnt niet alleen de stamzuiverheid, maar ook de onderscheidene praktijken aan tatouëering en huidinsnijdingen gaan langzamerhand verloren, daar ze in het brein der negers, die aldus ‘gederacineerd’ zijn, alle beteekenis verliezen. Zoo dreigt het negertype zich in Kongo meer en meer te uniformiseeren. Het uitroeien van het cannibalisme, de invloed van het alkoholisme werken er aan mee. En zoo is het te vreezen dat binnen een betrekkelijk korten tijd onschatbare bouwstoffen voor den ethnograaf zullen verloren gaan.

Maar minister Renkin heeft er voor gezorgd, dat er dan toch eene herinnering van overbleef. En beeldhouwer Matton heeft op zijne beurt, in uitmuntende en mooie af-

[p. 119]

gietsels naar prachtvoorbeelden, de volkenkunde een belangrijken dienst bewezen. Dank zij zijne handige tusschenkomst, zal men de insnijdingen en tatouëeringen niet alleen naar hun vorm, maar op de echte grootte, naar de eigen diepte kunnen bestudeeren. De circa zeventig hoofden, rompen, ledematen, handen en voeten, borsten, enz., die hij van zijne zending heeft meegebracht, en waarvan een goed deel voor het Museum van Tervueren bestemd is, maken eene unieke verzameling uit, gelijk ze binnen weinig jaren niet meer zal kunnen aangelegd worden. Leopoldville, de plaats waar, gedurende zijn verblijf in Kongo, Arsène Matton heeft gewerkt, is als het kruispunt, waar de voornaamste Kongoleesche wegen zich doorsnijden. Die wegen leiden er vertegenwoordigers aan van de meeste stammen die het binnenland bewonen. De heer Matton heeft ervan gebruik gemaakt op eene wijze, waar hem dank en bewondering voor verschuldigd zijn.

Hier de onderscheiden typen gaan beschrijven, gaat niet aan. Het ware trouwens werk van een specialist, schrijvend voor specialisten. En daarin ken ik mij niet de minste bevoegdheid toe. Dit moest trouwens alleen dienen om er de belangstellenden op te wijzen, dat het Museum van Tervueren, reeds zoo boeiend, binnenkort nieuwe schatten rijker zal zijn. En daar kon ik mijn brief dan ook wel op sluiten, was het niet dat ik hier nog even wilde wijzen op het aesthetisch genot, dat iedereen van deze verzameling hebben kan. Dat genot is, om de verscheidenheid, de mannelijke stoerheid van sommige heerlijke gestalten, de zeer speciale gratie van sommige andere (ik denk hierbij aan den torso van sommige meisjesfiguren) van eersten rang. Men staat verbaasd over den adel van

[p. 120]

sommige vormen, over de hooge sculpturale schoonheid van dezen rug, over de wonder fijnheid van dezen pols, over de lenige sterkte van dezen hals. Men krijgt warme sympathie voor deze gevoelige, schrandere, koppige of lijdende gelaatsuitdrukkingen. En ook daarom dankt men den beeldhouwer, die ons dit genot verschafte en smaken liet.

De heer Matton liet het trouwens niet bij het onpersoonlijk werk van het afgieten: sommige gebruiken, sommige gebaren, sommige houdingen boeiden zijn plastischen zin. De grootschheid van de Kongoleesche eedsaflegging (in drie gebaren, verklaard bij de formule: ‘bij het lijk van mijn vader’, ‘men snijde mij het hoofd af’, ‘de hemel weze mij getuige!’), de gratie van het roeien, de mooie gebogen lijn bij het waterpeilen, het sierlijke dragen van kinderen op de moederheup, het trage, symbolisch-nobele, lenig-gedistingeerde dansen der maagden: zij waren hem aanleiding tot schetsen die... nu ja, nog niet meer dan, zeer vluchtige, schetsen zijn, maar edele en schoone beeldgroepen, en tevens merkwaardige ethnographische documenten kunnen worden. Zoodat hij er niet alleen den gelukwensch der kunstenaars, maar ook den dank der geleerden aan verdienen kan.

Ziedaar wat het bezoek, dat ik bracht aan de studio van Arsène Matton, voor enkele getrouwen in tentoonstelling herschapen, mij geleerd heeft. Of het de moeite waard was, er deze lijnen aan te wijden, zult gijzelf beoordeelen.

N.R.C., 13 Februari 1912.