Verzameld journalistiek werk. Deel 5. Nieuwe Rotterdamsche Courant december 1911- januari 1913

[p. 93]

Henry Hymans †

Brussel, 25 Januari.

Omdat hij lijdende was onder allerlei ongemakken aan zijn ingevallen en als verschrompeld lichaam, was zijn beeld lengerhand uit het geheugen gegaan van dezen die hem, jaren lang en tot op het oogenblik dat hij zijn ambt van hoofdbibliothecaris zou nederleggen, hadden zien wandelen, iederen morgen, naar de inrichting die hij bestuurde: zijne kleine, schrale gestalte in den dikken mantel; de onzekere stap van iemand die met zijne gedachten in een andere wereld verkeert; de hoed diep en schuin op het vale, verflenste, weemoedig-blikkende aangezicht, waar, onder de treurende snor, aan slappe lippen een sigaar hing. Zoo liep hij, stipt op steeds hetzelfde uur, over de bolle keien van het verlatene, schoone, achttiendeeeuwsche museum-pleintje, waarvan de stilte toen nog gebroken werd door den galmenden stap van den schildwacht die vóor het lokaal op en af marcheerde van het gebouwtje, waar de patrouille-soldaten huisden.... Hij trad binnen langs de duistere poort van het prentenkabinet, dat zijn dagelijksch verblijfsoord was, en waar hij dan alleen tegen den avond weer uitkwam, een nieuwe, hangende sigaar in den mond, den hoed wat dieper en wat scheever, de handen diep in de warme zakken: een nogal nietig figuur, van iemand die onverschillig en lusteloos scheen, en uit kwarteeuwsche sleur met nonchalante stiptheid zijn ambt vervulde.

Mocht men hem echter zien ‘in zijn element’, op tentoonstellingen bijvoorbeeld van oude kunst, dan kwam er

[p. 94]

een zonderling leven in dat, anders passief schijnend wezen. Zoo mocht ik hem, dagen na mekaar, gadeslaan in 1904, op de tentoonstelling der Vlaamsche Primitieven te Brugge, waar hij, bezeten van passie en geestdrift, een gloed op de smalle wangen, vuur en staalscherpte in den blik, aan het studeeren was naast den eindeloozen James Weale, die, in twee gebroken voor de kleine paneelkens, door het vergrootglas turend en zoekend, mummelend en hoofdschuddend, behoedzaam en aarzelend, van zaal tot zaal sleepte; naast den vinnigen, hoog-pratenden, betoogenden en polemiseerenden Hulin; naast de zekerheid van dit dikbuikige en langharige Duitsche professoortje; naast de platte gedaante van dezen over-beleefden archeologischen monsignor: hij, de kleine, schrale Hymans, die graag en aandachtig luisterde, maar dan plots onderbrak, geestdriftig, maar beheerscht, zijne meening verdedigde, en dan weer den rug keerde naar zijn tegenstander, om, schijnbaar koel, maar steeds met dien scherpen blik en dat beetje rood op het jukbeen, voor dit of geen schilderijtje pal te blijven staan.

Henry Hymans: voor wien hem mocht naderen en met hem spreken over kunst, wie hem kent uit dat mooi-gestelde werk, die geannoteerde vertaling van Carel van Mander, die beschrijvingsboekjes over Brugge en Gent, Brussel en Doornik, die studies over de Primitieven en Romanistanten, die tallooze opstellen in zooveel kunsttijdschriften: dien was hij iemand vol liefde, vol ingetoomde passie, en vol geestdrift onder het moede en geblaseerde uiterlijk, in het sierlijk-gestelde maar nimmer lyrische schrift. Hij die droog van karakter en secuur in zijn weten scheen, hij werd nooit als de dorre kunstgeleerden

[p. 95]

die wij tegenwoordig leeren kennen uit de meeste leergangen en handboeken over kunstgeschiedenis. Zeer geneigd tot rechtmatige waardeering en zelfs bewondering, wist hij, onbewust trouwens en omdat hij naast zijn scherp verstand een warm hart bezat, steeds communie te bewaren tusschen het onderwerp zijner studie en de mededeeling zijner ondervinding. Want Hymans was, ook nog in de laatste jaren - en hij bereikte de zes-en-zeventig, - met al zijne levens-moeheid, niettegenstaande het getob om allerlei krankheid, - Hymans was en bleef eene gepassioneerde natuur, die met hart en ziel de schoone kunsten (die hij trouwens zelf, en voornamelijk als steenteekenaar, had beoefend), aanhing. Hij bezat misschien de scherpzinnigheid niet van sommigen, en vooral niet hun durf. Men kan vinden dat hij eerder een exegeet en een apologeet dan een streng-methodisch historicus, dat hij bij neiging eerder een bewonderaar dan een speurder was. Bij mijn weten heeft hij geen groote ontdekkingen gedaan, en het lag niet in zijn aard, gevestigden roem te kleineeren. Want hij was - en 't is misschien zijn schoonste titel, - hij was hoofdzakelijk een vulgarisator, hoe stevig ook zijne eruditie, hoe gegrond ook zijn oordeel waren. Aan vele Belgen, aan nog meer vreemdelingen, heeft hij een venster, heeft hij de vergezichten geopend op ons land. En dit is bijna even verdienstelijk als een schilderij van Geertgen tot Sint Jans op Albert van Ouwater te doen overgaan, of te bewijzen dat Ysenbrant wel degelijk de eerste is geweest die in Vlaanderen het glacis gebruikte.

Aan die groote innerlijke hoedanigheden had Henry Hymans te danken, dat hij er betrekkelijk nog heel jong

[p. 96]

uitzag. Toen de kranten ons gisteren het nieuws van zijn verscheiden brachten, kon men moeilijk gelooven dat hij werkelijk in 1836 geboren was. Men kende hem sedert vijftien, twintig jaar als het, weliswaar tenger en ziekelijk, niet zeer levendig, weinig krachtig mannetje met het sobere gebaar en de moede uitdrukking. Maar een ouderdom kon men hem moeilijk met eenige kans op nauwkeurigheid toeschrijven. Zoo is hij tot den dood gebleven: met dat eeuwig-verleidelijke, dat van een eeuwig-jonge ziel uitgaat. Gelukkig zij, nietwaar, die aldus de oneindigheid in mogen gaan der menschelijke gedachte....

N.R.C., 27 Januari 1912.