Verzameld journalistiek werk. Deel 5. Nieuwe Rotterdamsche Courant december 1911- januari 1913

[p. 56]

[1912]

Breken en bouwen

Brussel, 2 Januari.

Weelde is altijd een gevaar: zij is dikwijls een ziekte. In een geest die niet rijp en niet matig is, kweekt ze ijdelheid en pronkzucht aan, die, gecombineerd, aanleiding geven tot de toxine van den slechten smaak. Slechts evenwichtigen laten zich niet door eigen rijkdom verstrikken, en weten er goed en schoon gebruik van te maken. Wie, overprikkeld, ineens-gedrenkt door dit nieuw bestanddeel in zijne oeconomie - zooals het geval is met ‘nieuwe rijken’, met parvenu's - wie plots ‘door de weelde gestoken’ wordt, zooals men op prachtige wijze in Vlaanderen zegt, zal niet alleen gaan lijden aan grootdoenerij, hij zal die praalzucht uiten in leelijkheid: slechts wie heel sluw is, behalve wie er van nature en bij voorbaat op aangepast is, ontsnapt aan die wet. En 't mooist van al: niet alleen op het individu is deze toepasselijk, maar ook op het maatschappelijke leven; niet alleen op den eenling, maar op de familie, den stand, de stad, den Staat.

Want ook dát zijn levende organismen. Zooals ieder onder ons, heeft een stad - eerste trap van meer-bepaaldgeorganiseerd samenleven - geslacht aan geslacht een vooren voortbestaan, dat haar wezen, haar eigen aard heeft bestemd, en haar uitzicht als het ware vastgelegd voor nu en zelfs voor de toekomst. Evenals ik aan rheumatiek lijd omdat mijne grootmoeder er aan leed, en ik van joviaal humeur ben omdat mijn overgrootvader van joviaal

[p. 57]

humeur was (waar dan natuurlijk iedere voorouder het zijne heeft toegevoegd), blijft een stad rijk van den rijkdom eener vroegere generatie, en onderging zij klaarblijkend de teekenen van verval eener latere bevolking. En niet alleen de stad: ook ieder beduidend gebouw in die stad, gelijk al de kinderen van eenzelfde gezin in meer of mindere mate en elk naar eigen wezen de teekenen dragen der voorvaders van dat gezin. En zoo moet een monument worden beschouwd als een levende eenheid, met de edele lijnen van de eene, en de wrattige aanwassen van een andere eeuw, wanstaltig en tegensprakelijk misschien in hare afzonderlijk-beschouwde bijzonderheden, maar in haar geheel zóo een, zóo samengegroeid, zóo samen-levend, dat men zelfs aan het leelijkste détail niet raken mag zonder aan, ik zeg niet de schoonheid, maar - wat meer belang heeft! - het eigen karakter, het persoonlijk bestaan, door al de voorgeslachten voorbereid, te kort te doen; - evenals een meisje met prachtige oogen en een krommen neus misschien wel mooier zou worden als men dien neus recht ging zetten, maar dan liegen zou aan haar afstamming niet alleen, maar ook aan het eigen natuurlijk uitzicht, die hare reden van bestaan is, zelfs aesthetisch gesproken.

Helaas, het gebeurt nu echter wel eens, dat zoo'n meisje, door de weelde gestoken, vindt dat die overgeërfde neus schaamte en schande is.

Zij denkt er niet langer aan, dat hare ouders, hare broeders en zusters, en zelfs misschien een schuchtere vrijer, haar om dien krommen neus liefhebben. Is ze, ten andere, de eigenares niet van haar neus, waar ze dan toch mee doen mag wat ze wil?... En dan: ze is immers rijk genoeg!... En ze laat een neuzen-architect halen, die

[p. 58]

het goed weet hoe neuzen er moeten uitzien; en die man zegt: ‘Juffrouw, u heeft een dertiende-eeuwsch profiel, behalve dien neus natuurlijk; het behoort dus dat wij dien neus reconstrueeren naar het schema, door de beste dertiende-eeuwsche neuzen vastgesteld en nagelaten.’ - En zoo geschiedt. Maar daarna erkennen magen en vrienden het meisje niet langer, en de vrijer zucht: ‘Deze neus is misschien mooier dan de vorige, maar... bij de vorige kwam de pracht der oogen zoo heerlijk uit, waarom ik haar zoo innig beminde! En nu, met dezen neus-als-iedereen heeft ze ook oogen-als-iedereen gekregen’....

En zoo gaat het ook met gebouwen: wordt de eigenaar ervan - in casu het gemeentebestuur - door de weelde gestoken, en is hij er, door de sociale omstandigheden, niet tegen bestand, dan gaat die eigenaar aan 't ‘restaureeren.’ Hij haalt er den knappen bouwmeester bij, die zoo goed weet hoe het gebouw er in zijn primitieven, zijn alleroorspronkelijksten toestand moest uitzien. En de eigenaar zegt: ‘Ik heb het geld, jij de kunst: vooruit dan maar!’... En er wordt gebroken en weer opgemetseld, gekapt en gekorven, en omgebouwd en bijgebouwd. En als alles mooi klaar is, dan komen de stedebewoners kijken, maar erkennen niet meer dat huis, waar zij sedert de eeuwen meê vergroeid waren. En de minnaar van het gebouw komt en zegt: ‘Waar zijn de mooie oogen? Helaas, de nieuwe mens heeft ze geblind “... En 's nachts bij manelicht spiegelt het monument zich in de gracht, waarlangs het staat, en mompelt bij zichzelf: “Het schijnt dat ik er uitzie als mijn aller eerste overgrootvader; ik zeg niet van neen, maar ik heb de goede man nooit gekend; daarentegen heeft men mij al de geschenkjes weggenomen die mijn

[p. 59]

grootmoe en mijn tantes mij gegeven hadden, en die moesten dienen om mij schoon te maken; ik voel niet meer de plaats waar moeder mij kuste; eens gaf vader mij een stomp in den rug om mij te leeren hoe men zich recht houdt, en nu weet ik niet eens meer waar die klap terechtkwam: men heeft mij een hoogen hoed opgezet, zie ik; zij hebben mij verduiveld-duchtig uitgestreken en uitgeborsteld: geen kreukje meer en geen stofje; maar nu ga ik mij wat stijf en deftig moeten gedragen, gelijk een mummie. Ben ik misschien de mummie van mijn aartsgrootvader geworden? Ik weet het niet. Ik weet alleen dat ik het Gebouw ben dat zijn Ik verloren heeft!’

* _* *

Geachte lezer, neem mij deze beschouwingen, deze beeldspraak, deze mijmerij niet kwalijk. Ik heb gedacht ze u niet te mogen onthouden, en dit om eene drievoudige reden. De eerste reden is, dat zij mijne laatste bezigheid uitmaken van het jaar 1911, en ze neer te schrijven mijne eerste werkelijke daad is van het jaar 1912 (dat ik u vol voorspoed toewensch). De tweede reden is, dat ik in deze daad eene goede daad zie, vermits het geldt eene der merkwaardigste gebouwen van België ongeschonden te bewaren, nl. de Hallen van Mechelen. En de derde reden is, dat ik hoop, door dezen brief misschien eenigen invloed te kunnen oefenen, daar de Belgen gaarne luisteren naar een stem, die uit het buitenland komt, vooral als dat buitenland een land van schoonheid is. Uw correspondent uit Antwerpen heeft hier gevochten tegen de ontmante-

[p. 60]

ling van de hoofdkerk zijner stad; ik-zelf heb geprotesteerd tegen de herstellingen, aan de Iepersche Hallen gepleegd, en bewezen door het voorbeeld van Gent waar restauratie en verbouwingswoede toe leidt. Neem mij niet kwalijk, dat ik het thans voor Mechelen opneem: geloof me, het is hoogst noodig.

Ik ben dus, in het mistroostig weer van het jaarseinde, op Oudejaarsavond naar Mechelen gestoomd, gelijk het gerecht zich pleegt te begeven op de plaats der misdaad. Ik werd er ontvangen door den gedienstigsten der cicerone's, tevens advokaat van het gebouw dat men mishandelen wil. Hij hield mij een pleidooi, dat ik te uwen behoeve heb opgeteekend. En...

Maar deze brief is voor heden al lang genoeg: morgen de pleitrede van Dr. Herman Baccaert, mijn leidsman, dichter van verzen, die, in De Gids opgenomen, hem in Holland bekend hebben gemaakt, en dien ik bij deze de eer heb u voor te stellen.

N.R.C., 3 Januari 1912.