Verzameld journalistiek werk. Deel 4. Nieuwe Rotterdamsche Courant oktober 1910 - november 1911

[p. 632]

Eene stad die verrijkt en verarmt

Brussel, 19 October.

De talrijke Hollanders, voor dewelken Brussel het aangenaamste der uitstapjes is, zullen het niet voor grootspraak houden, of wijten aan verregaand chauvinisme, zoo ik zeg dat de hoofdstad van België sedert een vijftigtal jaren eene der weelderigste steden van Europa aan het worden is. Zij heeft zelfs op de meeste hoofdsteden voor, dat zij bijna uitsluitend eene weeldestad is, die van weelde en voor weelde leeft, en zelf weelde is. Ik spreek hier wel te verstaan van het eigenlijke Brussel, buiten de voorsteden om; het eng-omsloten Brussel, gekneld binnen den gordel zijner buitenboulevards, omtuind, ombolwerkt, ommuurd op zulke wijze, dat het wel gedwongen is zijn steeds grooteren dorst naar weelde, de steeds toenemende noodzakelijkheid van weeldevertoon - want de vraag wekt het aanbod - in aldoor maar dichter op elkaar gepakte betuiging te uiten. Het, naar de oppervlakte, kleine Brussel, ontdaan van zijne suburbs, is eene opeenstapeling geworden van brallen en vergenoegden rijkdom. En het wordt van dag tot dag erger... of beter, zoo gij verkiest. Geheele wijken, en bij voorkeur deze die door kleine burgerij of eigenlijk volk waren bewoond, worden afgebroken, en vervangen door ruime bankhuizen en kantoren langs breede straten, door openbare gebouwen die ontzettend-veel plaats innemen, door winkels en magazijnen die overtuigend bewijzen dat Brussel meer en meer van luxe leeft. Niet zoo heel lang geleden werd een blok huizen tusschen Sinter Goedelekerk en het Park doorgebroken, om plaats te

[p. 633]

maken voor uitsluitend banklokalen en een paleis, door koning Leopold geïnspireerd en dat ‘le Palais de l'Expansion’ moest worden, maar dat thans, onvoltooid gebleven, aan de vingeren der stad blijft, die er een zware hypotheek op heeft en niet goed weet wat ermee aan te vangen. Thans weer heeft men in de Putterij- en Isabella-wijk hektaren en hektaren glad geschoren, al de huizen platgeleid waar in nauwe maar schilderachtige steegjes eene nijvere bevolking van mindere lieden woonde; en daar moet nu een monumentaal stationgebouw komen, en eene hangende straat - iets nieuws - die de lage met de hooge stad zal verbinden. En zelfs de, weldra eenige overblijvende, volkswijk, die der Hoogstraat, wordt eerlang gewijzigd in den zin van meer deftigheid en minder populair uitzicht. En weer zullen steegjes worden afgebroken, waar een maximum van inwoners een minumum van plaats innam.

Eene stad die aldus hare minder voorname gedeelten meer en meer vervangt door prachtconstructies; enge wegen vervangt door weidsche lanen... die niets opbrengen; sommige harer afbraken gaat verbloemen achter valsche huisgevels, zooals gaat gebeuren aan den Treuren-berg: zulke stad is geen arme stad, mag zelfs worden beschouwd als eene stad die rijker en rijker wordt, en niet naar het uitzicht alleen. Immers, iemand die aldoor maar nieuwe kapitalen vastlegt en weet dat zij hem in lang, en misschien nooit, interest opbrengen zullen, is een man die rijk genoeg is, om niet te vreezen armer te worden. En als zoo'n man handelt de stad Brussel.

En nochtans klaagt Brussel's burgemeester, dat Brussel aan 't verarmen is. In eene redevoering, voor den gemeenteraad uitgesproken, en die de eer genoot op straat te

[p. 634]

worden uitgeplakt, wijst de heer Max op de vermindering der Brusselsche bevolking. Deze vermindering is niet te wijten aan het dalen van het gemiddeld geboortecijfer, of aan dat der sterfte. Er wordt trouwens niet minder getrouwd in Brussel dan vroeger. Maar: in afgebroken huizen is het onmogelijk te wonen, en het achterste gedeelte van Brussel is in afbraak. Men woont evenmin in gebouwen, die als banken, kantoren, stapelhuizen of magazijnen zijn ingericht. En voor 't overige stijgt de prijs der verhuring naar de schaarschte en de pracht der beschikbare localiteiten. Gevolg: Brussel wijkt uit; het gaat buiten Brussel wonen: naar Anderlecht of Etterbeek, naar Sint-Gillis of naar Elsene, naar Sint Joost-ten-Oode of naar Koekelberg, naar Laeken, Schaarbeek of Molenbeek, om te zwijgen van Ukkel, Vorst, Boschvoorde, Woluwe en Auderghem, die niet onmiddellijk aan de hoofdstad palen. Dit brengt natuurlijk mee, dat de bevolking der voorsteden steeds toeneemt, dat de verkoop er belangrijk is, dat de gemeentelijke rijkdom er aangroeit: terwijl Brussel, waar notabene de meeste dier uitwijkelingen hun dagelijksch brood verdienen, zijne inkomsten ziet slenken, en bij vermindering zijner bevolking ook zijn financieelen toestand zoo niet bedreigd, dan toch eveneens verminderd ziet, en in elk geval minder verzekerd. En bij de groote lasten die de tegenwoordige en de toekomstige tijd aan de stad Brussel voorbereiden, is zulke toestand allerminst verblijdend, temeer dat het buiten de eigen muren geen uitzicht heeft op uitbreiding, die vermeerdering van inkomsten verzekeren komt.

Want dat is juist de kern der zaak: Brussel ligt midden in het agglomeraat der vóorsteden als een gevangene.

[p. 635]

Alle glans gaat van dat centrum op het voorgeborchte uit; het ligt als een diamant in een kring van minder gesteente, dat van hem zijn geschitter ontvangt. Brussel verzekert meer en meer den welvaart der suburbs,... en bloedt er zelf aan dood. Zulke toestand is illogisch, is abnormaal. En het ergste is, dat de omstandigheden er vooralsnog geene verandering in kunnen brengen.

Want om het evenwicht te kunnen herstellen, is er maar éen doorslaand middel: inlijving van de voorsteden bij de middenstad. Gij weet, dat al de aanpalende gemeenten, die feitelijk, en sedert heel een tijd al, samen met Brussel slechts één geheel uitmaken, voortgaan een eigen beheer te hebben. Bestuurlijk gesproken zijn zij geheel onafhankelijk van elkander. Hetgeen vanwege de dichte gebuurschap natuurlijk niet zonder moeilijkheden gaat. De noodzakelijkheid heeft meegebracht, dat sommige diensten min of meer gecentraliseerd zijn geworden. De waterdienst bijvoorbeeld is dezelfde voor de meeste gemeenten. De politie is zoowat overal op gelijken voet ingericht en pleegt wederkeerig dienstbetoon. Sommige gemeenten - aldus Schaarbeek en Sint Joost-ten-Oode - hebben een gezamenlijken verlichtingsdienst. En het tramverkeer, misschien wel omdat het eene privaatonderneming is, wordt slechts in zooverre gestremd, dat het hier bij middel van trolleys en daar met accumulators geschiedt. Daarentegen laat, tengevolge van het verschil in gemeentebestuur, de wegenis dikwijls te wenschen over. Bij onderaardsche kanalisatie van gas of iets dergelijks vinden de gemeenten duizend en eene reden om elkander in den nek te schoppen; en dat hulp bij brand soms al te lang uitblijft, is alleen aan die gemeentelijke autonomie te wijten.

[p. 636]

Bij al die moeilijkheden en gevaren komt thans deze, ekonomische factor der Brusselsche bevolking nogmaals pleiten voor de eenmaking van het voorgeborchte met de eigenlijke stad. De omstandigheden brengen mee, dat Brussel's bevolking naar de voorsteden uitstraalt en er welstand brengt. Andererzijds komt de verfraaiing der stad ook onrechtstreeks ten bate dier gemeenten. Het ware dan ook maar billijk, dat die gemeenten aan Brussel eene vergoeding bezorgden. Op welke wijze? Daar ligt de knoop.

Want van eigen-bestuur zal geen der gemeenten willen afzien. Het geringste gehucht van België ligt in het land als eene kleine republiek op zichzelf en men ziet zelfs ten onzent dat uitgestrekte dorpen soms in twee worden gesplitst, alleen om aan dien zucht naar zelfstandigheid te voldoen. Als die gemeenten nu bij die zelfstandigheid financieel en moreel belang hebben, zooals het geval is met de Brusselsche voorsteden, dan is het natuurlijk, ze er met des te meer halsstarrigheid aan te zien hechten. Niemand durft er dan ook maar aan denken, die aan te zullen raken. Eene eventueel en gedeeltelijke vergoeding zou echter misschien te vinden zijn in gemeenschappelijkheid der diensten, die ook de bevolking ten goede zou komen. En aldus zou Brussel, naar alle billijkheid en als loon van eerlijken arbeid, terug winnen wat het thans door ontvolking verliest. Maar zoover zijn wij nog niet; en het zou mij niet verwonderen, burgemeester Max nog meer dan éen keer zijne klacht te hooren herhalen!...

N.R.C., 20 October 1911.