Verzameld journalistiek werk. Deel 4. Nieuwe Rotterdamsche Courant oktober 1910 - november 1911

[p. 627]

Na de gemeenteverkiezingen

Brussel, 16 October.

Er is iets veranderd in België.

Uiterlijk niet, althans niet te Brussel. De verkiezingsdag van gisteren was een verkiezingsdag-zooals-altijd: menschen die men van vóor zeven uur 's morgens ziet loopen met den hoogen zijde op het hoofd en de lange jas aan het lichaam; drank-grage lieden, die men voor den middag al ontmoet in een toestand, dien ze gewoonlijk eerst in de avonduren aannemen; tram-conducteurs, bewust van hunne burgerrechten, met uitdagenden blik en misprijzende gebaren. De veile menschen, die men voor een appel en een ei, en daarenboven eenige finantie, ertoe bewegen kan uren en uren dunne papiertjes met even dunne beginselen-verklaringen aan weinig-belangstellende kiezers uit te deelen, bewezen nogmaals, en als altijd, plichtbewust te zijn tot op het uiterste. Er waren, in de Brusselsche gemeenten die ik bezocht, kandidaten-tot-den-raad, die met bewonderenswaardig geduld, van acht uur in den morgen tot twee uur in den namiddag, op vochtige straatsteenen hebben gestaan voor het lokaal waar over hun lot werd beschikt; die den hoed lichteden voor hunne ergste vijanden, en tot heil der gemeente, die van hunne ambitie moest groeien in luister, maagkrampen leden om een verwaarloosd bittertje en een uitgesteld diner. Er was, in een woord, al wat noodig is om van een goed-geslaagden verkiezingsdag te mogen spreken, zonder dat echter iets buitengewoons dezen verkiezingsdag bijzonderen luister in het geheugen der geslachten bijzetten zou.

[p. 628]

En nochtans is er iets veranderd....

Ik had u in mijn vorigen brief gezeid, dat het eenige, wat men met stelligheid voorspellen kon, een verhooging van het politieke peil der gemeenteraden zijn zou, deels door de beteekenis van sommige nieuwe leden, deels ook omdat de verkiezingen plaats grepen op beginselen, die van algemeen, meer dan van plaatselijk belang waren. Toen ik dit schreef, dorst ik niet denken dat de gemeentekiezers in zulke mate doordrongen waren van deze zekerheid, die hun als eene noodzakelijkheid was voorgesteld geworden, dat zij er allen persoonlijke voorkeur of eigen belang voor zouden prijsgeven, en zich met een tucht en een bewustzijn, die treffen, alleen door beginselen zouden laten leiden.

Want het eerste wat in deze gemeenteverkiezingen opvalt is, dat, waar de katholieke propaganda er naar streefde, vooral de aandacht op plaatselijke aangelegenheden te trekken, de kiezers der tegenpartijen hebben verkozen zich te houden aan hoogere politiek, en den strijd hebben uitgevochten op de vraag der schoolwet. Al de middelen, aangewend om hunne belangstelling te richten op bloot het gemeentelijk beheer, zijn afgeschampt op deze eenige gedachte: wij willen aan de regeering toonen, dat wij van eene schoolwet in den aard van het ontwerp-Schollaert niet willen weten. En daarom hebben zij met een ongewone discipline op de kartellijsten gestemd, zonder panacheeren bijna, met eene beslistheid die men bij gemeenteverkiezingen, in steden als Gent en Luik, Bergen en Doornik, Brugge en Verviers, waar de kandidaten persoonlijk door ieder gekend zijn en doorgaans behandeld worden naar de sympathie of de antipathie die ze wekken, niet gewoon is waar

[p. 629]

te mogen nemen. Ja, het eigenaardige, het nieuwe dezer verkiezing, waar het in den grond om niets anders had moeten gaan dan om het bestuur der gemeente, is, dat het kiezerskorps heeft gemeend zich te moeten uitspreken over eene daad der staatsregeering, over eene daad die dan nog alleen als dreigement bestaat. Dat is de verandering die in België heeft plaatsgegrepen: zij is van een belang, dat niet te onderschatten is, en dat zeker van invloed, niet alleen op de algemeene verkiezingen van Mei, maar ook op de taktiek der regeering zelve zijn zal.

Is nu die alleszins merkwaardige houding der kiezers van de linkerpartijen te wijten aan wezenlijke verhooging van hun politiek inzicht? Ik weet niet of men aan de meerderheid de eer moet aandoen, dit te gelooven. Dat eendrachtig optreden, waar elke persoonlijke voorkeur bij vergeten werd, danken de liberale en socialistische kandidaten veel meer, naar ik meen, aan een trek van het Belgisch karakter: afkeer voor de kloosters. Het is in ons land onder de burgerij een algemeen verschijnsel, dat zij kloosterpolitiek verfoeit. En niet alleen onder de vrijzinnige burgerij: ook onder de katholieken treft men er velen aan, die met weerzin een kloosterpolitiek volgen; deze katholieken zien met tegenzin de macht der geestelijkheid, vooral der reguliere geestelijkheid, ten bate der werkelijke macht aangroeien; zij waren het die morden, toen in het ontwerp-Schollaert een schoolbon van gelijke waarde aan de kloosterscholen als aan de wereldsche scholen werd toegekend; het was dan ook alleen uit partijtucht dat vele Kamerleden der rechterzijde zich bij het ontwerp der regeering hadden aangesloten, en hunne weigerende houding is alleen te verklaren door het feit,

[p. 630]

dat zij onnoodig vonden de kloosters te verrijken onder het voorwendsel dat eenzelfde regeling al de scholen zonder onderscheid beheerschen moet. Het ging zoover, dat in een weekblad, dat de regeering nochtans zeer genegen is, de regeling verdedigd werd dat de schoolbon voor de kloosterscholen aanzienlijk moest verminderd worden en de invloedrijke ‘Bien Public’, het blad der bisschoppen, aarzelde niet te schrijven, dat het zeer bereid was van den schoolbon af te zien, als eene betere regeling kon worden gevonden.

Als het aldus met een fractie der katholieke partij is gesteld, dan kunt gij denken hoe de liberale burgerij er over dacht toen men haar kwam zeggen: de nieuwe wet zal jaarlijks twintig millioen in de brandkast der kloosters gieten. Van dan af zou het stelligste bewijs van het tegendeel onmachtig zijn geweest, de hardnekkige gedachte te ontwortelen, dat de regeering, die zoo iets begaan dorst, in het zand moest bijten. Om dit einddoel te bereiken, sloot zij, de liberale burgerij, het kartel met de socialisten. Liever dan het ontwerp-Schollaert, of een gelijkaardig ontwerp tot wet te zien gedijen en de kloosters meer gezag bij te zetten, ging zij de verplichting aan, het algemeen kiesrecht, dat haar vooralsnog weinig sympathiek was, toe te treden en te verdedigen. En dat zij in haar voornemen weet te volharden, heeft ze gisteren bewezen. Schollaert had de onvoorzichtigheid begaan, zijn ontwerp van wet aan het oordeel der kiezers te onderwerpen; later zag men die onvoorzichtigheid in; de schoolwet werd uitdrukkelijk ingetrokken; herhaalde malen werd hij door Schollaert's gezagvolste luitenanten dood en begraven verklaard. Het hielp bij de liberalen

[p. 631]

niet: het kartel was gesloten; de bedreiging van al dat geld dat de kloosters zouden opslorpen bleef bestaan; de einduitslag der gemeenteverkiezingen kwam den haat voor kloosterpolitiek klaar en duidelijk bevestigen.

Het rechtstreeksche gevolg daarvan zal zijn, dat de regeering met niets meer voor den dag zal durven komen dat op den schoolbon gelijkt. Het is voor haar en voor hare partij eene vraag van leven en dood. Men moet dan ook niet vreezen dat een ontwerp van schoolwet vóór de algemeene verkiezingen van Mei neêr zal worden gelegd, tenzij ditmaal de linkerpartijen er het initiatief van namen.

Onrechtstreeksch gevolg is: een duchtige stap nader tot het bekomen van algemeen kiesrecht naar socialistisch stelsel. Vanochtend zegde mij een der invloedrijkste socialistische Kamerleden: ‘Wij hebben ditmaal het kartel gesloten, om het in een dichte toekomst niet meer te moeten sluiten’.... In hoeverre deze woorden verwezenlijkt zullen worden, zal de tijd leeren....

Dat intusschen de afgeloopen gemeenteverkiezingen van buitengemeen belang zijn geweest, zal wel niemand betwisten. Dat de uitslag, die velen, zelfs onder liberalen en socialisten, heeft verrast, eene waarschuwing is, zal de regeering zeker niet vergeten. En dat zij onze gemeentepolitiek op een hooger vlak brengen, zullen zelfs de katholieken niet betreuren, al moesten zij er gevoelig onder lijden.

N.R.C., 18 October 1911.