Verzameld journalistiek werk. Deel 4. Nieuwe Rotterdamsche Courant oktober 1910 - november 1911

[p. 623]

De gemeenteverkiezingen

Brussel, 11 October.

De verkiezingen voor de gemeente, die Zondag a.s. plaats grijpen, worden dit jaar met buitengewone belangstelling tegemoet gezien. En geen wonder, vermits ze ditmaal een karakter vertoonen, die ze anders niet bezitten, dan in een zeer geringe mate. Zij worden inderdaad aangegaan op een princiep van algemeene politiek, dat weliswaar voor de gemeentelijke financiën van groot belang is, doch slechts middellijk in betrekking staat tot het beheer van steden en dorpen, en in elk geval nog slechts bestaat als een dreigement, dat de katholieken zelfs loochenen; ik bedoel de lasten, die eene nieuwe schoolwet mede zou brengen, in zooverre die schoolwet zou berusten op het beginsel van den schoolbon of iets dergelijks, dat het subsidiëeren der vrije en aangenomen scholen door de gemeente, als door den staat tot gevolg zou hebben. Dit strijdpunt, waar de gemeenteverkiezingen op uit moeten gevochten worden, brengt mee dat die verkiezingen thans van meer dan van plaatselijk belang zijn. De uitslag ervan wordt dan ook met gretigheid tegemoet gezien.

Wat zal die uitslag zijn? Om het met eenigen grond van zekerheid te kunnen zeggen, is het goed aan het verloop der feiten en omstandigheden te herinneren.

Toen het kabinet-Schollaert viel op het princiep van den schoolbon - want het ander bezwaar tegen het ontwerp van schoolwet, als zou het ongrondwettelijk zijn, zou bij eene algemeene bespreking weldra over het hoofd gezien zijn geworden, - sprak het hoofd van het aftredend ministerie:

[p. 624]

‘Het land zal oordeelen,’ hiermede de verkiezingen van 15 October bedoelend. De linkerpartijen namen de leus als eene uitdaging aan, en sloten het kartel in de voornaamste steden van het land. De groote betooging van 15 Augustus was er de betuiging van: liberalen en socialisten, bij duizenden en duizenden naar Brussel gestroomd, bevestigden, dat zij den strijd op de schoolkwestie aanvaardden. Veertien dagen nadien brachten op hunne beurt duizenden en duizenden katholieken te Leuven hulde aan hun aanvoerder Schollaert, en, zoo bij die betooging nog wel van een nieuwe schoolwet werd gesproken, het werd opgemerkt hoe over het beginsel van den schoolbon algemeen gezwegen werd. Ja, korten tijd daarop verklaarde de heer Poullet, minister van onderwijs, in onderscheiden omstandigheden, en beriep zich hierbij op het Kabinetshoofd, minister de Broqueville, dat van den schoolbon definitief was afgezien, zonder dat echter vooralsnog eene nieuwe formule de eensgezindheid der ministers had verworven; alleen hield men vast aan de gelijke behandeling van alle scholen, zonder dat hier echter bij bepaald werd, in hoeverre de gemeenten in die behandeling zouden betrokken zijn. Men merkte tevens op dat de katholieken in hunne kiespropaganda de schoolkwestie doorgaans onbesproken lieten, en als motto schenen aangenomen te hebben: een gemeenteraad dient alleen tot het goede beheer van stad of dorp, niet tot het behandelen van politieke vraagstukken.

Hierin zagen de linkerpartijen de vrees der neerlaag: zij beschouwden het als eene moreele overwinning, vóorteeken van hun triumph op 15 October.

Vele liberalen koesterden echter op hunne beurt eene

[p. 625]

vrees, die ze wel niet luidruchtig uitspraken, maar die hun voor de aanstaande zege van hun eigen partij, de gematigd-liberale partij, vervulde met kommer. De kartellijst was niet geheel naar hun zin of tot hun voordeel samengesteld. Sommige namen, zelfs van liberalen, waren niet sympathiek. Zoo komt op de Gentsche lijst een naam voor, die vele Vlamingen afschrikt. Te Gent eveneens, is er een lijst van den ‘Vlaamschen Blok’, samengesteld uit leden der drie partijen, die als palladium de vervlaam sching der hoogeschool voeren, welke wel het quorum niet bereikt, maar waar de kartellijst niettemin stemmen bij verliest. Er komt bij, dat het kartel niet alleen op de schoolvraag gesloten werd, maar tevens op zuiver algemeen kiesrecht. Ik zei u reeds, dat dit vele liberalen had misnoegd. Bij eene wetgevende verkiezing zou die misnoegdheid van geringe beteekenis zijn: de partijtucht is groot genoeg om iedereen voor eene volledige lijst te zien stemmen, waar trouwens het ‘panacheeren’ verboden is. Bij eene gemeenteverkiezing gaat het echter anders: de wet laat toe, zijne kandidaten te kiezen in al de lijsten die worden voorgesteld, op voorwaarde, dat het getal der gekozenen dat der open plaatsen niet overtreft. Bedenkt men nu, dat bij gemeentekiezing sympathie of antipathie voor dezen of genen kandidaat een groote rol spelen en hierbij trouwens persoonlijke belangen op het spel kunnen zijn; voegt men daarbij, dat vele liberalen afkeerig zijn van algemeen kiesrecht, dan kan men daaruit afleiden, dat die liberalen niet voor de geheele kartellijst zullen stemmen, alleen voor de vrienden die er op voorkomen kiezen zullen en de overige kandidaten uit katholieke of speciale lijsten zullen nemen.

[p. 626]

Hieruit kan men besluiten, dat slechts ééne partij met gerust gemoed de uitslag der verkiezingen tegemoet mag zien: de socialisten. Niet alleen zijn ze zeker, in hun leger geene afvalligen aan te treffen, maar mogen daarenboven rekenen op de stem van de liberalen, die deze of de volledige lijst van het kartel uit zullen brengen. Wat de liberalen aangaat, als vaste zekerheid weten ze voor 't oogenblik, dat zij in de gemeenteraden mannen als Louis Franck en Paul Hymans binnenvoeren, maar voor 't oogenblik staat het niet vast, dat de partij aan macht wint, al bestaat geen vrees, dat die macht zou verminderen. Dat de houding der katholieken hun nieuwe aanhangers zou bezorgen, is al even betwijfelbaar. Zoo er uit de linkerpartijen overloopers zijn, dan zal dit alleen aan den ingewortelden hekel tegen algemeen kiesrecht zijn te wijten.

Te vermoeden is dan ook, dat de gemeenteverkiezingen weinig verandering brengen zullen in de getalsterkte der onderscheiden partijen. De winst of het verlies zal er eene in personen zijn. De liberalen winnen te Brussel een Hymans en te Antwerpen een Franck; daarentegen komt te Gent een Dauge, leider der Vlaamschhaters, op hunne lijst voor. De katholieken winnen te Leuven een Schollaert. De zuiverste uitslag der verkiezingen zal dus zijn, eene verhooging der principieele waarde in de gemeentepolitiek; en tevens, dat het beginsel van algemeen kiesrecht er op de liberale banken nieuwe aanhangers zal tellen.

N.R.C., 13 October 1911.