Verzameld journalistiek werk. Deel 4. Nieuwe Rotterdamsche Courant oktober 1910 - november 1911

[p. 535]

Oude kunst te Mechelen

Brussel, 5 Augustus.

Geen enkele Vlaming heeft nog het recht, geene specialiteit in oudheidskunde te wezen. Weet hij niets af van wiegedrukken, dan is hij op zijn minst een fijn kenner van oud kantwerk; versmaadt hij porcelein, dan houdt hij zich in elk geval bezig met drijfwerk; heeft hij geen oogen voor schilderijen, dan gaat zijn belangstelling ongetwijfeld naar stikwerk; en heeft hij nooit heel goed Romaansch uit Gotisch weten te onderscheiden, dan voelt hij toch in zijn binnenste de ziel van een folklorist. Sedert de tentoonstelling der Primitieven te Brugge, in 1902, is men geen goed Vlaming meer, er zich van te desinteresseeren; en het is beschamend, zijne onkunde te durven bekennen. Het zou trouwens moeilijk zijn, voortaan nog geheel onkundig te wezen. Want sedert een kleine tien jaren zijn de tentoonstellingen van ‘ouden rommel’ - zooals gisteren mij een dorpspastoor zei, die trouwens een prachtige colletie drijfwerk bezit - zoo overvloedig geworden, dat de belangstellende, die niet rijk is als Carnegie, aan de regeering wel een bijzonder stipendium zou moeten vragen om naar al de exposities te kunnen reizen, waar oude kunst en kunstnijverheid wordt getoond. Op Brugge is Antwerpen gevolgd, en op Antwerpen Dinant, en op Dinant Brussel, en op Brussel nu terzelfder tijd Charleroi en Mechelen. En iedere tentoonstelling specialiseert zich; telkens is er iets anders te zien, dat u verlokt tot de reis. En zoo komt het al heel duur te staan, een ontwikkeld Vlaming te zijn.... wien het niet toegelaten is,

[p. 536]

geen kunstkenner te wezen.

In Mechelen heeft men bijeengebracht: de kerkelijke kunst der provincie Antwerpen, de oude Mechelsche kunstambachten, en de locale folklore. Gisteren zou kardinaal Mercier die tentoonstelling openen. Blazend gelijk de locomotief die ons voortzeulde, zijn wij er op het middaguur heengestoomd. En het is niet zonder teleurstelling dat wij terug zijn gekeerd.

Eerste teleurstelling: kardinaal Mercier was afwezig. De hitte had hem toegelaten, genoeg ongesteld te zijn om het karweitje der opening op andere schouders te laden. Die schouders waren het onaantastbare eigendom van een prachtig-purperen Monsignor, die op paus Pius X lijkt, met vingeren bevend van eerbied uit een geel-papieren briefomslag de openingsrede van Zijne Eminentie langde, en deze in sierlijk Fransch voorlas, nadat een kapitein in politiek, als voorzitter van het inrichtingscomité de roem van Mechelen als kunststad gezongen had, eraan had herinnerd hoe prachtig een tijd het was toen hier onder Karel den Vijfde de edelste kunstambachten bloeiden: het koperdrijven, het speldewerken, het leervergulden, terwijl de glorieuze beiaard zong boven de hoofden dier kunstrijke arbeiders. Is Mechelen niet de geboortestad van meester schilders als Vrancke van Lint en de Van Battel's, nog al te weinig bestudeerd; van beeldhouwers, als Christophel van Stackenbroeck, Jan Biesselinck en den grooten Faydherbe; van bouwmeesters; van tapijtwevers en klokkegieters; van koperdrijvers en goudsmeden die de wereld door bekend en gezocht waren?..... Mechelen is helaas zijn verleden niet trouw gebleven, en ik vermoed dat het niet zonder ironie is dat de voorzitter wees op

[p. 537]

de tegenwoordige meubelmakerij, die België overstroomt met leelijken namaak tegen spotprijzen... De vertegenwoordiger van den kardinaal toonde beteren smaak door in het heden alleen de beiaardier Jef Denijn te noemen, de glorie van zijn moederstad, waar ik u trouwens al genoeg over verteld heb om er heden te mogen over zwijgen...

Aldus de inhuldigingsredevoeringen. Waarna het bezoek begon, tusschen de groepjes van bekende gezichten: de upper-ten der openingsplechtigheden, een stuk of wat volksvertegenwoordigers, een paar sukkelige senators, veel priesters, enkele dames, en boven alles uit de eindelooze en steeds keurige Paul Lambotte, bestuurder der Schoone Kunsten, die zijn minister verving, misschien wel omdat deze even ongesteld als kardinaal Mercier was. En glimlachjes hier, en handdrukjes daar, en de gesprekken die in zulke gevallen gehouden worden: ‘Tiens, vous ici?’ - ‘Mais oui, mais oui.... Cela m'intéresse beaucoup.... Et puis: j'expose...’

En wij kuieren door de zalen, wel wat heel druk. En dan komt de tweede teleurstelling.

Ik zal niet beweren dat deze tentoonstelling geene interessante stukken bevat. Na Brugge echter en na Dinant, na de bestendige expositie in de zalen van het Half-eeuwpark (het Heerenhuis uit de 17de eeuw en de collecties van ons museum voor dekoratieve kunst), gaat Mechelen het daargeziene niet te boven. Buiten enkele stukken, is bijna alles middelmatig. Behalve het groote paneel, welgekend, uit de kerk van Hoogstraeten, dat uit de School moet komen van dien ‘Maître de Flémalle’, waarin men Jacques Daret heeft erkend en die hier Robert Campin wordt genoemd; behalve een klein Byzantijnsch triptiekje en

[p. 538]

een paar oude kopieën naar Van der Weyden en Van der Goes, is er weinig onder de schilderijen, dat kan worden vermeld. Het houten beeldhouwwerk is beter, en vooral zeer talrijk. Ook hier zijn echter de schoone stukken zeldzaam, hoewel bijna alle aantrekken door het leuke realisme der houdingen en gelaatsuitdrukkingen. Zeer eigenaardig, zonder meer, de vele ‘Geloken Tuinen’. En waarlijk al te talrijk de kruisbeelden die, zonder de minste aesthetische waarde, zonder de minste afwijking van aangenomen norma, in rij zijn opgesteld.

Er zijn enkele schoone wandtapijten; er is heel bijzonder stikwerk. Maar weêr: er is waarlijk veel te veel. En na de collectie Errera in het Cinquantenaire had men heel wat strenger dienen te zijn, wilde men ongustige oordeelvellingen ontgaan. Ook aan cibories en miskelken is er van het goede te veel; prachtige stukken ziet men nauwelijks tusschen veel middelmatigs. Wat echter uiterst merkwaardig is, vooral om de volledigheid, dat is de verzameling koperen kandelaars. Hier kan men werkelijk de verscheidenheid en de evolutie der vormen nagaan, al had men de stukken meer methodisch kunnen opstellen. Verder heeft men nog enkele 16de- en 17de-eeuwsche kamers nagebootst, met goede meubelen, wat gleis- en drijfwerk, mooi behangleder, eenig interessant drukwerk. Er is eene interessante apothekerij. Dit alles staat echter weer achter bij wat Brussel biedt in het bekende 17de-eeuwsche heerenhuis.

En nu de folklore: weer enkele kamers, heel erg namaak. Eene echte kantwerkster maakt echte kant, naast het zaaltje waar eene prachtige verzameling kanten te zien is, die echter weer voor de studie geheel ongeschikt is

[p. 539]

bij gebrek aan methode. Jonge meisjes verstellen op uitstekende wijze oud stikwerk en bewijzen aldus het voortleven eener eeuwenoude huisindustrie..... Een lekkere geur lokt ons aan: wij zijn in de afdeeling suikerbakkerij. Versch gebakken liggen er de koeken, staan de suikerhaantjes en -sinterklaasjes, vindt men er de ‘babbeleers’ en andere ‘spekken’. Eene zeer goede collectie van ‘schilden’ of ‘schilderijen’, gelijk men te Gent zegt, van ‘ducatons’, zooals zij in Brugge heeten: pijpaarden schijfjes die, fel beschilderd, ‘nieuwjaarskeus’ in peperkoek en ‘vollaards’ in koekendeeg versieren...

Ziedaar wat er te Mechelen te zien is. Ik herhaal: het loont wel de moeite van een bezoek, maar.... er is beters geweest. En weer rijst de vraag: waarom staan de verzamelaars hunne bijzonderste stukken niet af, was het ook maar in bruikleen, aan de bestaande musea te Brussel, en aan dat voor folklore te Antwerpen, waar ze, methodisch opgesteld en door deskundigen verzorgd, der studie zeer bevorderlijk zouden zijn, - en daar komt het immers op aan! -, liever dan ze te sturen naar tijdelijke tentoonstellingen, waar ze, door gebrek aan behoorlijke localiteiten, meestal onvoldoende te zien zijn en slechts voor geringen tijd blijven? Niet alleen zouden de specialisten er bij winnen, maar zelfs de moraal zou er bij zijn gebaat, vermits op die wijze de schijn-nederige pochers van het ‘Et puis: j'expose’, de ijdelheid van het bezit niet meer zouden vermogen uit te stallen voor vrienden en kennissen, die wel een tentoonstelling binnenloopen, waar men altijd iemand ‘du monde’ ontmoet, maar nimmer musea bezoeken, waar alleen ernstige belangstellenden worden aangetroffen.

N.R.C., 7 Augustus 1911.