Verzameld journalistiek werk. Deel 4. Nieuwe Rotterdamsche Courant oktober 1910 - november 1911

[p. 531]

Adhuc viventi

Brussel, 2 Augustus.

In den gedenksteen, te Venetië ter eere van den doge Francisco Morosini opgericht, staat als opschrift gebeiteld: Francisco Maurocenio, Peloponnesiaco, adhuc viventi’, ‘aan Franciscus Maurocenius, den Peloponnesische, hij nog levende’. En nu is dezer dagen in België iets gebeurd, dat mij dit opschrift onmiddellijk in het geheugen heeft gebracht, en mijn Italiaansch-Belgisch hart van vreugde heeft doen popelen. Ik, die ten tijde van dien Morosini in de Adriatische republiek een condottieri heb moeten zijn, die sonnetten dichtte aan een onbekende geliefde, - ik geloof stellig aan reïncarnatie, geachte lezer, - ik heb de herinnering aan dat vorig bestaan mogen paren met de gevoelens van den Belgischen journalist, die ik thans ben; en daar is een prima-kwaliteit-geestdrift uit ontstaan, zooals ik er weinig heb mogen beleven.

Want we hebben in België tegenwoordig een man, van dezelfde eer als aan Francisco Morosini te beurt valt; een man, wien wel geen krijgsroem beschoren is, maar dien men, met wat goeden wil, ook toch wel voor iets als een doge kan houden; een man dien men meer dan eens levend heeft willen villen, maar die, als belooning voor den moed dien hij heeft getoond, toen de vlading dreigde, thans zijn standbeeld krijgt: ‘adhuc Viventi’: eene eer die nog alleen Conscience mocht genieten, geloof ik, en die thans graaf Paul de Smet de Naeyer in letterlijken zin op het voetstuk brengt. Ja, minister van State de Smet de Naeyer krijgt, in zijn leven, terwijl hij nog

[p. 532]

betrekkelijk jong en krachtiger dan ooit is, zijn standbeeld te Oostende, midden in de weeldewerken waarvan hij de voedstervader is; en zijne bronzen oogen zullen mogen staren, wijd-uit, over de Noordzee, evenals die van Francisco Morosini nog steeds kijken over de Adriatica.

Gij, Hollanders, die van zulke fastueuze pralerij geen idee hebt, gij zult u misschien afvragen waar en hoe de heer de Smet de Naeyer deze eer verdiend heeft. Ik wil u de herinnering wat opknappen, en dan kunt gijzelf, als gij u bij deze warmte nog de moeite wilt geven, zelf overwegen of dat standbeeld werkelijk onontbeerlijk was.

Ik zeg u maar onmiddellijk, dat ik graaf de Smet meer als een symbool wil beschouwen, dan als een persoon. Toonbeeld van den katholieken-staatsman-op-rustgeld, - op enorm veel rustgeld, - vertegenwoordiger van dat soort oud-katholieken, waar gezel Vandervelde eens van verklaarde dat zij in en door de financie zouden ondergaan, is minister de Smet de Naeyer opgestaan, is hij opgekomen, heeft hij uitgeblonken in een tijdperk, dat van zijn standbeeld inderdaad als de allegorie van eene autocratischkapitalistische regeering zal maken. ‘Ein treuer Diener seines Herrn’, zooals Grillparzer zegt, is graaf de Smet de Naeyer de groote minister geweest van een groot koning. Want ook in 't kwade kan men groot zijn. Leopold de Tweede, die de menschen wist te doorpeilen en te schatten, had in hem onmiddellijk den man gezien, dien hij noodig had om zijne grootsche plannen uit te voeren. Over den aard van die grootschheid kan natuurlijk getwist worden, evenals over de grootheid van beide staatslui, koning en minister. Maar onmiskenbaar is de oppermachtige personaliteit van Leopold II, en even onmiskenbaar is de opper-

[p. 533]

machtige onpersonaliteit van dezes eersten handlanger, den Gentschen advokaat en nijveraar de Smet, dien hij opvoerde tot graaf en tot eersten minister, met het bevel, uit te voeren, al was het nóg zoo moeilijk, wat zijn koninklijke wil had gedroomd. Zonder groote schranderheid, had de graaf een wil die alleen voor dien des konings onderdeed. Hij zou trouwens geen Gentenaar zijn geweest, hadde hij geen breeden blik en geen breed gebaar bezeten. Minder dan middelmatig redenaar, stotterend en zonder strengheid, bezat hij eene overweldigende werkkracht, die zijne eigene wijze van denken en betoogen was. Hij had geene gedachte, of zij werd daad, en aan zijne daad erkende men hem beter dan aan zijne gebrekkelijke gedachte

Zulke kracht mocht Leopold II niet ongebruikt voorbij laten gaan. Zijn wil triumpheerde over deze koppigheid; de heerschzucht van den minister vond in de leiding van zijn Meester een spoorslag en een bevrediging. Hij aanvaardde met gretigheid, de ‘tweede in Rome’ te zijn. Hij was de arm, de aldoor-arbeidende arm, die gehoorzaamde met vreugd aan het koninklijke hoofd; want hij, die geen genie bezat, hij gevoelde dat zijn arbeid geheel dezelfde zou zijn geweest, indien hij het Leopoldiaansch vernuft hadde bezeten.

In hoever die arbeid in België geestdrift verwekte: gij weet het. Die reuzenwerkkracht, die stipt en ijvervol de reuzenontwerpen van Leopold uitvoerde, zij werd beschouwd als een ramp. Ook was het met een gevoel van verlichting, toen men het kabinet-de Smet de Naeyer vallen zag op de vraag der naasting van Kongo: een neerlaag ook voor den Meester, voor Leopold II.

Van dien val is graaf de Smet de Naeyer nooit meer

[p. 534]

opgestaan. Toen de Meester stierf, verdween de Dienaar bijna geheel uit het openbare leven. Maar hij krijgt zijne weerwraak; levend nog wordt hij in brons gegoten; men zal hem, hoog daar op zijn steenen voetstuk, verbeelden, als eene laatste illusie, met zijn ministerkleeragie aan, want minister is hij geweest, nietwaar, in den Latijnschen zin van het woord; maar om goed aan te toonen dat hij voor 't oogenblik niets, absoluut niets meer te verrichten heeft - integendeel! - heeft de vernuftige beeldhouwer hem eene symbolieke pose gegeven: hij heeft hem de armen op den rug gelegd... En aldus gaat graaf de Smet de Naeyer de eeuwigheid in, ‘adhuc viventi.’

N.R.C., 3 Augustus 1911.