Verzameld journalistiek werk. Deel 4. Nieuwe Rotterdamsche Courant oktober 1910 - november 1911

[p. 396]

Het proces
II

Brussel, 27 Mei.

Ge zult het mij zeker niet kwalijk nemen, zoo ik u niet op iederen avond der vier wekelijksche audiëntiedagen van het proces, door prinses Louise den Belgischen staat aangedaan, breedvoerig verslag mededeel, en mij bij een wekelijksch relaas bepaal. De aard van het geding, dat van lieverlede is verloopen in een onverkwikkelijk goochelen met cijfers, het blootleggen van financieel geknoei, waar noch Leopold II noch zijn oudste dochter heel zuiver of nobel uitkomen, is te weinig verheffend, te weerzinwekkend, dan dat ik dag aan dag mijn verslag als hoofdschotel zou opdisschen. Waarbij komt het dorre, het saaie, het streng-zakelijke der debatten, moeilijk om te volgen voor wie over de zaak geen dossier heeft samengesteld dat zoo lijvig zou zijn als dat der advokaten. Rechtsgeleerden, die den menschelijken, den algemeenen grond van een proces gaarne vergeten voor juridische subtiliteiten zouden dus misschien wel plezier hebben bij een dagelijksch verslag; voor gewone lezers kan dit onmogelijk het geval wezen. En daarom bepaal ik mij dan ook bij een brief die op 't einde der week de zittingen samenvat; wat ook wel de duidelijkheid en de overzichtelijkheid bevorderlijk zijn zal.

De verloopen week nu was wel niet zoo onverduwbaar als de vorige. Er klonken zelfs edele gevoelens. De aanvang echter, die het einde bracht van mr. Jaspar's pleidooi, was waarlijk geen verlichting voor wie Leopold II

[p. 397]

eenigszins zuiver uit het requisitorium hoopte te zien komen. Wel verklaarde mr. Jaspar zelf: ‘Het is een lange, duistere, geheimzinnige geschiedenis’, en elders: ‘Ik loop verloren in die cijfer-historie’, hij bewees echter, helaas onomstootelijk, dat de koning weinig moreelen zin bezat in het beheeren van geld, of dat geld nu nog het zijne was, of al had hij het aan anderen weggeschonken. Hij geeft; hij neemt terug; heele fortuinen gaan van 't eene fonds in het andere over; twee millioen verdwijnen uit de Niederfullbachstichting, en men vindt ze weer in 's konings erfelijk fortuin; de koning bleef als persoonlijk goed beschouwen het geld waar hij reeds anders over beschikt had; de onderscheiden beheerders weten van elkander niets af, bemerken eerst na Leopold's dood, dat deze eenvoudig met hen heeft gespeeld. En de staat, die Kongo actief en passief had overgenomen, bevindt zich bij dit alles niet onder de minst-gefopten...

Gij kent de thesis van mr. Jaspar: al de stichtingen, al de schenkingen van koning Leopold zijn alleen voorgegeven; inzake Kongo heeft hijzelf het vuur gestoken aan de comptabiliteit, zijne testamenten berusten moedwillig op valsche cijfers. En dit alles met welk doel? Hij wil eenvoudig zijne kinderen onterven. Dat doel bestaat van in 1875: toen verzetten Malou, Beernaert, Frère-Orban, Le Jeune zich tegen de koninklijke wenschen. In 1901 zelfde poging, bij de schenking aan België; toen riep de Lantsheere vader in den Senaat uit: ‘Ieder zal de domeinen vervloeken die het land verrijken ten koste van 's konings dochters!’ - Thans komen aan deze laatste 51 millioen toe. Slechts twintig daarvan worden teruggevonden. De Belgische staat, die in 1901 verklaarde niet meer dan de 17 millioen der schenking te willen, houdt thans 31

[p. 398]

millioen achter. En mr. Jaspar eindigt: ‘Wil men een transactie, dan zal ze moeten gegrond zijn op die 31 millioen. Niet het geld van Kongo, maar ons erfgoed eischen wij op.’

Uit dit zeer uitgewerkt, zeer vernuftig, zeer merkwaardig pleidooi blijkt vooral de moedwillige vergetelheid van het feit dat België, toen het Kongo overnam ‘actief en passief’, en er daardoor natuurlijk ook terugwerkende rechten op verkreeg. En verder merkte men op, dat mr. Jaspar de mogelijkheid eener transactie, eener schikking in der minne, niet meer uitsloot, al sprak hij er slechts heel op het einde, na negen lange audiënties over.

Die mogelijkheid werd het hoofdmotief van het pleidooi van mr. Delacroix, advokaat van prinses Stephanie: vooralsnog het glanspunt in deze lastige zaak.

‘Wij hebben geen ruzie willen maken met ons vaderland’, aldus mr. Delacroix, ‘en die houding blijft onveranderd. Wij roepen dan ook de wet niet in. De minister heeft trouwens beloofd, dat alle recht ons zou geschieden, en wij betrouwen dat hij woord houden zal. Moeder en grootmoeder, hebben wij verplichtingen tegenover onze erfgenamen; het rechtvaardigheidsgevoel van ons land zal ons toelaten die verplichtingen te kwijten. Toen koning Leopold zag, welke groote profijten Kongo voor België opleveren zou, heeft zijne vaderlandsliefde hem genoopt, zijn eigendom aan het moederland af te staan. Wij beklagen er ons niet om. Liever dan ertegen op te komen, volgen wij het prachtige voorbeeld van belangeloosheid, door koning Albert gegeven. En zoo kennen wij geen ander verlangen, dan eene verzoeningsrol te mogen spelen. De pijnlijke indruk, in den lande gewekt door dit proces om de koninklijke nala-

[p. 399]

tenschap, moet verdwijnen. En daarom richten wij ons eerst tot prinses Louise, en wij zeggen haar: gij beweert dat onze vader ons heeft willen onterven; maar andererzijds heeft de koning in zijn werken willen voortleven; daarom riep hij de hulp der regeering in; deze beweert, dat al de eigendommen en inkomsten van het Kroondomein haar in rechte toekomen, en dat bij de overdracht ervan de koning zich alleen van sommige banden heeft los geacht. Gaat ge hierom zijne nagedachtenis aanvallen, gij, zijne dochter?... En tot den staat zeggen wij: denkt aan uwe verantwoordelijkheid tegenover de toekomst, tegenover de geschiedenis! Had Leopold II geweten, wat rond zijne nalatenschap zou zijn gebeurd, hij zou misschien anders hebben gehandeld. Wees edelmoedig als koning Albert, die afstand deed ten uwen voordeele van wat hem op de erfenis toekwam. Volg zijn bevredigend voorbeeld... De vraag, te weten wat aan elk der beide partijen toekomt, is onoplosbaar. Daartoe zouden wij moeten weten wat werkelijk van het Kroondomein voortkomt. Leopold II heeft zelf de papieren vernietigd, die toe konden laten dit uit te maken. Daarom blijft slechts iets over, dat dit geschil kan dempen: verzoeningsgezindheid.’

Na deze schoone, pathetische en wijze rede, kwam de advokaat van prinses Clémentine, mr. Leclercq aan het woord: ‘De prinses’, zegt hij, ‘heeft een dubbelen eerbied: die voor de nagedachtenis haars vaders en die voor haar vaderland. Zij vertrouwt in België's gerechtigheid. Kongo is nooit eene persoonlijke onderneming geweest; daarom is het ook niet aan te nemen dat de 51 millioen, die er uit voort heeten te komen, terug zouden keeren tot het vaderlijk patrimonium. Is het hier wel de plaats,

[p. 400]

het naastingsverdrag en de bijgevoegde acte, die afstand doet van het Kroondomein, te discussiëeren? Wat geschied is, is geschied. Het zal niet worden gezegd, dat eene Belgische prinses de rechten heeft willen krenken van het Belgische volk; men zal ons niet verwijten de gedachtenis van onzen koninklijken vader te hebben geschonden’....

Uit deze verkwikkende oasis van welsprekenheid vallen wij weer in het oerwoud der proceduur. Mr. Hanssens verdedigt den staat. En weer krijgen we heel de geschiedenis van Kongo te slikken. Reeds in 1888 maakt de koning zijn besluit kenbaar: hij wil Kongo afstaan ‘met al zijn goederen, rechten en voordeelen.’ In 1901 bevestigt hij, dat hij niet het minste deel heeft in de privaat-ondernemingen van den Vrijstaat. Zijne belangeloosheid is steeds dezelfde gebleven. Niederfullbach zou alleen dienen om in België groote werken uit te voeren. De ‘Fondation des Sites’ zou eveneens de Belgen ten goede komen. Wilt gij houden staan dat beide stichtingen ontstonden uit privaateigendommen van den koning, dan hebt ge ons daar het schriftelijk bewijs van te leveren. En dát kunt ge niet. De eischeres zou het moeten voortbrengen, al berustte het ook maar op vermoedens. Gij hebt geïnsinueerd dat de staat de archieven van Kongo zou hebben vernietigd. Maar gij weet dat dit vóor de naasting gebeurde, zoodat de regeering zelf de comptabiliteit niet na kon zien. Gij verwijt ons, de papieren des konings weggemoffeld te hebben. Het is eenvoudig de eerlijkheid in twijfel trekken van wie ze hebben geclasseerd. Men werpt ons Niederfullbach tusschen de beenen. Maar nooit heeft de staat iets in hare comptabiliteit te zien gehad... Heel de vraag is: komen

[p. 401]

de betwiste waarden uit het Kroondomein? Wij zeggen: ja. Als wij in 1908 Kongo naasten, dan nemen wij heel het passief over. Het spreekt van zelf dat ons in zulke voorwaarden ook het actief toekomt. Dit blijkt trouwens overvloedig uit de toenmalige Kamerbesprekingen, en meer in 't bijzonder voor wat het Kroondomein aangaat. Het staat trouwens duidelijk in het naastingstractaat: ‘Het portefeuille - dus ál de waarden - der Stichting gaat aan België over.’ Dat de koning dit later over het hoofd heeft gezien: het is goed mogelijk. Wij kunnen het wijten aan zijne onvoldoende kennis van het recht. Maar het doet niets van óns eigendomsrecht af... Gij zegt - en het is het eerste lid uwer thesis -: de overdracht van het Kroondomein is eene persoonlijke schenking van koning Leopold geweest. Wij antwoorden: die overdracht gebeurde bij dekreet, en is dus de daad van een Soeverein, niet van een privaat persoon. Toen de Kroonstichting werd geconstitueerd, werd ze niet overgemaakt aan een persoon, maar aan een staatshoofd. Doet dit staatshoofd nu afstand van het Kroondomein, dan spreekt het van zelf dat de volle eigendom ervan toekomt aan wie ze wordt overgedragen. Koning Leopold mocht dus stichten wat hij wilde: het was publieke instelling die van den staat afhing, die tot den staat terug moest keeren.

Aldus het eerste deel van mr. Hanssens' pleidooi. Volgende week het vervolg.

N.R.C., 30 Mei 1911.