Verzameld journalistiek werk. Deel 4. Nieuwe Rotterdamsche Courant oktober 1910 - november 1911

[p. 390]

Carnegie en de Belgische heldenmoed

Brussel, 25 Mei.

De heer Andrew Carnegie is een oude bekende van mij; en omgekeerd: ik ben, al weet hij het misschien niet, een oude bekende van den heer Andrew Carnegie. Nog geen twee jaar geleden lagen wij in briefwisseling met elkander. Of liever, te dien tijde hielp mijne grondige kennis der taal van.... laat ons zeggen van Mark Twain, om niemand te kwetsen, - hielp mijne kennis der meest-gangbare americanismen een vriend in het schrijven van een brief, waarin aan den heer Carnegie natuurlijk geld werd gevraagd. Er was spraak in van een ontwerp, dat den wereldvrede moest verzekeren, en dat ik hielp verdedigen met al de welsprekendheid waartoe ik in staat ben, al geloofde ik er niets van, en al beperkte het belang, dat ik er bij hebben kon, zich tot de glorie, met Carnegie te correspondeeren.

En wat was nu het antwoord van Carnegie? Hij antwoordde dat hij geen geld had.... Ik verberg u niet, dat te dien tijde mijn medelijden groot was met den armen milliardair. Heden ben ik echter gerustgesteld. De armoede van voor twee jaar was maar gefingeerd. Carnegie had zoo maar een beetje gejokt, vermits hij thans in een hoekje van een zak een kapitaaltje heeft gevonden, dat meer dan elf duizend dollars 's jaars moet opbrengen, en dat hij naar België heeft gestuurd om er onze helden mee te beloonen.

Wel te verstaan: die helden mogen met soldaterij niets gemeens hebben. Al beweerde Carnegie in der tijd het geld niet te hebben dat den wereldvrede voor altijd verzekeren

[p. 391]

moest; gij moet er niet uit besluiten, dat hij opeens een vurig militarist zou zijn geworden, en de loopende meening zou zijn bijgetreden, dat men heldenmoed vooral op het oorlogsveld vindt. De ‘Herofund’, die hij thans in België wenscht te stichten - en dáár moet het kapitaaltje voor dienen, - bewijst niet eens, dat Carnegie zou deelen in de ‘Heroworship’ van dien anderen Amerikaan: Emerson. Carnegie is te zeer een demokraat daarvoor, en de helden die hij bedoelt, het zijn de ‘pioniers der beschaving’, die hun leven in gevaar brengen voor het algemeen welzijn.

Ik kan van alle verder commentaar afzien, nietwaar? Gij weet al over wie en wat Carnegie het heeft. En gij noemt hem, evenals ik, der philanthropen peerle. Zijne daad is heerlijk, niemand zal het betwisten. De vraag is echter: waarom heeft Carnegie nu juist België gekozen om zijn edele ziel te bewijzen, en geen ander land? Kan daar eene bijzondere reden voor bestaan, die deze keus uitlegt en billijkt?

Ja, lezer, die reden bestaat, en, omdat ik Carnegie zoo goed ken, heb ik die dan ook ontdekt. Wel te verstaan: zij verklaart wel de keus van den Schotschen Amerikaan. Of ze hem echter wettigt, is eene andere vraag. Gij gaat het straks zien.

Een eerste lid dier reden was niet moeilijk om te vinden: Carnegie geeft het zelf op. Het zijn namelijk Vlaamsche, laat staan Belgische werklui, die in Engeland de weefkunst hebben ingevoerd. Als ge het verband niet snapt, dan ligt dat alleen aan 't feit, dat gij de uitgebreidheid van Carnegie's dankbaarheidsvermogen niet beseft. Carnegie is zóó blij dat men in Engeland nu ook kan weven, dat

[p. 392]

hij onmiddellijk in België een ‘Herofund’ sticht. Daarbij komt trouwens, zegt hij, dat België de moeder der kunsten is, wat op zich zelf reeds zou volstaan om er de slachtoffers van den arbeid te hulp te komen. En eindelijk: is België als nijverheidsland niet een toonbeeld voor de gansche wereld? Wáár kon dan ook beter het geld besteed?.... Aldus Carnegie in den brief, dien hij aan minister Davignon heeft geschreven....

Dat dit de eigenlijke reden niet kan zijn: gij zijt slim genoeg om het al dadelijk begrepen te hebben. Die reden ligt ook elders: zij ligt in de wijze waarop Carnegie zich documenteert.

Zijne redeneering is een model van eenvoud. ‘Ik sticht,’ zegt hij bij zich zelf, ‘een Herofund. Daar heb ik natuurlijk helden voor noodig. Waar vind ik ze? In de landen waar menschen voor moed en zelfopoffering worden gedecoreerd. In welk land der wereld komen de meeste dergelijke decoraties vóór? De statistieken bewijzen doorslaand dat het in België is. Ik sticht dan maar mijn Herofund in het land, dat overigens Engeland heeft leeren weven, de schoone kunsten voedsterde, en een toonbeeld is op nijverheidsgebied.’

En ziedaar op welke logische wijze wij aan 11,500 dollars per jaar komen. Of wij die nu in gemoede verdienen, - aangenomen zijnde dat wij, in plaats van er stilletjes blij mee te zijn, daarover twisten mogen?

Zeer zeker: de statistieken liegen niet. Evenals elke Franschman ongetwijfeld landbouwkundige verdienste ofte ‘Mérite Agricole’ bezit, of rechten schijnt te hebben op een looverken van den Academischen Palmboom, moet iede-

[p. 393]

re Belg al heel wat blijken van Moed-en-Zelfopoffering hebben gegeven, vermits bijna ieders knoopsgat er, in een driekleurig lintje, het bewijs van levert. Het is verbluffend hoe moedig wij zijn. Het overstelpt, na te gaan wat al helden het vaderland wist te telen! Het vaderland dat zich zelf dan ook beloont door zijne telgen overvloedig te decoreeren.

Eigenlijk is er toch altijd een verdacht geurtje aan zoo'n decoratie. (Ik-zelf bezit ze niet, geachte lezer). Er zijn kwade tongen die beweren, dat men ze zonder groote moeite verwerft. En inderdaad: kreeg ze niet onlangs een familielid van mij, om een kabeljauw van tusschen de tanden van een paard te hebben gered? Het paard, vóór een wagen gespannen, en gekweld waarschijnlijk door ichtyophagische neigingen, stapte, in afwezigheid van zijn geleider, op de vischkar toe, die even verder stond te geuren. Die neef van mij had den moed het paard tegen te houden. En werd gedecoreerd...

Deze geschiedenis, voor welker werkelijkheid ik mijn leven lang insta, bewijst dat er bij Carnegie wel reden bestond, om zijn Herofund ook in België te vestigen. Zij bewijst echter ook, dat sommige heldenmoed wel wat goedkoop is. Er is trouwens iets anders, dat bij mij de bedenking doet rijzen of dat geld hier in België niet tot betere doeleinden zou kunnen gebruikt worden, aangenomen, dat de heer Carnegie daarin toestemmen zou.

Ik verhaast mij te zeggen dat het voor een deel althans nuttig zal worden aangewend: het deel dat naar de weduwen en weezen der helden zal gaan. Deze weduwen en weezen zijn de eerste, ik ging zeggen de eenige slachtoffers van de daad, die wordt beloond. De dader zelf, immers,

[p. 394]

is ófwel dood - en dan heeft hij niet veel hulp meer noodig, - ófwel blijft hij in leven en... gebrekkelijk. Maar geheel aan de armoede overgeleverd is hij tegenwoordig bijna nooit. Want meestal is hij, 't zij staats- of stadsbediende, en dan zorgen de openbare diensten voor hem, - 't zij een werkman, die dan zijn deel heeft in de verplichte verzekeringen tegen arbeidsongevallen. Alleen maken dus uitzondering dezen die voor zich-zelf werken. En die behooren tot een kleine minderheid. Bij de weduwen en weezen is het echter anders gesteld: eenmaal de broodwinner dood, blijven zij in de meeste gevallen zonder hulp en zijn zeer dikwijls verhinderd daarin te voorzien. Voor hen is de Carnegiestichting dan ook een weldaad, die men niet hoog genoeg kan schatten, en waar ieder in den lande den weldoener oprecht dank zal voor wijten.

In andere gevallen treft, helaas, de bedoeling van den stichter minder goed haar doel. Ik zei het reeds, en Carnegie heeft het zelf gevat: staats- of stadsbeambten - werklieden van IJzeren Weg enz., politieagenten, pompiers, zelfs tijdelijke soldaten, - vinden doorgaans geldelijke en andere vergoeding voor hun moed, en dan in zulke mate dat zij er pecuniair geen schade bij hebben.

Hetzelfde voor de ‘slachtoffers van den arbeid’, in engeren zin. Sedert een achttal jaar is hun werkgever - zelfs soms een klein patroon, die onder de verplichting lijdt - bij wette verplicht, in hunne levensverzekering tusschen te komen. De heer Carnegie dient dus nog alleen als tweede assurantiekas,... hetgeen geenszins zijne bedoeling kan zijn geweest.

Blijven dan nog alleen de zeer schaarsche zeelieden

[p. 395]

die voor eigen rekening werken, en zij die - ik volg de opgaven van Carnegie zelf - bij rampen en besmettelijke ziekten als dokter of verpleger dienst doen. En die krijgen nu jaarlijks onder mekaar 57,500 frank te verdeelen, wèl te verstaan als ze nu eens terdege heldhaftig geweest zijn. Waarachtig een mooi sommetje...

Wel te verstaan is dit eene geheel-persoonlijke interpretatie van mij, - hetgeen juist het minder-goede der instelling uit doet komen... De heer Carnegie laat alles aan de willekeur van eene kommissie over. Deze kan dus ook van elken ‘held’, reeds door staat of gemeente beloond en tegen armoede gevrijwaard, een rentenier maken, die zelfs den heer Carnegie aan inkomen niet veel meer te benijden heeft. Wat de heer Carnegie dus op zijn duidelijkst in België bereiken zou, is: nog grootere ontwikkeling van den Belgischen heldenmoed.

Maar dan zal hij nog wel extragelden moeten verstrekken tot het gieten van nieuwe decoraties!...

N.R.C., 27 Mei 1911.