Verzameld journalistiek werk. Deel 4. Nieuwe Rotterdamsche Courant oktober 1910 - november 1911

[p. 385]

Het proces
I

Brussel, 17 Mei.

Het einde. Het laatste bedrijf der tragedie. Maar een bedrijf dat maar niet eindigen wil, dat al de episodes nogmaals pijnlijk memoreert, dat talmt bij het besluit, waarvan niemand nog weet hoe het eindwoord zal klinken. Het moeilijke laatste bedrijf, waarvan men dacht dat het als afgeloopen kon worden beschouwd: schikkingen door den staat in der minne getroffen met prinses Clementine; schikkingen met prinses Stephanie ontworpen; schikkingen tot zelfs met het Niederfullbach-fonds. Maar daar dwingen de schuldeischers eener ongelukkige vrouw, die van haar vader, Leopold II, al de gebreken heeft geërfd - en men mag ze voor koninklijke gebreken houden -, zonder deelachtig te zijn in zijne grootsche hoedanigheden, daar dwingen schuldeischers haar, aan te vallen wie de nalatenschap geregeld hebben naar wat hun recht en rede voorkwam. En - alles herbegint opnieuw; heel het laatste bedrijf moet weer op het getouw, draad voor draad, zonder dat men weet wie den eindknoop zal leggen.

Het laatste bedrijf eener tragedie, eener ultra-moderne, intellectueele, verbazingwekkend-cerebrale tragedie, waar de schok der passies plaats maakt voor reusachtige berekeningen, voor 't verplaatsen van, voor 't goochelen met fortuinen, voor 't conflict der cijfers, vertegenwoordigd door, verpersoonlijkt in fantoches - de stroomannen van den koning, - binnen ficties - zijne stichtingen - waarvan de vage, chimerische realiteit moest dienen, men raadt

[p. 386]

het, voor deze dubbele ziekte, voor deze eenige werkelijkheid die moest kunnen leven, die moest voortbestaan tot na den dood: de onhebbelijke architectonische megalomanie en de weerzinwekkende grijsaardsverliefdheden. Want dat is de grond van het drama: ongeleschte teederheid en een onbegrijpelijke bouwzucht; en daarvoor waren millioenen noodig, verkregen bij geniale knepen, betaald met angsten en sluwheden, in het werk gesteld door een der grootste praktische geesten van dezen tijd. Een drama, waarvan al de tooneelen uit koopmansrealiteiten, uit financiersdaden bestaan, en die ingegeven werden door sentimenteele zwakheden,... die ze haast roerend maken, die er voor gevoelige zielen het pathetische van zijn... Een bewijs van diep-gevoelerigen ondergrond: men ging zich afvragen, na 's konings dood, wat dit Niederfullbach toch kon wezen waar heel de betwiste erfenis om draaide; en men ontdekte dat het de plaats was waar Leopold de Eerste, na den dood zijner eerste vrouw, eene idylle ging leven, die uitliep op een morganatisch huwelijk. Het kasteel, waar die sentimenteele geschiedenis zich ontspon, bleef lang verlaten, tot Leopold II het in zijn ouden dag liet herstellen, men heeft nooit goed geweten waarom en of de herinnering aan de liefdes-geschiedenis zijns vaders het beruchte fonds, de fijne en sterke financieele combinatie stichtte,... die moest dienen, gedeeltelijk althans, voor zelfde doeleinden. Macht van het sentiment - ga daar nu nog aan twijfelen! - op de koelste berekeningen...

En dit bezorgt ons ten langen leste een der saaiste processen, die men zich denken kan. Het begon verleden week al. President Fallières belette mij het de eerste dagen bij te wonen. Sedert dien ging ik er heen, woonde

[p. 387]

de grauwe melancholie, het moede en weerzinwekkende der debatten bij.

Den grond ervan, nogmaals blootgelegd door mr. Jaspar, advokaat van prinses Louise, eischeres, kent ge. Koning Leopold's nalatenschap bestaat uit twee groepen: 21 millioen die, na eerste inventaris, aan de prinsessen werden uitgekeerd; en 54 millioen die, naderhand gevonden, door den staat werden opgeëischt als voortkomend van Kongo en die krachtens het afstandstractaat en bijgevoegde acte van 1908 zijn eigendom zijn. De Niederfullbach-stichting gaf daarin toe door overhandiging van wat in haar bezit was. Prinses Clementine verhandelde met den staat. En voor wat prinses Stephanie aangaat: zijn er ook tusschen haar en den staat geen schikkingen getroffen, zij heeft er van afgezien, als eischeres op te treden.

Wil dit zeggen dat de staat in zijn volle recht is? Daar zou de staat om moeten bewijzen dat de 54 millioen, door den koning achtergehouden en verborgen, niet voortkomen uit 's konings privaatdomein. Helaas, alle stukken, alle documenten, alle archieven, die het tegenbewijs konden leveren; heel de boekhouding van het Kongobeheer vóór de naasting is verdwenen. De koning zelf verbrandde het gedeeltelijk; en de staat eigende zich al de overige papieren toe, waar, volgens mr. Jaspar, geen inventaris van werd opgemaakt of althans medegedeeld.

Alleen de stukken der Niederfullbach-stichting bleven bewaard. Zij werden echter bij het huidig proces niet nedergelegd. Te weten wanneer de stichting fondsen ontvangen heeft is nochtans van het grootste belang.

Wat de koffer, na den dood des konings aan barones Vaughan gezonden, bevatte, kunnen wij maar niet te weten

[p. 388]

krijgen. De bankier van den koning weigert verder, het bedrag van dezes fortuin bekend te maken. En ziedaar hoe eene rechtmatige erfgename behandeld wordt...

De thesis van mr. Jaspar zal nu wezen: 1^o. niettegenstaande zijne twee testamenten, die beweren dat de koning slechts een 15 millioen als persoonlijk eigendom naliet, moet zijn nalatenschap veel meer beloopen; en 2^o. de bedoeling van den koning is nooit eene andere geweest, dan zijne dochters te onterven.

Dit nu te bewijzen heeft tot op heden niet minder dan zeven audiënties ingenomen. Mr. Jaspar is niet alleen wat lang van stof: zijne bewijsvoering is uiterst lastig om te volgen. Voor wie niet zeer goed op de hoogte is der wordingsgeschiedenis, niet alleen van dit proces, maar ook van onze kolonie en van het koninklijk fortuin, zal er moeilijk wijs uit geraken, en er alleen van onthouden dat, zoo het lastig is het tegenwoordige recht van den staat op de 54 millioen te betwisten, daarom nog niet vaststaat dat het privaat-eigendom van Leopold II aan staatseigendom is te assimileeren. De koning heeft aan zijn land eenvoudig weggeschonken wat hij aan zijn dochters niet nalaten wou. Tot in 1908 souverein-eigenaar van Kongo, bezitter van persoonlijke eigendommen waar hij belastingen voor betaalde, kon de staat niet als zijn mede-eigenaar worden aangezien; hoe de koning ook over die eigendommen beschikte: het bleef privaatgoed. De bewering der twee testamenten kan dus worden aangevallen; de 54 millioen die niet in den eersten inventaris voorkomen kunnen dus weer door de rechtmatige erfgenamen worden opgeëischt...

Aan dit ingewikkeld en moeilijk betoog heeft mr. Jaspar

[p. 389]

nu al een 25 uren besteed. Het in 't lange en in 't breede na te vertellen gaat hier niet aan. Ik verkies dan ook het samen te vatten wanneer het geheel zal zijn afgeloopen. Houdt me dit voor een tweeden brief over het proces ten goede.

N.R.C., 19 Mei 1911.