Verzameld journalistiek werk. Deel 4. Nieuwe Rotterdamsche Courant oktober 1910 - november 1911

[p. 287]

‘La libre esthetique’
I

Brussel, 6 April.

Onder, buiten, boven de kunsttentoonstellingen, die elkander van October tot Mei in drie, vier zalen gestadig opvolgen, blijft de ‘Libre Esthétique’ een rang bewaren, die haar ieder jaar de beteekenis en den luister bijzet van eene gebeurtenis, van een feest waar men lang op gewacht heeft, en dat de innigste verwachting komt bevredigen. Middenin de honderden proeven van pretentieuze onbeholpenheid of voldane handigheid, die de overige tentoonstellingen, en zelfs de beste daaronder, uitmaken, biedt zij steeds - en men weet het bij voorbaat - dat onverwachte en verrassende, dat nieuwe en frissche, die vrucht zijn van onbevangen oprechtheid en die schoone kunstdrift, welke onmiddellijk voor het kunstwerk innemen, hoe bevreemdend het bij eersten aanblik moge wezen of hoe onvolmaakt het ook in de uitvoering zij. Ja, in zijn dolste vertooningen, in zijne meest-extravagante uitingen, blijft het Salon der ‘Libre Esthétique’ de zuiverste, de blijdste en de moedigste expressie van belangelooze liefde voor de kunst, en tot zelfs voor het ‘métier’, voor het ambacht van schilder of van beeldhouwer. Het blijft, in al zijne boudheid, eene school der eerlijkheid, der onversaagde eerlijkheid. En daarom heeft men telkens zoo'n plezier er heen te gaan, zeker trouwens, dat men er steeds interessante dingen vindt, en zelfs met de vrees, dat men er soms wel iets afschuwelijks te zien krijgt.

Verwoede boudheid, gezochte buitenissigheid: zij ko-

[p. 288]

men dit jaar in de ‘Libre Esthétique’ veel minder voor dan op sommige vorige tentoonstellingen, waarvan het juist de bedoeling was, didactisch haast de verst-gedreven uiting te openbaren van de meest-moderne richtingen. Denk daarom niet dat dit jongste Salon ‘braaf’ zou zijn geworden. Ik ken burgers die er met verbijstering door geslagen zijn geworden, want de meeste exposanten behooren tot de minst toegevende impressionisten. Nochtans, de algemeene indruk is, voor wie de kunstbeweging der laatste jaren gevolgd heeft, een indruk van rust, van bezonkenheid, van rijpe meesterschap, die getuigen van de vredige hoogte, door een Cross, een Van Rysselberghe, een Denis, een Guérin bereikt.

Van Cross, verleden jaar gestorven, heeft men een twintigtal doeken weten te verzamelen. Veel meer nog dan van eene wondere verfijning van het gezichtsorgaan, van een ongelooflijk analytisch vermogen der zenuwvezels, geeft, dunkt me, deze kunst blijk van een hartstochtelijke liefde voor het licht. Immers, het schijnt hier minder angstvallige natuurgetrouwheid te gelden, bereikt trouwens met verbluffende en weergalooze beheersching: uit deze doeken straalt een lyrische drift, zingt een dionysische roes, glanst een apollonische luister, die er de voorstelling, het hoekje natuur, het landschap of de figuren van vergeten laten, om in het geheugen de felle of zachte bewogenheid alleen, het fijnere gevoelselement, dat zich steeds om het licht en naar het licht beweegt, te prenten en te behouden. Zelfs onder de fijnste en scherpzinnigste luministen zal Cross door het ongelooflijk schakeeringsspel zijner schilderijen blijven uitmunten, en dit, niet door zijn geduldig of hyperesthetisch naspeuren van wis-

[p. 289]

selende tonen en tinten, maar door zijn innerlijke zonnigheid, door het eeuwig nuanceerende licht dat in hem moest zijn. Want men merkt het al heel gauw: deze tafereelen zijn er verre van, steeds getrouwe weergaven der natuur te zijn, men wordt heel goed gewaar, hier met transponeering te doen te hebben, - eene transponeering in den gemoedstoon; het geldt hier minder, ik herhaal het, het landschap of het figuur als zoodanig, in vorm en kleur, dan het gevoel van den schilder om dat landschap of dat figuur, - het gevoel van eenen der grootste zonneschilders.

Meer dan zulke fijnheid-in-kracht bezit Theo van Rysselberghe een breeden decoratieven zin, waar hij hier van getuigt in zes groote landschappelijke paneelen, met de nobelste groepen en gedaanten, naakt of gekleed, gestoffeerd. In de impressionistische kleurengamma gehouden, meer gedempt en om zoo te zeggen herleid tot stabiliteit, tot eene vaste, bestendigde waarde, laten zij de vraag rijzen, of zij er niet als de ontkenning van alle impressionisme, van het vluchtige dat de grond van alle impressionisme uitmaakt, door worden. Is deze vernieuwing der decoratieve toonscala de negatie niet van het princiep, waar ze haar oorsprong in heeft?... Men moet het gevoel der maat, men moet den tact van een Rysselberghe bezitten, om het euvel te ontgaan, 't zij van dergelijke paneelen heusche schilderijen te maken, 't zij de kleur echt en frisch genoeg te behouden om ze niet te laten ontaarden in eene nieuwe overlevering, een nieuw ‘poncif’. Dat hij het gevaar wist te ontgaan, bewijzen de schetsen der schilderijen die de groote paneelen omringen, en vooral die twee prachtige portretten waar, bij eene verbreede, rijper geworden, minder-angstvallige ‘manier’, de meester

[p. 290]

niets van zijne psychologische doordringendheid ingeboet heeft.

Van Maurice Denis kon men bezwaarlijk zeggen, dat hij de kleurenschaal der impressionisten tot decoratieve doeleinden zou hebben gebruikt. Hoe klaar hij weze: dat klare heeft hij, in de vlakke tonen die hij gebruikt, meer van de Italiaansche primitieven geërfd dan van zijne tijdgenooten, althans in zijn jongste werk. Dit valt te meer op in doeken die, als de Nausikaa, die hier wordt getoond, meer schetsen zijn dan doorgevoerd werk. Zijn klassiek ideaal laat Denis tot zeer vroeg opklimmen: tot bij een Giotto. Zijn eigen blijde en vroom en speelsch gemoed leidde zijn keus niet alleen tot vormen, maar ook tot kleurharmonieën, waar zijne impressionistische opleiding hem trouwens gevoelig voor maken moest. En zoo zien we hoe de modernste verfijning haar-zelf terugvindt in de naïeve piëteit eener aanvangende en nog haperende kunst.

De kunst van Charles Guérin, zij, hapert niet. Zij is naïef noch blijde: zij is moede en wijs. In hare gedempte, zeer moedwillige kleurenpracht; in haar keus van onderwerpen; in de kleedij harer figuren, en tot in het veege, als doode licht dat ze beschijnt, is ze weemoedig en zou ze pijnlijk worden, was ze niet zoo oneindig nobel en verwekte zij geen droomen van vergane lieflijkheid. Sourdine-kunst, die evocatief-grootsch blijft....

Voor heden wil ik het bij deze vier grooten laten. Morgen schrijf ik u over de anderen,... waar men iets anders bij uitdrukken kan dan bloot bewondering.

N.R.C., 8 April 1911.