Verzameld journalistiek werk. Deel 4. Nieuwe Rotterdamsche Courant oktober 1910 - november 1911

[p. 276]

De schoolwet en de partijen

Brussel, 22 Maart.

Zat ik in de minister-huid des heeren Schollaert, ik zou me, stel ik me voor, weinig lekker gevoelen. Want, al ligt het nu ook in de speciale rol en in de bijzondere bevoegdheid van den heer Schollaert, zijne politieke vrienden uit moeilijke passen te redden, ze langs het geheimzinnig oorlogspad te voeren, en hun, waar de overwinning voor goed verbeurd is, dan toch nog eene eervolle en haast fiere neêrlaag te verzekeren, - dan zou het op zijn minst behoorlijk zijn, dat bedoelde politieke vrienden den heer Schollaert niet steeds alleen... de glorie van de zegepraal lieten...

Ik weet niet of de politieke vrienden van minister Schollaert in zulke mate den invloed van wijlen Alphonse Daudet ondergaan, dat ze allen, of voor een goed deel althans, sedert enkele weken - het voorjaar! het voorjaar! - doen gelijk de Sous-préfet uit ‘Les Lettres de mon Moulin’, dewelke in het woud, bij het plukken der viooltjes, de officieele redevoering vergat, die hij van ambtswege moest gaan houden. Ik stel alleen vast dat ze, telkens als hun voorman in de klem gaat komen, eene gelegenheid vinden om er hem wat dieper in te duwen. Toen het, bij den aanvang van het parlementaire jaar, alles zoo goed bij ons scheen te willen gaan, en eene eensgezindheid heerschte, die haast aandoenlijk werd, loste de rechterzijde allengserhand de banden van tucht en orde die, beter dan eerelinten, haar sieraad waren. Het kwam zóover, dat, bij het geval der onderwijzeres te Muysen (die, thans be-

[p. 277]

roemd, in de pers aankondigt dat ze van plan is een uitstapje naar Antwerpen te doen), die tuchteloosheid in ‘je m'en fichisme’ was gekeerd en tweederden der heeren van rechts minister Schollaert aan de handen van gezel Vandervelde, en hun partijgenoot Wauwermans aan de... uitingen van gezel Royer overlieten. Gisteren nu mocht men er zich aan verwachten, dat onze premier zijn ontwerp van schoolwet zou hebben te verantwoorden; dat eene stemming zou worden uitgelokt over den... ijver waarmede men bedoelde wet opdringen wilde; en - op de negen en tachtig leden van rechts was een goede helft afwezig, zoodat niet alleen het ministerie, maar zelfs het bureau der Kamer in het nauw werd gebracht. Immers, het is gewoonte dat een wetsontwerp naar de afdeelingen verzonden wordt, drie dagen nadat het neer werd gelegd; het kabinet had dus voor heden reeds een begin van bespreking verwacht en gehoopt; de linkerzijde houdt thans echter van zulken spoed niet, eischte tegen voorzitter en regeering in de verdaging tot na Paschen; en dank zij de talrijke afwezigen rechts en eenige afvalligen die Woeste en diens kwade luim volgden, moest men toegeven. Zoodat het ongelukkig ontwerp per se er door depreciatie ondergaat, het lot deelend der vijgen, die na zelfden datum van hunne waarde en hoedanigheid heeten te verliezen...

Dat Schollaert's ontwerp vóor de linker-coalitie geen genade zou hebben gevonden, had ik u voorspeld. Wat met de militaire wet was voorgevallen, mocht niet herbeginnen. En wat vooral niet kon worden geoorloofd: de rechterzijde mocht vóor de verkiezingen van 1912, en dit - natuurlijk! - ten bate van hare vrienden, het tweede punt van het linkerprogramma niet verwezenlijken. Na dienstplicht, de leerplicht, onder welke sausse dan ook: het was de dood van

[p. 278]

alle hoop op overwinning. Wat dus ook mocht gebeuren: de nieuwe wet Schollaert moest maar wachten, totdat men den kiezers had duidelijk gemaakt, welk machiavellisme ze verborg. Het bracht misschien de regeeringspartij in minderheid; het ontnam haar bijna zeker nog een paar zetels. En al de goede bedoelingen des heeren Schollaert zouden vruchteloos zijn geweest... Deze voelde en wist het: met eene eenigszins onvoorzichtige overijling heeft hij het onmogelijke gedaan, om zijn ontwerp maar gauw in behandeling te brengen. De inschikkelijkheid van zelfs den heer Woeste kon hem goede hoop geven. Zijne partij was lang niet zoo verdeeld als bij de legerwet. Maar nauwelijks waagt hij eene eerste verkenning, of de vijand springt toe; zijne vrienden doen... als de sous-préfet van Alphonse Daudet; en hij lijdt eene neêrlaag nog vóor het zwaard kon getrokken worden....

Hij zal trouwens bekennen, dat zijn ontwerp gemakkelijk tot kritiek aanleiding gaf. In een dubbele motie van beide linkerzijden uit zich die kritiek dan ook zeer scherp. Ik-zelf heb getracht zeer onpartijdig aan te wijzen waar de nieuwe wet, 't zij in schijn, 't zij in werkelijkheid mank aan ging. Links heeft men er zich trouwens wel voor gewacht, de moeilijkheden, waar de regeering mee te kampen had, in overweging te nemen. Die moeilijkheden waren talrijk en niet gering, en welke partij ook zou er mee af te rekenen hebben. Zou men links ook eensgezind zijn, de schoolverplichting onomwonden en in volle letters in de wet neer te schrijven: men weet er, of kan er vermoeden, welken weerstand de regeering bij sommige leden der rechterzijde zal hebben ondervonden, om er het beginsel van aan te doen nemen. Men weet trouwens, dat één enkel woordje

[p. 279]

amendement, tegen den wil der weerbarstige katholieken in, in de nieuwe wet den leerplicht uitdrukkelijk uitroepen kan. Dit laatste geldt eveneens voor wat de onderwijzers - officieele als vrije, liberale als klerikale - op de verhooging hunner jaarwedde op het ontwerp zeer luidruchtig en met eenig recht hebben aangemerkt: persoonlijke inlichtingen laten mij toe mede te deelen, dat hieromtrent van nu af aan een amendement wordt voorbereid, dat met voldoende kansen is omringd om door geheel de Kamer te worden aanvaard. Blijft natuurlijk het groote, het onontkomelijke struikelblok: de schoolbon. Het kan door niemand ontkend: de openbare machten nemen er een deel van het confessioneel onderwijs door ten laste; de mededinging aan het officieel onderwijs wordt er niet minder op; de huisvader wordt, hoe de wet ook beteugeling tracht in te voeren, overgeleverd aan de drukking en de verleiding van het particulier onderwijs; millioenen zullen in de kloosterkisten worden gestort; de autonomie der gemeenten wordt er gedeeltelijk door aan banden gelegd: al deze argumenten, door de liberale linkerzijde geopperd in hare protestmotie, berusten op feiten. De heer Schollaert zal hier echter op antwoorden - en dán komen wij voor een dilemma te staan, waar de oplossing niet goed is van in te zien -: ‘In België is leerplicht niet zonder Kosteloos Onderricht te denken. Het kwam er dus op aan, Kosteloos Onderricht tot stand te brengen voor ieder. Want werd alleen het Officieel Onderwijs kosteloos verstrekt, dan pleegden wij een dubbelen aanslag op één der vier vrijheden onzer grondwet: de vrijheid van onderwijs. Immers: dan zouden wij den behoeftigen huisvader beletten zelf de school te kiezen waar hij zijn kind heensturen wil; en ten tweede: wij zouden hem, die

[p. 280]

onderwijs geven wil, beletten zijn grondwettelijk recht ten volle uit te oefenen. Staatsmonopolium van het onderwijs sluit vrijheid van onderwijs uit. Dus... - Nu beken ik, Schollaert, dat het confessioneele onderwijs door mijn ontwerp ruimschoots wordt gebaat. Dit is echter... louter toeval. Er zijn socialistische scholen die van dezelfde voorrechten als de kloosterscholen gaan genieten; ook wel liberale. Misschien zijt ge, volgend jaar al, meester in den lande; gij schaft, als in Frankrijk, de congregaties en zelfs hunne scholen af; gij sticht in de plaats scholen naar uwe eigen beginselen. En dan vraag ik mij af: wie geniet er dan en in dat geval van mijne wet?... Gij zult me zeggen: dit alles is theorie. Ik antwoord: ja, theorie... die toevallig ten gunste onzer vrienden uitvalt, maar ook den uwen zou kunnen ten goede komen...’

Ziedaar de houding van den heer Schollaert tegenover de partijen. De houding van een sophist? Dan in elk geval van een sophist, die wonderlijk wordt geholpen door het princiep: leerplicht. En niemand zal wel begeeren dat dit princiep ervoor in gevaar wordt gebracht.

Hetgeen niet wil zeggen dat het Schollaert-ontwerp de volmaaktheid is: ik wees er herhaald en uitdrukkelijk op. Ik zeg nogmaals: de plattegrond van een huis is nog geen huis. Men brenge dus eene noodzakelijkheid, die door de drie partijen en door gansch het land erkend wordt, niet in gevaar door kleinzielige obstructie. En, al is haast en spoed geen hoofddeugd, men offere niet onvoorwaardelijk aan moedwil eene zaak van algemeen belang... al moest het ontwerp erbij vallen...

N.R.C., 24 Maart 1911.