Verzameld journalistiek werk. Deel 4. Nieuwe Rotterdamsche Courant oktober 1910 - november 1911

[p. 203]

Van Peene-hulde

Brussel, 8 Februari.

Een Vlaming, de Vlaming, is een jager op huldigingsaas, en niemand of niets ontsnapt aan zijne joviale, feestvierende Nimrods-woede. Zelfs niet de literatuur; ik zei haast: vooral de literatuur niet. Hebben wij geen auteur - en wij hebben er steeds, gelukkig! - die zóoveel jaar oud is geworden, of zóoveel boeken heeft uitgegeven, of éen onzer talrijke letterkundige prijzen heeft gewonnen, en aldus huldig-fähig is geworden als een overwinnende roeier, een gelukkige boogschutter of een zegevierende kluchtzanger, - is, voor 't oogenblik, zulk een schrijver niet voorhanden, of slechts zulk een die, als hij het wél is, eerst later, na een maand of zoo, tot ‘vetten os’ der burgerjolijt kan dienen (het woord is niet van mij, maar van Stijn Streuvels), dan kiest men tot held iemand, die het ongeluk heeft, sedert honderd jaar dood te zijn, of vóor honderd jaar het geluk had, geboren te worden. En dien huldigt men dan; men huldigt hem maar, al weten weinigen eigenlijk goed, waaróm.... Ziet u, de Vlaming heeft zijne bijzondere geesteshygiëne, en voor die hygiëne is de heroworship zijner eigen mannen wel het meeste noodig...

Die hygiëne heeft voor 't oogenblik te eigen bate een dokter gekozen. De keus is, gij ziet het, spiritueel. En tevens lang niet onbillijk, mindersoortig of smakeloos. De Vlaming viert thans den 100sten geboortedag - ongeveer - van Dr. Hendrik van Peene, geneesheer en blijspeldichter, en, kon ik nu weêr in het hart van Vlaan-

[p. 204]

deren terugkeeren, ik geloof wel dat ik meê zou vieren, al houd ik er anders weinig van. Want Van Peene is het die, toen het onsterfelijke Vlaamsche blijspel, - het Vlaamsche blijspel dat van bij den ‘Buskenblazer’ tot na Willem Ogier weelderig had getierd, - verslapte, aan het kwijnen ging en dreigde te sterven, als een goed dokter de kamferinjectie klaar had, den verjongenden serum inspuitte, en het voedsel terug wist te vinden, dat de Vlaamsche kluchttraditie steeds zoo stevig-gezond en zoo joviaal had behouden. Van Peene is het, die Vlaanderen den dienst heeft bewezen, zich weêr in eigen spiegel te leeren erkennen. Hij is het, die eene kreupele overlevering weêr op de been heeft geholpen, eene overlevering die gelukkig in sommigen onzer gulle tooneelschrijvers voortleeft, - ik noem maar August Hendrikx, wiens stukken wel zouden verdienen, eens door een oer-Gentsch gezelschap in Holland gespeeld te worden, al was het maar om Mademoiselle Beulemans te beschamen! -, en die ons heilig moet zijn, als elke schonk, als elke zenuw van ons oorspronkelijk volkslichaam.

En meer dan ooit speelt men ze thans, die van Peenestukken die feitelijk van het repertoire der Vlaamsche tooneelgezelschappen nooit verdwenen zijn: ‘Hotsebotse’, ‘'s Avonds in de Mane’, ‘De Paraplu van P. Kramer’, ‘Siska van Rosemaal’; en, tot in de kleinste steedjes - want ook dáar viert men meê -, vooral in de kleine steedjes misschien, lacht men, en ziet men elkander met een glanzend gezicht aan, want men begrijpt het: de slordige nabootsing van Scribe en Labiche, die vaak niets is dan flauw afkooksel waar alle oorspronkelijkheid aan ontbreekt, heeft iets in zich, iets eigenaardigs malgré-

[p. 205]

tout, iets echts en onmiskenbaars, zelfs voor een vreemdeling, dat heet, buiten de ruwe en onbeholpen taal: het Vlaamsche. En in dat onbeholpene, in dat hulpelooze hetgeen nochtans geenszins behoefte aan hulp gevoelde, is misschien de kracht, het vernuft, het verleidelijke van Hendrik van Peene's werk te zoeken: liever dan zijn hoofd op een meer beschaafd-Nederlandsch af te beulen, verkoos hij, tot de onmiddellijke volkstaal terug te keeren; en dáarom blijven zijne blijspelen ons steeds verrassen en dáarom ook tergen ons zijne drama's als een aanslag op den goeden smaak, vermits ze naar de taal al te gepolijst willen zijn...

Al had Van Peene van meet af zijn publiek onder den duim - het tooneel heeft te Gent plaats, einde der jaren '40 naar ik meen, al sta ik er niet bepaald voor in - de aangename vernieuwingskuur die hij aan het nationaal tooneel deed ondergaan ging niet zonder een vriendelijken strijd. Toen hij den tooneelkring, die zijne ‘idealen’ moest voorstaan, oprichtte, en dien hij vredelievend ‘Broedermin en Taalijver’ had gedoopt, kwam deze als vijandig te staan tegenover de oude kamer van Rhetorijke ‘De Fonteyne’, waar weelderig het uitheemsche, maar pompeuze treurspel, en het nieuwgeboren, maar reeds tranenbarende drama heerschten. Zou Van Peene's vaudeville het op de statigheid der post-Corneilliaansche tragedie winnen? Zou zijne platte boertigheid den majestatischen alexandrijn van de planken weren?...... Ik weet niet of de strijd Homerisch is geweest, maar vast staat: de wedijver was groot. Enerzijds de ‘Fonteyne’ met Karel Ondereet en Eugenie de Terre die het tragische masker hoog hielden; anderzijds Dokter van Peene, zijn vrouw, en zijn zwager

[p. 206]

de musicus Karel Miry die het ‘vaudeville mêlé de couplets’ wilden ketenen aan de volksoverleveringen... Een handig en verzoenend bouwmeester, Minard, bouwde toen op eigen kosten een schouwburgzaal waar beide gezelschappen om beurte zouden spelen. Buiten partijdigheid konden de tooneeltukke Gentenaars nu over beider verdiensten oordeelen in vertooningen die, afwisselend en geregeld, zonder bijgedachte aan winstbejag of den-loef-afsteken, bij beurte luimig of dramatisch waren. En het nageslacht kan thans nagaan wie het pleit won: van Ondereet weet niemand iets meer, ook niet van de drama's die hij schreef, - een ‘Lieven Bauwens’, een ‘Jacob van Artevelde’, en zelfs niet van zijn dol blijspel ‘Alezins onder den troep’, - terwijl, zonder dat hij verbluffende verdienste had als dusdanig, maar alleen omdat hij de echte snaar der Vlaamsche klucht weêr had aangeraakt, weêr had opgespannen, Van Peene thans meer dan ooit de held van den dag is.

En men viert hem maar, in stad en dorp, hem, den wekker der Vlaamsche traditie.

Wie zou niet meêvieren?....

N.R.C., 10 Februari 1911.