Verzameld journalistiek werk. Deel 4. Nieuwe Rotterdamsche Courant oktober 1910 - november 1911

[p. 79]

De les der tentoonstelling

Brussel, 6 November.

De Tentoonstelling van het Vuur...

Nauwelijks wees ik er u, een paar dagen geleden, op, hoe dringend het was, aan volgende exposities ernstige wijzigingen in de inrichting, met het oog op brandgevaar, aan te brengen, of daar kwam, verleden nacht, een nieuw bewijs mij gelijk geven: een drietal huisjes van den wijk Brussel-Kermis werden in asch gelegd. In acht dagen tijd hebben de vlammen aldus tweemaal gewoed. En deze nieuwe brand brengt het getal der, groote en kleine, ‘rampen’ op vijf, in minder dan zeven maanden tijd...

Deze kwam nog juist in tijds, om door de assuradeurs in aanmerking te worden genomen. Want gij weet het: morgen, 7 November, sluit de tentoonstelling hare deuren. Voor 't laatst zal de muziek er schetteren, zal er de verlichting flikkeren, zal de menigte - er komt aldoor nog maar volk! - er van de feesten genieten die, van 21 April af, over deze expositie en over geheel Brussel woei. Overmorgen al komen de sloopers, en dan wordt ons geleerd, hoe eene tentoonstelling wordt afgebroken. Daarover vertel ik u dan wel een en ander. En over drie maanden bestaat er niets meer van, dan de herinnering aan een fabelachtige werkzaamheid, aan een enorme krachtinspanning... waarvan men zich zal mogen afvragen, of ze geen krachtverspilling was.

Welnu, op die vraag zal men heel beslist mogen antwoorden: neen.

Zeker, er valt, op wereldexposities, ingericht als

[p. 80]

deze, wel af te dingen. Ik toonde u aan hoe, op praktisch gebied reeds, en buiten het brandgevaar om, elke deelnemende, exponeerende natie er het grootste belang bij had, afzonderlijk, in een eigen gebouw, ten toon te stellen. In reusachtige hallen ondergebracht, gaat van de expositie der onderscheiden landen veel verloren, hoe deze landen zich ook mogen beijveren, door versiering, hun eigen plaats af te bakenen. In mindere ruimte, onder lagere zoldering, komt alles veel beter tot zijn recht. Het vergemakkelijkt het bezoek, dat veel rustiger wordt, zoodat men tot nauwkeuriger onderzoek wordt genoopt. Hiervan hebben Duitschland en Holland in hun onderscheiden gebouwen het beste bewijs geleverd. De methodische, duidelijke inrichting van Duitschland vooral kan hier als model dienen. De bijval, door dit land te Brussel genoten, en die het hier aan de spits van alle volkeren heeft geplaatst, bewijst ten overvloede het nut van afzonderlijke tentoonstelling. Naar mijn oordeel moet Frankrijk, in menig opzicht, voor Duitschland niet onderdoen. Maar het gebrek aan orde en logica in de opstelling, benevens het feit dat in éene hal met Engeland, Italië en heel een reeks minder-belangrijke naties, werd tentoongesteld, bracht een verwarring mee, die volledige waardeering in den weg stond. En zoo bezag men liever, en met meer aandacht, wen met meer gemak, de tentoonstelling van, b.v., Spanje, al was er natuurlijk veel minder te zien, eenvoudig, omdat het een eigen paviljoen bezat, binnen de voordeelige beperking van eigen muren. Men neme dus als stelregel aan: afzonderlijke paviljoenen. Het gevaar van rampen, als die van 14 Augustus, wordt erdoor uitgesloten; de tentoonstellende volkeren hebben er slechts bij te winnen;

[p. 81]

en de aesthetica heeft er niets bij te verliezen.

Ik sprak hier tweemaal al over de noodzakelijkheid, vuurvrije materialen te gebruiken, en, in eene andere gedachtenorde, over het nut dat er kan bestaan in langere termijnen tusschen twee tentoonstellingen. De expositie van Brussel deed het eene als het andere uitkomen. Het eene en het andere brachten haar, materieel en moreel, schade toe. Ik zal er hier niet verder op ingaan: de duidelijkheid van hetgeen ik vooruitstel maakt verder betoog overbodig. En overigens: ik verlaat gaarne de schaduwzijde van onze world's fair - duidt me deze beeldspraak niet euvel - om te wijzen op hetgeen ze kenschetst langs den goeden kant, en eveneens eene aanwijzing zijn kan voor de toekomst.

Want zij had, onze World's fair, iets heel bijzonders op andere tentoonstellingen vóor: dit namelijk, dat ze veel minder eene ‘fair’, eene kermis, eene meer dan zes maanden durende ‘feestelijkheid’ is geweest, dan vroegere exposities. Men begrijpe me niet verkeerd: ik wil geenszins ontkennen dat het hier aan vermakelijkheden zou hebben ontbroken. Ik meen zelfs, dat er meer dan ooit, en meer dan waar ook, te vinden waren. Ik bedoel echter, dat te Brussel de tentoonstellende naties minder hadden gedacht aan handel, nijverheid en zelfs kunst, dan aan staatsbestuur en openbare instellingen. Dit was nu wel geen innovatie; de bezorgdheid echter, meer plaats in te ruimen voor meer belangelooze dingen dan koop en verkoop, viel hier zeer bijzonder op, en zal wel niet aan bloot het toeval liggen. Zoo was hier, b.v., zeer aanschouwelijk de inrichting van het openbaar onderwijs in onderscheiden landen - Duitschland, Nederland, België,-

[p. 82]

getoond geworden. Hetzelfde geldt voor de sociale werken, voor den veestapel, voor de verzekeringen, voor de scheepvaart. Zelfs landen als Italië, - bij uitstek een tentoonstellingsland in den zin van: land van verlokkelijke uitstalling, - hebben zich beijverd van hunne openbare diensten duidelijke en uitvoerige voorstellingen te geven. En het is me een groote vreugde, hier vast te mogen stellen dat de statistische gegevens en zeer sprekende demonstraties van Holland, door hunne uitgebreidheid als door hun merkwaardigheid, onmiddellijk na België en zelfs vóór Duitschland dienen genoemd. Dit feit nu, dat de groote landsbesturen aldus meer en meer toelaten, ze te bestudeeren en onderling te vergelijken, vind ik een gelukkige gebeurtenis. Zij kan van het grootste nut zijn, en kan de beste gevolgen hebben. Het technisch onderwijs, b.v., en de inrichting van tuchthuizen, worden er zeker door gebaat. De Belgische tentoonstelling van huisarbeid is niet alleen eene openbaring geweest: het is op goeden grond te vermoeden, dat zij tot nuttige maatregelen leiden zal. En ik kon hier nog wel andere voorbeelden aanhalen - de scheepvaart o.m. - die bewijzen waar vergelijkende studie toe brengen kan. Daardoor worden, zooals ik zei, tentoonstellingen als die van Brussel iets anders en beters dan eenvoudig eene monsterfoor. Zij worden, in den besten zin des woords, wereldtentoonstellingen. Zij rijzen erdoor boven alleen-materieele belangen uit. Zij krijgen er eene geestelijke beteekenis door, waarvan de practische kant evenzeer als de theoretische waarde, minstens even belangrijk zijn als den vooruitgang van de nijverheid en den voorspoed van den handel.

[p. 83]

De tentoonstelling van Brussel nu heeft ten scherpste bewezen, dat de weg der toekomstige wereldexposities dien kant uitgaat. Hun sociaal nut uit er zich op loyale wijze. De wedijver der naties, die het welzijn van geheel hun bevolking beoogen, wordt er door opgewekt. En dat kan de wereldtentoonstelling sympathiek maken, zelfs aan wie er, maanden lang, verslag over te geven heeft...

N.R.C., 8 November 1910.