Verzameld journalistiek werk. Deel 4. Nieuwe Rotterdamsche Courant oktober 1910 - november 1911

[p. 69]

Een einde

Brussel, 3 November.

De stille stadswijk waar ik woon - die, al ligt zij vlak naast het groote, galmende, drukke kwartier van het Noorderstation, aan zijne ingezetenen, meest rentenierende burgers, achter hunne hooge, blanke huisgevels eenen haast monachalen vrede bezorgt, hoogst zelden, bij opperst feestij, door het verre en dreigende geroezemoes van 't groote-stadsleven onderbroken; - de stille stadswijk, waar ik woon, ontwaakt, iederen morgen der drie eerste dagen van de week, bij eene vulgaire en banale, maar zoete en verblijdende muziek. In de ‘hora prima’, nog vóór een al te vinnig daglicht door de reet van 't gordijn uw oogschalen kittelen komt, vangt het aan, in uw half-ontwakend hoofd, te tintelen en te zingen. Het is niet verrassendnieuw genoeg om u plots uit den slaap te rukken; het is als een oud en zoenend wiegelied uit verre kinderjaren, zóó vertrouwd, dat het door uw dommelen zingt, zonder dat uw bewustzijn het geheel gewaarwordt. Het zingt maar, naderend, tot het u allengerhande, zeer langzaam, geheel ontwaken laat in de tooversfeer van de fijne en weemoedige klanken: kleine klokjes van gebarsten kristal; een heel oud beiaardeken, dat, met grijsaardsschroom, de meestdwepende muziek zou zingen....

Want die dagen worden de Italianen en hun pianino in de wijk toegelaten, en van vóor zeven uur al maken ze van de toelating gretig en met stralende gezichten gebruik. Op het groezelige karretje, waaronder de magere, vuil-gele trekhond jaagbalgt, staat het speeltuig, zorg-

[p. 70]

vuldig behoed door het teerdoeken zeil. Daarvóór, gewoonlijk, een bak, waar een heerlijke zuigeling in te kraaien ligt. Aan de draaistang, de vader, zonnegetaand en ongeschoren, in zijne diepe oogen dezelfde gelaten blik als zijn hond, en op zijne lippen het waren van een draligen glimlach. En de vrouw, - donkere grootmoeder onder het zwarte hoofddoek der weduwen; stralende jonge vrouw, die haar kindje met hare oogen aait en die zoo dankbaar groeten kan voor de toegeworpen centen; jong meisje, scherp van gelaat onder het vuurfelle doek over de gitzwarte haren, - de vrouw gluurt de bekende vensterramen tegen, nog goed toe en dichtbegordijnd, maar die, na de meestgeliefde aria, - Gounod's Ave Maria, Puccini's Tosca, het intermezzo van Cavalleria, of één dier heerlijke volksliederen, - zich openen gaan, een nog half-slapend maar vriendelijk vrouwengezicht gaan toonen, en de dagelijksche manna lengen zullen.....

En zoo was het weer deze week. Weer had ik, Maandag laatst, het geluk, wakker te worden, niettegenstaande den grauwen herfst, op Italiaansche zonnigheid, - toen door de lyriek der pianino plots de rauwe realiteit van een krantenmannenstem een brutaal ‘brand in de expositie’ smeet. Toen werd het bar en angstig in mij; de zingende pianino, de zoete morgenstem mocht zwijgen, werd een wrevel haast. Het was herfst in alle werkelijkheid. De stemming, die mijn dag gelukkig zou maken, brak tegen den muur van het harde wezenlijke. Want... er was brand geweest in de tentoonstelling.

Moet ik het u verduiken? Ik heb me niet gehaast, er heen te loopen. De krant had me trouwens gerustgesteld. Slechts vier plankenmuren, met hetgeen er zich binnen

[p. 71]

in bevond, waren de ‘prooi der vlammen’ geworden. Enkele dagen nog slechts vóor de definitieve sluiting der expositie, was dit van zeer betrekkelijk belang. Van dit opgebrand drinkhuis zou nog slechts een zeer luidruchtige en niet onaangename herinnering overblijven: die van een hartstochtelijke-schorren tenor en van een logge ‘chanteuse de genre’, die er fungeerden, een tijdlang. Die herinnering is beter dan de werkelijkheid van een lokaal, waar men trouwens zeer slecht bier tapte. Ik had dan ook over deze ‘ramp’ kunnen zwijgen, was het niet dat ze ten vierden male bewees, hoe gemakkelijk wereldtentoonstellingen in brandgevaar verkeeren. Het was de brand van het ‘Hôtel Métropole; daarna de brand van 14 Augustus - werkelijk een historische datum -; toen een ‘alerte’ in de hal der machines, en nu deze ‘Kosmos’-restauratie, waarvan alleen de hartstochtelijk-schorre tenor overblijft...

Als eene vermaning zal deze tentoonstelling inderdaad als de ‘tentoonstelling van het vuur’ geboekt blijven. Ik schreef het u vroeger: zij bewijst twee dingen. Eerst dat eene expositie nooit dan uit afzonderlijke, niet aaneensluitende gebouwtjes moet bestaan. Daarna, dat men die gebouwen nooit dan uit vuurvrije stoffen moet optrekken. Dit laatste zou natuurlijk grootere kosten meebrengen. Ik vind dit maar heel gelukkig. Want, in allen ernst, we hebben veel te veel wereldtentoonstellingen te slikken gekregen, de laatste jaren. Niet alleen verwent deze overvloed het publiek, maar de exposities-zelf verliezen er alle belang bij. Nu deze van Brussel een einde neemt, mag ik het wel zeggen, zonder te vreezen haar schade te berokkenen: het is opgevallen hoe weinig nieuws ze bracht. Ik betreed hier, wel te verstaan, het gebied noch van

[p. 72]

de nijverheid, noch van den machinebouw, noch van wat welken specialist ook interesseeren kon. Ik plaats me hier op het gebied van het dood-gewone; laat staan het grove en onontwikkelde publiek... dat de beste klant der wereldtentoonstellingen is. Dat publiek nu, tuk op nieuwigheden, heeft vergeefs op iets nieuws geaasd. Zelfs de luchtvaart die, volgens het woord van minister Hubert ‘le clou’ van de tentoonstelling uit moest maken, bleef achterwege. We zagen hier en daar, zoowat in elke afdeeling, modellen van luchtschepen en vliegers. Maar demonstraties kregen we niet meer, dan men er zag in Holland en in Frankrijk, - waar geen wereldtentoonstellingen ad hoc waren opgetimmerd. Zoodat dit voor het publiek ook al eene teleurstelling werd. Ik zeg niet dat vakmenschen, specialisten, niet heel veel aan onze expositie gehad hebben. Ik geloof het graag, en zie er een groote verdienste in voor de inrichters. Dit bevestigt echter mijne meening dat, van het oogenblik af dat eene wereldtentoonstelling geene algemeene, geene luidsprekende, geene klaarblijkelijke nieuwheid brengt, zij hare reden van bestaan verliest. Specialisten vinden ruimschoots hun gading in speciale exposities, minder verward en zaakkundiger opgesteld als wereldtentoonstellingen. Het gewone publiek eischt meer. En daarom is het goed en wenschelijk, de exposities maar wat zeldzamer te maken. Ze worden er vast belangrijker door, en laten inrichters als tentoonstellers toe... wat langer te sparen. Met meer geld bouwt men steviger hallen en paleizen. Brandgevaar wordt aldus uitgesloten. Belangrijkheid wordt erdoor gebaat. En journalistenkritiek wordt erdoor tot zwijgen gebracht.

N.R.C., 5 November 1910.