Verzameld journalistiek werk. Deel 3. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1909 - september 1910

[p. 678]

De tentoonstelling te Brussel
De brand

Brussel, 20 Augustus.

Nu men aan 't vaststellen is gegaan van aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid; nu de strijd is begonnen tusschen verzekeraars en tentoonstellers; nu men met meer en meer heftigheid het beheer der expositie is aan gaan vallen, zonder er nochtans met stelligheid eene andere aanklacht dan die van slordigheid - die dan nog misschien zonder grond is - tegen uit te kunnen brengen; nu men, met venijnige onmacht, is gaan azen over de plaats der ramp gelijk roofvogels over een slagveld, nu rijst eene vraag van breeder, van meer-algemeen, van moreel-menschelijk belang: of de brand der Tentoonstelling van Brussel niet den doodslag heeft gegeven aan alle navolgende wereldtentoonstellingen.

Reeds werd in een Engelsch blad de vraag geopperd en besproken. En hij is niet optimistisch gestemd, de Engelsche confrator. Niet zonder reden, trouwens. Want welke verzekeringsmaatschappij zal zich nog even ver wagen in gelijke voorwaarden van onzekerheid voor hetgeen brandgevaar en aansprakelijkheid aangaat? En zonder assuradeurs, geene tentoonstellers... De wereldtentoonstellingen zijn echter zóozeer in onze zeden gedrongen, dat ik niet aan eene werkstaking der assurantiemaatschappijen kan gelooven, mits de inrichting der tentoonstellingen eenige wijziging onderga.

Vooreerst is de wenschelijkheid van afzonderlijke paviljoenen voor elke afzonderlijke natie of elk onderschei-

[p. 679]

den tentoonstellingsartikel al te zeer gebleken, dan dat het voorbeeld ervan in de toekomst niet algemeen gevolgd zou worden. De paviljoenen van Nederland, Duitschland, Spanje, Monaco, Canada, en zoovele anderen zijn daar om te bewijzen, dat men bij afzondering niet alleen alle aesthetisch profijt heeft: ook de duidelijkheid, van het tentoongestelde, de voordeelige uitstalling komen des te beter uit, dat verwarrende omgeving is geweerd en al te onmiddellijke vergelijking is uitgesloten. Maar vooral in gevallen van brand brengt isolatie een zeer begrijpelijk voordeel meê; terwijl de vraag der aansprakelijkheid, bij beperking, heel wat lichter op te lossen is. Afzonderlijke gebouwen laten beter toezicht toe op waterleiding, bluschtoestellen, brandweerkrachten, dan als de zorg ervoor overgelaten wordt aan een centraal-comité, die ze dan nog gewoonlijk aan een subcomité toevertrouwt, hetwelk op zijne beurt betrouwt op bedienden, die de maat hunner verantwoordelijkheid niet beseffen. Zoo schrijft men den brand van Zondag toe aan een toezichter, die zijne pijp in de halls zou aangestoken hebben. In hoeverre dit waar is, weet ik niet; maar wèl weet ik, dat die man veel minder besef van zijn onvoorzichtigheid had, dan bijvoorbeeld baron Janssen, die ze zeker niet zou hebben begaan, ja, zoozeer wist hoever zijne verantwoordelijkheid ging, dat hij toezicht over brandgevaar aan anderen had opgedragen, dewelke natuurlijk al wat minder begrip hadden van wat op hen woog, en zich te gemakkelijk op minderen ontlasten. Zooiets zou, meen ik, in een minder gebouw, met een beperkter personeel, waar beter toezicht over te houden is, niet gebeuren. Dit bleek uitdrukkelijk bij den

[p. 680]

brand, voor een maand of zoo, van het Restaurant Métropole, waarbij de toezichters van het Duitsche gebouw blijk gaven van een tucht, die onmogelijk te bereiken is met het leger bedienden die de groote halls bewaken.... Zoodat, bij verdeeling in mindere paviljoenen, de assuranties alle voordeel hebben, evengoed als de tentoonstellers in 't bijzonder en de geheele tentoonstelling in 't algemeen.

Daarbij komt, dat men er wel aan denken kon, verdere exposities in wat steviger materialen te bouwen, zooals in Londen doorgaans gebeurt. Men spreke niet van meerdere kosten. Als men voor eene wereldtentoonstelling vijf en twintig millioen frank over heeft, dan zal men er ook wel dertig voor vinden. Dat men trouwens in plaats van om de drie jaar, slechts om de vijf jaar expositie houde, en de kapitaalkwestie zal uit den weg zijn geruimd. Te talrijke tentoonstellingen dragen in zich de kern van haar eigen dood. Meer dan eens heb ik in de laatste maanden hooren klagen, dat de expositie van Brussel niets aanbood, dat men niet reeds te Luik had gezien. En nochtans belooft men ons voor 1913 reeds eene wereldtentoonstelling te Gent. Had men nu eens van die drie exposities er slechts ééne gemaakt, dan ligt het voor de hand dat men voor die ééne over heel wat meer geld had kunnen beschikken; dat de belangstelling er grooter voor geweest zou zijn; en dat men de gebouwen in betere materialen had kunnen bouwen.

Een derde punt, waar zeker in de toekomst wijzigingen aan zullen worden gebracht. In de Fransche sectie heeft men met alle moeite prachtige gobelins en een heerlijken Puvis de Chavannes kunnen redden. In de Engelsche afdee-

[p. 681]

ling kwamen in de vlammen de collecties van het Kensington-Museum om: tapijten van Mortlake, Tudor-lambrizeeringen, Chippendale-meubelen, potten van Bernard Moore. Hoeveel menschen, denkt ge, hebben daar eenige aandacht aan gewijd?... Men vergete niet dat de meeste menschen komen om zich te amuseeren; het zijn vooral de ‘attracties’ die ze.... aantrekken. Nu rijst de vraag: ware het niet veel beter geweest, al die verzamelingen uit te stallen in vaste, steenen, vuurvrije lokalen, waar ze met meer orde en meer methode hadden kunnen worden getoond, waar liefhebbers ze gemakkelijker hadden gevonden en bestudeerd, en - waar ze in veiligheid waren geweest?.... Het is de glorie van de Brusselsche tentoonstelling, dat zij zooveel ter bestudeering aanbiedt. De schoolman als de werktuigkundige, de goudsmid als de oeconomist vindt er ruimschoots zijn gading, systematisch aangeboden. Nu vraag ik mij af: brengen de tijden niet mee, dat elk het zijne, dat ieder dat waar hij belang in stelt, kan vinden in steenen gebouwen, iedere specialiteit apart; en dat men dan, weze het ook in hout en staff, eene algemeene tentoonstelling van ‘attracties’ daarbuiten oprichte, waar een eventueele brand van minder beteekenis zou zijn, en men in elk geval merkwaardige stukken of bronnen van studie sparen zou?.... Zulke gebouwen bezitten wij in Brussel: het Jubelpark bergt, gelukkig!, de kunst der 17e eeuw en die der 20ste. Bij systematische groepeering der specialiteiten zou het sukses niet minder zijn, integendeel! En het gros van het publiek zou er aan vermakelijkheden niet bij verliezen....

Is de brand van de Brusselsche tentoonstelling de dood der exposities? Misschien wel: als men voortgaat alles

[p. 682]

door mekaar in overgroote gebouwen, louter uit lichtontvlambare stoffen opgetrokken, uit te stallen. Zeker niet, als men, naar de eischen van den tijd, de exposities specialiseert, er heusch een studieveld van maakt, en, met meer eerbied voor kunst en wetenschap, allen waarborg biedt aan wie de uitslagen van zijn arbeid den ernstigen kenner mee wil deelen.

N.R.C., 21 Augustus 1910.