Verzameld journalistiek werk. Deel 3. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1909 - september 1910

[p. 464]

De tentoonstelling te Brussel

Brussel, 26 April.

Met uw goedvinden brengen we dus een eerste bezoek aan de Duitsche afdeeling. En mits u niet opziet tegen het slijk, tegen een mogelijke spoorwegramp, tegen allerlei dreigende ongevallen. Want het Duitsche paviljoen is zoo maar niet gevaarloos te bereiken. Een eerste beletsel is, gelijk ik u zei, de modder; maar u weet dat deze nog steeds als heer en meester zoowat overal in deze tentoonstelling regeert. Ik kan het hier dus bij deze enkele vermelding ervan laten. De spoorwegramp kon voortkomen van een, weliswaar heel tragen, heel loggen en heel vuilen Duitschen goederentrein, die u de helft van den tijd heel den Duitschen gevel verspert, den weg afsnijdt, en u tot op uw neus bespat. (Dit laatste weet ik bij eigen ondervinding). De andere ongevallen konden b.v., voortkomen van metselaars die om den Hollandschen tuin de steilen maken, waar de vier hekkens in hangen komen; van de stucadoors die zoowat overal bezig zijn; van de arbeiders die men met planken en balken overal om ziet loopen: op zichzelf weinig gevaarlijke lieden, maar die, vanwege de bouwmaterialen die ze hanteeren, niettemin voor uw leven steeds dreigend onheil zijn.

Maar laat ons aannemen, dat we aan dit alles ontsnappen - behalve aan het slijk: dat is volkomen onmogelijk -: dan keeren we Holland den rug toe (neem me niet kwalijk, maar anders gaat het niet), en zien vóór ons een complex gebouwen, die de Duitsche tentoonstelling uitmaken. Want Duitschland exposeert, evenals Holland, evenals Spanje,

[p. 465]

evenals de steden Brussel, Antwerpen, Gent en Luik, in zijne eigen lokalen, en dat voor het eerst. Het vreesde - en niet ten onrechte - dat bij eene uitstalling in gemeenschappelijke halls, steeds veel van eigen wezen verloren zou gaan. Engeland en Frankrijk, die de gastvrijheid in de Belgische galerijen wél aanvaardden, hoe eigenaardig ook in de aangebrachte versiering, lijden ongetwijfeld, eerst door de omgeving, en daarenboven door het drukke, dat in deze ruime hallen onvermijdelijk is. Duitschland dus wilde innoveeren: ten behoeve der duidelijkheid, ten bewijze van eigen kunnen, als uiting van nationale fierheid, wilde het in zijn eigen huis wonen; het gelastte prof. Emanuel von Seidl, uit München, met een algemeen architecturaal ontwerp, en deze, op eene oppervlakte van 35,000 v.m., legde een complex van hallen en gebouwen aan, waarvan het front over een halven kilometer loopt.

Ik heb u al gezeid wat ik van de uitwendige architectuur dezer gebouwen dacht: zij geeft meer den indruk van degelijke gezetheid, van nogal lompe zekerheid en bewustzijn van eigenwaarde, dan van transcendentale schoonheid. Ik geef het toe: Kromhout's paviljoen berust meer op historische en traditioneele schoonheid dan op eigen opvattingen en bedoelingen. Spanje deed de zaken nog eenvoudiger: het mouleerde geheel het Alhambra, en bracht het naar Brussel over. Ook de hierboven-gemelde steden stelden zich tevreden - en of ze gelijk hadden! - met de reproductie van bestaande gebouwen of een samenstelling op wezenlijke documenten gesteund. Duitschland heeft getracht, zijn eigen wezen uit te drukken, niet in het verleden, maar wel degelijk in het heden, en, voor zoover dit gaat, in de toekomst. Het is een standpunt dat te

[p. 466]

verdedigen ware, indien in onzen tijd een gezamenlijke stijluitdrukking mogelijk kon zijn. Stijl, vooral in Architectuur, is een gevolg van rust, van rijpheid. Nu is onze tijd zeker niet rustig genoeg, en kan de pramende rijkdom van Duitschland niet genoeg voor rijpheid gelden, dat we vooralsnog aan een twintigste-eeuwschen stijl, laat staan een Kaiser-Wilhelmstijl, zouden mogen denken.

Men moge dus vinden dat de Duitsche gebouwen wel degelijk ‘van hun tijd’ zijn, en dat ze, door hun massieve gestuiktheid, hunne imponeerende uitgebreidheid, hun statigheid die niet zonder logheid gaat, wel zeer Duitsch zijn: hoofdzakelijk zijn het constructies van Emanuel von Seidl, geenszins anonieme constructies. En beschouwt men ze als dusdanig, dan kan men wel vinden dat ze getuigenis afleggen van heel veel vernuft en van een nogal bijzonderen smaak.

Het vernuft spreekt vooral uit de partij, die de bouwmeester uit het geboden terrein heeft weten te trekken. In plaats van heel de tentoonstelling onder te brengen achter één rechten gevel, heeft hij dezen hoeks doorsneden met een gebouwengeheel, dat er zeer zeker op gelukkige wijze de eentonigheid van breekt, en meer afwisseling in de onderscheiden deelen van de Duitsche tentoonstelling toeliet. Het uiterlijke of het innerlijke aan te passen, bereikte hij tevens meer intimiteit in den tuinaanleg, die, eenerzijds, er wel heel opzettelijk uitziet, maar anderzijds op zeer gelukkige wijze gebruik maakt van op deze plaats bestaande boomengroepen van een park, dat hier vroeger lag.

Het Duitsche gebouwengeheel heeft dus een T-vorm. Uit den achtergevel, die in zijn midden door een lagen toren

[p. 467]

bekroond is, treedt eerst het ‘Deutsche Haus’, en, daaraan palend, het ‘Wein-Restaurant’ naar voren. Onder deze dóor leidt een stadspoort van het linkerdeel van den hoofdgevel naar den linkervleugel ervan.

Het ‘Deutsche Haus’ bevat de bureelen van de Duitsche tentoonstelling, eene reeks salons voor ontvangsten, enz. een groote officieele zaal, en een voordrachtenzaal. Tegenover de wijn-restauratie staat in de tuinen het ‘Münchener Haus’, eene smakelijke bier-restauratie. Deze drie gebouwen maken als het ware het been uit van de T. De horizontale streep ervan wordt eenerzijds door de ‘Raumkunst- und Kunstgewerbehalle’ en door de ‘Kultushalle’ ingenomen, en anderzijds door de uitgestrekte galerijen voor Industrie, Ingenieurswezen, Machienenbouw, en IJzeren Wegen.

Uit deze, nogal dorre, opsomming, die u echter, hoop ik, op nogal duidelijke wijze de samenstelling van het Duitsche geheel voorstelt spreekt al dadelijk wat ééne der hoofdkenmerken van de Duitsche tentoonstelling is: zin der orde, liefde voor het systematische, en ook wel, wat van belang is, zucht naar volledigheid. Onze verdere bezoeken aan al de hierboven opgesomde afdeelingen, zal u hiervan een duidelijk bewijs geven.

Laat ik het voor heden laten bij deze algemeene beschrijving van het uiterlijke, en bij dezen eind-indruk: in 't grauwe wit hunner muren, onder de loodkleur van hun schaliedaken, bonkig en zwaar, imponeeren de Duitsche gebouwen, meer door hun intellectueele waarde, dan door hunne aesthetische. Hier is heel veel wil, heel veel streven vast te stellen, maar allerlei hoedanigheden, die dan ook meestal bereikt worden, maar waarvan men voelt, dat

[p. 468]

ze het zijn langs louter-verstandelijken weg.

En keert men dan zijn rug naar Duitschland toe, en beziet men het Hollandsche gebouw, dan eerst voelt men wat voor waarde het gemoed en de liefde voor de traditie, voor het volk zooals het zich op zijn mooist heeft geopenbaard, in bouwkunde kunnen bezitten.

N.R.C., 27 April 1910.