Verzameld journalistiek werk. Deel 3. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1909 - september 1910

[p. 387]

Een weekje schoolpolitiek

Brussel, 22 Februari.

Indien we 't niet wisten, dan zouden we aldra aan ons parlementair leven merken, dat verkiezingen nakend zijn. Niet dat er koorts zou heerschen. Koorts is verhooging en verinniging van den levenstonus, en als dusdanig kan men bezwaarlijk nog wat meer onwelvoeglijkheid, dan bij onze Kamerleden gewoonte is, beschouwen. Het behoort nu eenmaal bij het kandidaatschap tot de Kamer van Volksvertegenwoordigers, dat men alle overtollige beleefdheid afleere, en elke beleediging houde voor licht-te-slikken suikerbollen. Al schijnen nu ook de epische tijden voor dien aard parlementaire welsprekendheid voorbij; al worden onze beroemdste ‘virtuozen der brutaliteit’ zoet als lammeren: een toonbeeld van hoffelijkheid is ons Parlement nog niet geworden; men schroomt er nog steeds niet voor een paar energische scheldwoorden; ook de vertegenwoordigers der burgerij aarzelen niet, hunnen woorden proletarischen klem bij te zetten; en zelfs op de ministerbank durft men zijne overtuiging lucht geven in rake en bitse, zooniet beminnelijk-overdrachtelijke bewoordingen.

Doch, niet aan de toonverhooging van zulke ronde gesprekswijze is het, dat men aanstaande verkiezingen gewaar wordt. Veel meer aan de behandelde onderwerpen. Voor veertien dagen was het de Kongo-begrooting die het ministerie in het nauw moest brengen, en.... uitliep op een zeer waardige verzoening, waarbij bleek - hoe gegrond ook de geopperde bedenkingen waren - dat ons koloniaal ambt heel erg zijn best doet, om alle wanverhouding te weren. Verle-

[p. 388]

den week - en deze week gaat het voort - moet het de katholieke schoolpolitiek ontgelden. En, is het ‘nil novum sub sole’ eens te meer gebleken, we hebben smakelijke Kamerzittingen gehad, met al de verschijnselen en al de schakeeringen die dit vak der Belgische werkzaamheid onderscheiden.....

We zijn dus dicht bij de Kamerverkiezingen. Daarom was het natuurlijk noodig, weer maar eens den Banquoschim te laten verrijzen, weer maar eens de vraag op te roepen, waar sedert één en dertig jaar bij ons ministeries van rechts en van links op neertuimelen en weer op staan. Dit wordt geen les in de parlementaire geschiedenis; daarom laat ik dan ook het verleden maar gerust, om de voorspelling te wagen: valt het katholieke ministerie binnen een paar maanden, dan zal het weer op de schoolkwestie zijn. Want, voor zoover het programma der onderscheiden politieke partijen op moreele principes berust, dan is het principe leerplicht datgene, waar overeenkomst het minst bij te verwachten is.

Dat weet men goed, links. En daarom laat men er zich zoo gemakkelijk dit wapen niet uit de hand nemen, zooals gebeurde met de legerhervorming, waarbij de katholieken slim genoeg waren, de idealen van socialisten en liberalen naar eigen wijze en eigen inzicht te verwerken: een prachtig propagandamiddel bij de verkiezing. Ongelukkig voor de katholieken, hebben ze den tijd niet gehad, voor de vraagstukken van leerplicht en kiesrecht hetzelfde te doen; misschien zou daar ook onder de uiteengeschokte rangen der rechterzijde moeilijk eendracht voor gevonden worden. Hoe 't weze: weêr rijst het schrikbeeld van leerplicht en staatsondersteuning van 't vrije onderwijs;

[p. 389]

en dat het voor de regeeringspartij nu juist niet te gewenschter ure komt, staat vast.

Beschouwt men de twee alleruiterste gezindheden in de vraag, dan bemerkt men dat het links heet: leerplicht, en staatssteun alleen voor officiëele scholen; terwijl rechts de leuze geldt: geen leerplicht, en gelijke subsidiëering van vrij als van staatsonderwijs.

Laat ik er al dadelijk bijvoegen, dat, hoewel in schijn elkander zeer vijandig, jong-katholieken en socialisten heel makkelijk een middenweg en een verzoeningsterrein zouden vinden. En hieruit blijkt weêr, dat onze Kamer in wezen bestaat uit een blok, bestaande uit oud-katholieken en liberalen, dat echter steeds op politieke beginselgronden gescheiden zal blijven, tegenover een demokratisch-vooruitstrevend korps van socialisten en jong-katholieken, die gaarne eigen moreele overtuigingen voor gezamenlijke oeconomische idealen afleggen. Dit is eenvoudig een vaststelling, die echter aanwijst hoe moeilijk het in België wordt, voortaan de regeering waar te nemen; hetgeen, voor welke partij ook, geen hoop op een blijde toekomst kan geven. Ik zei dus, dat er wel een tekst kon worden gevonden, waar jong-katholieken en socialisten overeenkomst op sluiten konden. Dat bleek uit de woorden van de katholieken Verhaegen en Carton de Wiart, die verklaarden, algemeenen leerplicht aan te kunnen nemen; terwijl gezel Vandervelde niet tegen gelijke ondersteuning aan alle scholen zegde te zijn, mits gelijke verplichtingen en gelijk toezicht. Een wetsontwerp, dat leerplicht met gelijke subsidiëering van vrij als van officiëel onderwijs en, wel te verstaan, alle vrijheid in de moreele en godsdienstige gronden van het onderricht zou voorstel-

[p. 390]

len, zou dus kans hebben, rechts als links bij sommigen een goed onthaal te vinden.

Die vrijheid is echter de struikelblok. Wat de linkerzijde eenstemmig wil is: volstrekt neutraal onderwijs; en rechts is men het evenzeer eens, dat nooit leerplicht kan worden aangenomen, zoo aan katholieke kinderen een roomsch onderricht ontzeid wordt. En daar stellen zich vooral oud-katholieken en liberalen op schrap. Van dezen is overeenkomst op een tekst niet te verwachten. Zij gelooven er niet in, dat eene wet in deze gewetensvraag regeling kan brengen, zooals sommigen in de uiterste partijen misschien wel gelooven. En dat dergelijke regeling in eene eventueele wet eene noodzakelijkheid zou zijn, wilde men leerplicht invoeren, staat vast.

Want, kan neutraal onderwijs in de groote steden en in de meeste streken van het Walenland strooken met den wensch der meerderheid van de bevolking, op het Vlaamsche platteland en in de Kempen - wel een derde der Belgen - is het andersom. En geen wonder dan ook, dat op het congres der progressisten, Zondag laatst gehouden, de heer Spanoghe, wiens liberale gezindheid zeker niet verdacht is, zijne vrienden tot voorzichtigheid vermaande, en zei: ‘In Vlaanderen als in de Kempen moeten wij de meening van den minderen man eerbiedigen. Deze is vóor alles godsdienstig gestemd, en eischt eerbied voor zijn godsdienst. Ik ben voor neutraal onderwijs, maar laat ons niet vergeten dat in onze grondwet een artikel 18 staat, dat volledige, absolute vrijheid van onderwijs waarborgt. De vader heeft, bij ons, het recht de school te kiezen, waar hij zijn kind heen zal sturen. Wij moeten dat recht met den leerplicht overeenbrengen.’

[p. 391]

Men ziet het, zelfs onder de meer-gematigden gaan er stemmen op, die verzoening in dezen noodig achten. Maar die verzoening is, ik herhaal het, onder de meer-behoudsgezinde fracties van links als van rechts vooralsnog geheel onmogelijk. Zoodat van leerplicht met het gewenschte voorbehoud der volstrekte vrijheid helaas niets komt voorloopig, en zelfs weinig te verwachten is onder een eventueel liberaal-socialistisch ministerie, dat waarschijnlijk neutraal onderwijs zou invoeren. Want politiekers hebben vooral op het oog, de kinders tot kiezers-naarhunne-gezindheid op te leiden...

Dat we dus lang nog op het zoo hoogst noodige, degelijke openbaar onderwijs met leerplicht, naar ieders hart en elks overtuiging, kunnen wachten, is dus te meer spijtig, dat wij onder de Europeesche volkeren vooral door het aantal der ongeletterden uitblinken. Voor een rijk land als het onze is dit een schande. Helaas, de afgeloopen politieke week brengt ons geen hoop op verbetering.

N.R.C., 23 Februari 1910.