Verzameld journalistiek werk. Deel 3. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1909 - september 1910

[p. 318]

Koning Leopold II †

Brussel, 19 December.

De koning wilde 's morgens heel vroeg, om zeven uur, begraven worden: men zal hem in volle staatsie op het middaguur ter aarde brengen. De koning liet als laatsten wil kennen dat alleen baron Goffinet zijne papieren in handen krijgen zou: baron Goffinet krijgt verbod, de papieren aan te raken. Prinses Louise zou, naar koninklijken wil, de grens niet overschrijden: koning Albrecht schenkt haar al hare rechten als Belgische prinses terug en laat ze door een eeregeleide aan de grens afhalen. Leopold II laat aan zijne dochters niets over dan het erfdeel, de arme vijftien millioen, van zijne ouders: de prinsessen, en meer bepaald Louise, laten zegels leggen op de Fransche kasteelen door haar vader en mevrouw Vaughan bewoond, schatten het vaderlijk fortuin op 114 millioen, alle giften afgerekend, en eischen dat die millioenen terug worden gevonden.

En de man, die al zijn grootheid, al zijn werkelijke macht, al zijn koninklijke majesteit voor zooverre ze op iets anders berustte dan op woorden, aan zijn wil verschuldigd was, - die man is nauwelijks gekist, die man berust nog boven aarde, of wat hem het zekerste wapen en de innigste voldoening was: zijn wil, wordt met voeten getreden, in al wat hij voor verkeerde of slechte gevolgen kon hebben. Wel niet zonder eerbied, maar met...Leopoldiaansche krachtdadigheid, beschouwt de koninklijke familie het als valsche piëteit, nog heel veel waarde te hechten aan een al te willekeurig en wel wat belachelijk tes-

[p. 319]

tament. Eens voor goed wordt de wil van Leopold II over het hoofd gezien. En dat is voor ons het beste bewijs dat hij wel degelijk, dat hij voor goed dood is.

Eene constatatie die niet geheel zonder weemoed gaat. Want was het niet door zijne wilskracht dat de koning waarlijk groot heeft weten te zijn? - Ik resumeerde gisteren zijne loopbaan binnen de woorden: een bewustgeworden verlangen, gediend door prachtige hoedanigheden. Ik zie hoe zulke bewustheid gemakkelijk oversloeg tot zelf-overschatting. Thans kan ik er wel bijvoegen, dat de mooie zijde van zulke overschatting is: geloof in zichzelf. Leopold II heeft altijd gemeend dat hij eene rol te spelen had in de wereld. Het ware hem zoo gemakkelijk geweest, een pantoffelleventje te leiden als grootvader Louis-Philippe, den koning met de paraplu. Wat had hem wel kunnen beletten, het kalme familiebestaan te voeren van zijn broeder den graaf van Vlaanderen, uitmuntend wijnkoopman, zoo het heet?... Maar deze koning had andere idealen: bij eene zeer groote, zeer oprechte liefde voor zijn land, koesterde hij den droom van een grooter België, en zijn wilskracht heeft hem geholpen, na bij de vijftig jaar noesten arbeid, waarbij noch list noch autocratie gespaard werden, dien droom te verwezenlijken.

Die zelfvoldoening van den grijzen koning, die niet had kunnen gaan zonder cynische karakterverkrachting van zijne vreesachtige landgenooten, had, in de middelen die waren gebruikt om ze tot stand te brengen, een zeer grooten weêrslag op de Belgische bevolking. Of beter gezegd: het geloof in zich-zelf, dat hem noodzakelijk tot de zege zou leiden: Leopold heeft gewild dat ook zijn volk het zou kennen. En zoo thans België de vruchten plukt

[p. 320]

van eene werkdadigheid, waar de koning de eerste drijfveer van is geweest, dan is het, omdat die koning aan de natie zelf-geloof heeft geleerd.

Want dat is onbetwistbaar: de koning is voor zijn land een onnavolgbaar ‘professeur d'énergie’ geweest. Stichter der Belgische financie, heropbouwer der nijverheid van zijn land, geniale verwekker van een verhonderdvoudigden handel, is Leopold II, in de vier en veertig jaren zijner regeering, waarlijk de bewerker geweest van België's materiëele grootheid. Men mag zelfs zeggen dat hij op geestelijk gebied de verdienste heeft gehad, natuuren scheikunde te bevorderen: wetenschappen die vaak met de nijverheid in betrekking komen. Maar op de intellectuëele ontwikkeling van zijn volk is, helaas, zijn invloed minder dan gering geweest. Hadde de Koning gewild, hoe lang hadden we niet al leerplicht gehad!... En waar de onverschilligheid haast repulsie werd, dat was op het gebied der schoone kunsten.

Vaderlandslievende bladen hebben gewezen op eene nationale muziek zooals Peter Benoit ze stichtte, op eene schilderkunst die van de romantici der jaren vijftig tot op een Claus en een Montald gaat, of beeldhouwers als Meunier en als Minne, of eene letterkunde met Verhaeren en Maeterlinck (de Vlaamsche schrijvers werden natuurlijk vergeten). En omdat men op zulke namen kon wijzen gedurende de regeering van Leopold II, werd deze al gauw met de hertogen van Burgondië en met Albert-en-Isabella gelijkgesteld.

Arm patriottisme van moedwillige blinden! Alsof niet ieder wist dat de Vlaamsche muziek de bloem is der Vlaamsche Beweging, evenals de herleving der Vlaamsche letteren

[p. 321]

aan de taalwet van 1883 op het M.O. te wijten is. Alsof de Fransch-Belgische letteren, in hare voornaamste vertegenwoordigers, niet het werk waren van de humanistische, zoo zuiver klassieke opleiding der Jezuïeten die een Verhaeren, een Maeterlinck, een Georges Rodenbach, een Van Lerberghe vormden, alsof Meunier en Minne niet heel veel dankten aan de sociale en humanitaire beweging der laatste kwart eeuw; alsof, om alles ineens te zeggen, de Belgische kunstuiting geen gevolg was der groote kunststrooming die, om 1880, over West-Europa ging!... Al wat Leopold II hierbij heeft gedaan, is negatief geweest. Muziek verfoeide hij, en wat hij in de opera zocht waren geen aesthetische impressies, - althans geene auditieve. Schilderijen waren voor hem goedstoffeerd wandbekleedsel. Letterkunde moest dezen zakenman wel de gevaarlijkste tijdverspilling lijken. En slechts eene kunst, de meest-utilitaire, bleef zijne genegenheid bewaren: de architectuur. Maar welke smaak had deze ‘Léopold le Constructeur!’ Beweerde hij niet nog onlangs, dat binnenkort de schapen in de straten van Brussel zouden loopen grazen... als de fameuze Kunstberg er niet kwam?...

Hiermee kan ik koning Leopold II voldoende gekarakteriseerd achten: elke bekommering, die geen onmiddellijk praktisch gevolg had, stond beneden zijne achting, of juister: viel buiten zijn bereik. Moest men eene formule zoeken om zijne regeering te kenschetsen, dan kon men moeilijk beter vinden dan: ‘willen om te winnen’, die woorden in hun meest-zakelijken zin genomen...

En nu blijkt, dat die wilskrachtige, erfgenamen bezit, die hem waardig zijn. Ook zij hebben een wil. Ook zij zijn koud voor te gemakkelijke gevoeligheid. Het ‘al wat

[p. 322]

ik bezit’ uit het testament vervult ze niet met medelijden: zij weten wel beter, en... zij ‘willen winnen’.

Of zij ongelijk hebben?... Leopold heeft inderdaad slechts 10 millioen van zijn vader, en 5 millioen van zijne moeder geërfd. Die 15 millioen echter, in de onderneming van het kanaal van Suez belegd, waren weldra verdubbeld. En toen kwam de Kongozaak, waarvan men ten stelligste beweren kan dat ze den koning een 125 millioen minstens heeft opgebracht... Een blad schatte 't koninklijk fortuin op 250 millioen. Daar kan de koning nu natuurlijk het grootste deel van weggegeven hebben. Dat de vaderlijke 10 millioen echter 17 millioen geworden waren na enkele jaren, en ook de 5 millioen der moederlijke erfenis wel goed belegd zullen zijn geweest, lijdt geen twijfel. Zoodat het wel een laatste ironie van Leopold II zal zijn geweest, als hij in zijn testament verklaart, alle moeite van de wereld te hebben gehad om de 15 millioen zijner ouders te bewaren...

N.R.C., 20 December 1909.