Verzameld journalistiek werk. Deel 3. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1909 - september 1910

[p. 255]

Een week verder

Brussel, 30 October.

De oplossing der legerkwestie? Neen, nog eigenlijk niet. En de crisis? Geen spraak van!

Gij vindt wellicht dat ik er wat lang over gezwegen heb. Ik deed het niet zonder opzet. Uit voorzichtigheid, eenerzijds. En ook uit koppigheid. Deze deugdelijke ondeugden - of noemt gij ze liever ondeugende deugden? - zijn met het ambt van dagbladschrijver niet vereenigbaar, misschien. Een journalist moet roekeloos zijn, en mag toegevend zijn tot palinodie toe. Maar in deze was ik voorzichtig, omdat ik die politieke passie hier te lande ken en weet hoe lichtzinnig men nieuwtjes in de wereld zendt, die vaak op niet meer berusten dan op schijn en waarbij wenschen voor waarheid worden gehouden. En ik was koppig, omdat ik weet dat in onze Kamer eene meerderheid bestaat vóor het afschaffen van plaatsvervanging en vóor algemeenen dienstplicht, deze beruste nu ook op de individueele eenheid of op de familiale eenheid. En, al heb ik, mij steunend op de redevoering van Verhaegen, een oogenblik getwijfeld aan den einduitslag - ik heb niet zonder reden gesproken van aarzeling, zoo links als rechts - thans staan de kansen te schoon, dat ik niet gelooven zou aan de zegepraal der meerderheid, aan den triumph van algemeenen dienstplicht, voorgestaan door de beide linkerzijden en door de verjongde fractie van rechts. En daarom ben ik gelukkig, in deze voorzichtig en koppig te zijn geweest, en over de crisis gezwegen te hebben.

Het is eigenlijk een aardige geschiedenis geweest, die

[p. 256]

crisis. Stelt u voor: Verhaegen, woordvoerder der jongkatholieken, advokaat der regeering, pleit eensgezindheid. Men kende zijn voorkeur, en die zijner vrienden, voor afschaffing der plaatsvervanging. Die eigen meening is hij bereid op te geven, als de groep Woeste maar algemeenen dienstplicht, gesteund op de formule ‘éen man per gezin’, aanvaarden wil, d.i., het bankroet van het vrijwilligersstelsel erkennen. Eigenlijk ondermijnde op die wijze Verhaegen het princiep zelf van het regeeringsontwerp: algemeene dienstplicht en plaatsvervanging zijn logisch niet vereenigbaar. Maar het was een mooi antwoord aan Woeste, die de jong-katholieken voor scheuringmakers had uitgescholden in zijn opstel der ‘Revue Générale’. Woeste, die zulke les niet duldt, zou zich wreken natuurlijk. Eerst had hij de rechterzij, in hare partijvergaderingen, alleen maar laten doen; hij was er niet op verschenen. Dinsdag laatst nog, in den morgen, heette het dat hij ziek was. Die ziekte - die overigens echt is - belette echter den heer Woeste niet, in de zitting van Dinsdagnamiddag de hatelijkste redevoering tegen de regeering uit te spreken, die men zich denken kan. De Antwerpsche vrienden van den heer Woeste, de mannen van ‘niemand gedwongen soldaat’, waren daarvan verwittigd: zoo komt het dat het Antwerpsche Handelsblad nog vóor die redevoering de crisis als onontkomelijk profeteerde, en ze zelfs open verklaarde. Dat nieuwsje vond natuurlijk weêrklank in de liberale en in de socialistische pers: zij zagen er de mogelijkheid van een ministerie-der-linkerzij in, die de vraag oplossen zou. Intusschen rees echter de vraag of een liberaal-socialistisch kabinet wel mogelijk was; die vraag werd door vele gezaghebbende socialisten ontkennend beantwoord; en,

[p. 257]

terwijl men aldus voor de onmogelijkheid stond van eene louter-liberaal ministerie, dat regeeren zou moeten met eene minderheid - althans voor vragen van algemeene politiek -, zag men rechts de ergste ontreddering, zag men ontketende woede en haat. Daarbij kwamen dan nog verdere Woestegezinde redevoeringen. En zoo scheen het wel onvermijdelijk: de regeering had het vertrouwen niet meer der partij; zij moest vallen; en in de plaats zag men niets in het vooruitzicht, dan een likwidatie-kabinet, dat de zaak van de legerhervormingen niet zou weten op te lossen, en de rechterzijde tot haren val zou leiden. Aldus had het Woeste beslist, die liever zijne partij ten onder zag gaan, dan toe te geven aan Schollaert, een braaf man, zooals hij zegde, maar onbezonnen, vond hij!

Intusschen wist men van de inzichten van Schollaert niets. Was hij bang geworden voor Woeste? Zou hij hem integendeel braveeren? Eén troef had hij in handen: Woeste's rede was op niet het minste handgeklap ontvangen geworden. Zijn triumph was niet luidruchtig. Het bewees dat, zoo de regeering wel niet eensgezind door hare partij gevolgd werd, de meerderheid dan toch niet voor Woeste was. Waaruit hij afleidde, en terecht: dan is de meerderheid der partij voor mij. En het kwam hem voor, dat, vermits de Woestianen niet toegeven wilden, toegeving van regeeringszijde ook wel weg mocht vallen. Hij zweeg, en wachtte... En nu moesten de bladen, die, langs katholieken kant, de crisis hadden open verklaard, erkennen dat zij wel wat voorbarig waren geweest. Een liberaal blad verklaarde: ‘Il fait qu'une crise soit ouverte ou fermée’. Een ander blad, dat neutraal heet, omdat het weinig klerikale redacteurs telt die de vertrouwelingen zijn van zeer katholieke

[p. 258]

ministers, hield per fas et nefas vol, dat de crisis, die een oogenblik gedreigd had, voorgoed geweken was. Ik zelf - neem me niet kwalijk dat ik me zoo rechtstreeks in deze geschiedkundige bladzijde als medeacteur meng - was goed genoeg ingelicht, om te zwijgen...

En zie, daar sprak nu, op de zitting van Vrijdag laatst, gelijk een pendule tusschen twee kandelabers, de jongkatholiek Lévie tusschen den radikalen Janson en den doctrinairen Hijmans: eene doorslaande, onverbiddelijklogische rede, waarin aan de Belgische katholieken het voorbeeld der Hollandsche katholieken in zake dienstplicht werd voorgehouden: een voorbeeld dat er wel wat bij de haren scheen bijgesleurd, daar ik meen mij te herinneren dat de Schaepman-groep in deze zoo heel toeschietend niet was geweest; al is het tevens waar dat in Nederland het vaderlandsch gevoel heel wat heviger is, algemeen, dan in België, en dat men er zich, in zaken van algemeenen aard, meer dan ten onzent boven partijbelangen weet te stellen....

Conclusie: de crisis is geweest, en de gewenschte oplossing ontstaat uit ‘l'accord des partis’. - De vrienden van Woeste zijn natuurlijk razend: de bewonderenswaardigtaaie oude man heeft te veel verwacht van een gezag, dat voor goed geknakt blijkt te zijn. Zijne wapenen hebben zich tegen hem-zelf gekeerd. Zijn ‘Pereat’ is zijn eigen doodvonnis geworden.....

Dit wil nu nog niet zeggen, dat we in deze zitting nog de zege beleven van den dienstplicht. Het heet dat de jongere rechterzijde twee harer leden belasten zou, met de oppositiepartijen te onderhandelen. Die oppositiepartijen zullen daar natuurlijk toe bereid gevonden worden. Maar

[p. 259]

in de oppositie zijn er, aangaande dienstplicht, schakeeringen. Mechelynck, in naam der gematigde liberalen, verklaarde nagenoeg: schaft plaatsvervanging af, en gij vindt ons bereid tot onderhandeling. Anderen zeggen, niet vijandig te zijn aan vrijstelling voor de geestelijken. Delporte daarentegen, een socialist, wil van zulke vrijstelling niet weten. Zijne partijgenooten schermen met proletarische argumenten om hem daarin bij te staan. Verder zal zeker een middenweg dienen gezocht tusschen het begrip algemeenen dienstplicht met als eenheid de familie - dat zeker heel wat moeilijkheden meêbrengt - en het begrip algemeenen dienstplicht met individueele eenheid. Nu het ervoor kan gehouden worden, dat de meerderheid der Kamer het eens is over de noodzakelijkheid van hervormingen in den zin van algemeenen dienstplicht, begint eerst de moeilijkheid, eene praktische formule te vinden. Als nu de onderhandelingen bewijzen dat ‘éen man per gezin’ geen voldoening geeft, wat dan? Zal het ministerie dan tóch vallen?

Ik meen van niet. Meer dan ooit, en thans op vasten grond, heeft de regeering het recht, voor overhaasting te waarschuwen. Dat is het beste middel om te beletten, dat voor de verkiezingen van aanvang 1910 iets gebeuren zou. En... heb ik niet altijd voorspeld dat er eerst dáarna eene besliste oplossing komt?....

N.R.C., 1 November 1909.