Verzameld journalistiek werk. Deel 3. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1909 - september 1910

[p. 248]

De eerste week

Brussel, 23 October.

Gij zult me wel niet kwalijk nemen, dat ik u niet geregeld dag voor dag overbrief, wat, sedert Dinsdag laatst, in de Kamer der Volksvertegenwoordigers verteld wordt over krijgshervormingen.

We zijn vereenigd in buitengewone zitting. De gewone zitting van 1909-10 moet den tweeden Dinsdag van November aanvang nemen. Zoodat ons nog juist een twaalftal dagen overblijven om het militair wetsvoorstel te bespreken en er over te stemmen. Tenzij men dit jaar geen gewone zitting hield, en voortging met discussiëeren totdat men uiteengaat voor den kiesstrijd van 1910. Dit ware misschien het eenige middel om tot eene oplossing te komen van de nog zeer onrijpe, lang niet vaste, en verre van eenvoudige vraag. Want gaat men voort zooals men deze week deed, dan komt men onmogelijk tegen aanvang November klaar, - wat zelfs niet te wenschen zou zijn, daar overhaasting ons niets dan eene zeer onvolkomen wet kan bezorgen. Tenzij verwezenlijkt werd, wat ik sedert maanden voorspel: schorsing der bespreking bij aanvang der gewone zitting, en hernieuwing van het debat na de verkiezingen. Er zijn confraters, die dit laatste evenals ik voor waar gaan houden, en ik weet dat vele leden der rechterzijde, niettegenstaande de wenschen van minister Schollaert, niet beter zouden vragen....

Intusschen praat men zoo maar wat, en uit dat praten krijgt men dezen eenigen indruk: aarzeling, vooral rechts, maar ook wel links. Immers, rechts is men het schijnbaar

[p. 249]

eens geworden, of nagenoeg. De aanhangers van Woeste willen het regeeringsstelsel aannemen, op voorwaarde dat de plaatsvervanging behouden wordt. En de jong-katholieken zijn zoo vriendelijk daarin toe te geven, op voorwaarde dat het voorstel-Schollaert door niet al te veel amendementen verknoeid wordt. Hetgeen niet belet dat Verhaegen, aanvoerder in deze van de jonge rechterzijde, openbaar verklaart dat hij niets dan walg gevoeld voor betaalde plaatsvervanging, en dat niemand, ook onder de oud-katholieken, loochenen kan dat vervanging in feite het gelijkheidsbeginsel der wet te niet doet, en het euvel dat men wilde te keer gaan, nl. een leger van alleen arme drommels, meer dan ooit bestaan blijft, daar de regeering en hare vrienden toegeven aan wat de ouwe lui der partij als conditio sine qua non hunner goedkeuring stellen.

Links is men het natuurlijk eens, om de afschaffing der plaatsvervanging te eischen, te meer dat er in de Kamer eene meerderheid uit de drie partijen bestaat, om die afschaffing te stemmen. Doch, waar er onverzoenlijk zijn die alleen van algemeenen en persoonlijken dienstplicht willen weten, zijn er weer anderen die niet uit het oog verliezen dat dit laatste stelsel een jaarlijksch te veel aan manschappen opbrengt, en aanzienlijke vermeerdering derkrijgslasten meebrengt; terwijl men het nog niet eens is over mogelijke vrijstellingen en over den tijd dat de recruten onder de wapenen zouden blijven.

Over onderhavig wetsvoorstel in volle kennis van zake spreken, is overigens geheel onmogelijk. Immers, men weet nog steeds niet wat het regeeringssysteem ‘één zoon per huisgezin’ opbrengen zal; slechts ondervinding over enkele jaren kan daarover met zekerheid inlichten. En zoo kan

[p. 250]

men onmogelijk zeggen of de loting, door het wetsvoorstel afgeschaft, niet telkens zal moeten heringericht worden om een eventueel teveel tot de noodige verhoudingen te herleiden. Theoretisch gesproken, kan ook tegen het gelijkheidsprincipe der wet gezegd worden, dat het steunende op het gezin als eenheid, als ‘sociale cel’, niet in overeenstemming is met het gelijkheidsprincipe onzer andere wetten, de kieswetten b.v., dat op individueele eenheid berust.

Daarentegen moet met den heer Franck erkend, dat het wetsvoorstel met willekeur afbreekt, en het beginsel huldigt van algemeenen dienstplicht. Ook het argument, dat bij de nieuwe wet de gezinnen met talrijke kinderen - wat het geval is in Vlaanderen - voordeel hebben op de families die minder gezegend zijn of voor zulke zegeningen bedanken - zooals in Wallonië -, valt weg, vermits in geval van algemeenen dienstplicht, de Vlaamsche gezinnen meer dan de Waalschen zouden opbrengen: verhoudingen die niet te wijzigen zijn en alleen van den toestand der bevolking afhangt.

Bij dit al, en hoe principieel-onvast, moeilijk-uitvoerbaar, weinig-praktisch het tegenwoordig wetsvoorstel zij: het eerste gevolg ervan is, al heet het in den mond der regeering anders, dat het beginsel van een vrijwilligersleger, zooals de wet van 1902 invoert, een knak van belang heeft gekregen. Die afkeer voor een leger van soldeniers wordt per se overgezet op de betaalde plaatsvervanging. Die ‘handel in menschenvleesch’, zooals, wel wat grof, de socialisten zeggen, is absoluut niet tegen den zin der plattelandsbevolking, vooral in Vlaanderen; menige boerejongen ziet in de zestienhonderd frank, die

[p. 251]

hij aldus in een paar jaar verdienen kan, een middel om, terug naar zijn dorp gekeerd, zich onafhankelijk te vestigen, wat de uitwijking naar de stad tegengaat, en aldus wel te verdedigen ware. Maar is het, op moreel gebied, niet noodlottig, dat we 's lands verdediging op zulke beschouwingen zouden vestigen? Te meer dat de nieuwe wet, met behoud der plaatsvervanging, deze in de hand werkt, ze als het ware systematiseert, vermits de kans van een goed nummer den afkeer voor krijgsdienst niet meer vergroot....

Aldus staan tot op heden de zaken. De bespreking dezer eerste week wijzen niet aan, welken weg ze op willen. De indruk blijft, zooals ik zei, die eener algemeene onzekerheid.

N.R.C., 24 October 1909.