Verzameld journalistiek werk. Deel 3. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1909 - september 1910

[p. 199]

Het congres der Belgische katholieken

Brussel, 22 September.

Troost er u in, geachte lezers, gelijk ik er mezelf in troost. Is het onze schuld, dat de tweede helft der maand September zich in België vooral door ontallige congressen kenmerkt? Het zijn treinwachters en bouwmeesters, handelsreizigers en Vlaamsche medici geweest. Mijne pen is nog warm van 't verslag dat ik u over de bijeenkomst dezer laatsten stuurde. En nu moet ik weer aan den gang over een nieuw congres, dat heel wat meer dan beroepsbelangen beoogt, en zelfs met het oog op Vlaamsch leven en Vlaamsche kultuur, alleen op een ander gezichtsvlak bezien, van even groote beteekenis is als het Natuur- en Geneeskundig Congres: ik bedoel dat der Belgische katholieken dat morgen een aanvang neemt.

Waarom ik er hier nog wel eens meer over schrijven zal, ligt voor de hand. De katholieke partij, sedert vijf-en-twintig jaar aan het bewind, gevoelt meer dan ooit dat ze, wil ze aan dat bewind blijven, noodzakelijk eene vernieuwing te ondergaan heeft. Zeker, die partij heeft zich geen overdreven conservatisme te verwijten. Zeer opportunistisch is ze met den tijd meêgegaan, - is ze den tijd zelfs vóorgeloopen. Ze heeft aan menigen democratischen eisch toegegeven, en daaraan dankt ze het ook, dat ze zoo lang aan de regeering bleef. Sommige sociale wetten, onder die regeering gestemd, zijn uitmuntend en vonden in den vreemde navolging. Werden sommige dier wetten soms wel eens op een weigerige houding van een deel der rechterzijde onthaald: erkend moet dat men op de katholieke ban-

[p. 200]

ken steeds eene vooruitwillende meerderheid vond, die de partij redde en tevens de socialistische werking fnuikte door de socialistische eischen tot zeer practische werkelijkheden te maken.

Niet echter de zucht alleen tot voort-regeeren is het, die in de katholieke partij vernieuwing onontkomelijk maakt, en van de meest-conservatieve fractie ervan steeds nieuwe toegevingen aan de eischen van den dag vraagt. Het feit, dat de katholieken gedwongen geweest zijn, eene breedere sociale baan op te gaan, heeft aan de progressisten onder de partij, aan de zg. Jong-Katholieken, die reeds een rechtstreeksch deel in de regeering hebben, eene macht en een gezag gegeven, die zelfs de volgelingen van een Woeste eerbied afdwingen, en de partijtucht op een ander terrein verplaatsen. Dit is genoegzaam gebleken uit de besprekingen aangaande de beperking van den arbeidsduur, de Kongo-naasting, en onlangs nog de legerhervormingen. En kan men bezwaarlijk zeggen dat die besprekingen op den triumph der Jong-Katholieken zijn uitgeloopen: het lijdt althans geen twijfel meer of het ontzag voor den vroegeren hoofdleider, voor Karel Woeste, is zeer geslonken.

Op het oogenblik dezer vernieuwing der katholieke partij, houdt deze te Mechelen een groot congres. Dat het voor de politiek van den dag, evenzeer als voor de levensvoorwaarden der partij-zelf van het grootste belang is, moet ik wel niet doen uitschijnen.

Gij kent de groote principieele vraagstukken die thans de algemeene politiek bij ons beheerschen. Heden is het de dienstplicht; morgen zullen het stemrecht en leerplicht zijn.

Gij weet ook hoe het met de eerste vraag staat: ik

[p. 201]

heb er u al te dikwijls over gesproken, dan dat ik er breedvoerig op terugkeeren zou: het wetsvoorstel-Schollaert, dat onlangs in de secties besproken werd, is op die bespreking verbeterd noch verslecht. Meer en meer krijgt men den indruk, dat het halsstarrig vasthouden van minister Schollaert aan zijne inzichten, en de afkeerige houding van zijne tegenstrevers in de regeeringspartij te wijten moeten zijn aan het vaste plan, de vraag tot na de verkiezing van Mei te verschuiven, - zooals ik u van aanvang af heb voorspeld - waarna het kabinet-Schollaert vermoedelijk zou aftreden om plaats te maken, indien de katholieken aan het bewind blijven, voor een meer-demokratisch ministerie, dat de wenschen van minister Hellebaut tot werkelijkheid zou maken - hetgeen in elk geval gebeurt, zoo de oppositie de regeering in handen krijgt.

Wat stemrecht en leerplicht aangaat: ik wees er hier herhaald op, hoe 't behoud der partij van eene kentering in liberalen zin afhangt.

Deze vragen, en meer andere, zullen de glanspunten van het Mechelsche congres zijn. Zelfs als ze niet zoo heel uitdrukkelijk, niet brutaal-openlijk aangevat zullen worden, zal uit de besprekingen ongetwijfeld de zienswijze, de wijziging in de algemeene gezindheid der katholieken, en als weêrslag die hunner mandatarissen in de Kamer blijken. En daarom is dit congres van overwegend belang.

Nóg is eene vraag aan de orde die, al staat ze niet rechtstreeks op de agenda, niet over het hoofd zal worden gezien: welke houding zal de katholieke partij in haar geheel aannemen tegenover de steeds in macht stijgende Vlaamsche Beweging, en welke houding de Vlaamschgezinde katholieken tegenover hunne anders-gezinde partijgenooten.

[p. 202]

Hierover is de liberale Vlaamsche Gazet heel pessimistisch. Ze schrijft:

‘Ja, er zijn katholieken in de wereld die mannen van daad zijn als hunne “moedertaal” op het spel staat, maar die wonen waarschijnlijk niet in Vlaamsch België.

Wij treffen ze aan in Pruisisch Polen, waar zij beslisten den Duitschen katholiekendag te Breslau niet te bezoeken. Er zijn er ook in Oostenrijk. Te Weenen moest ook een “Katholikentag” gehouden worden, doch de Czechen en de Slovenen weigerden mede te werken, omdat hunne taal zou staan op de plaats van den bessem.

Die “Katholikentag” moest dus verschoven worden. Eerst werd overwogen of het niet goed en mogelijk was een eigen Duitsch-Oostenrijksch katholiek congres te houden. Doch nu schijnt daarvan geene spraak meer te zijn. De inrichters van het congres onderhandelen met de Czechen en de Slovenen en zij hopen dat eene overeenkomst zal tot stand komen, mits toegevingen aan de katholieke niet-Duitschers van Oostenrijk. Indien de Czechen en de Slovenen zich zoo schaapachtig gedragen hadden als de Vlamingen, dan zouden zij ook als dweil gebezigd geweest zijn.

Die lessen van wils- en daadkracht komen eilaas! uit den vreemde. Wij gelooven niet dat de katholieke Vlamingen van België zouden durven handelen als hunne Poolsche, Czechische en Sloveensche geloofsgenooten, want anders zouden zij reeds hunne stem doen hooren hebben.

Hun stilzwijgen beduidt voor ons gemis van wilskracht. Wij achten ze niet in staat aan de inrichters van het congres van Mechelen te beteekenen, dat de taal der meerderheid van de katholieke Belgen ten minste op denzelfden rang moet geplaatst worden als de Fransche taal.’

[p. 203]

Hierop antwoordt het Leuvensche weekblad Hooger Leven:

‘Als we, in Vlaamsch opzicht, dit congres met de vorige katholieke congressen vergelijken, is het wel klaar dat de vergelijking ons veeleer verblijden moet. Als eerste princiep is de volkomen gelijkheid der twee talen aanvaard. En ontegensprekelijk ook is het, dat er heel wat Vlaamsch zal zijn, niet enkel voor den vorm.’

Maar het katholieke Handelsblad van Antwerpen zegt:

‘Als er vele mededeelingen van aard zijn om het welgelukken van het congres te verzekeren, er zijn er andere die den ijver en geestdrift komen verflauwen. Over een paar dagen hadden wij de gelegenheid de medewerking van verschillende onzer Vlaamsche oud-hoog-studenten in de afdeeling onderwijs en wetenschappen aan te kondigen.

We vernemen nu, dat onder voorwendsel van laattijdige inzending er niets van dat alles meer kan gedrukt of zelfs op de dagorde gezet worden!

We gaan hier niet over twisten, maar we weten wel dat men onder geen voorwendsel het verslag over 't Vlaamsch in 't onderwijs zal afketsen.

Dit zal en moet besproken worden: te lang heeft men de Vlaamsche katholieke werkers verweten dat ze kwaad vuur stoken, enz. Ze willen nu in een tegenstrijdig debat besproken en opgelost zien of ze, ja of neen, goed of slecht handelen met hun programma te verdedigen tegen wie ook.’

Moge dit nu maar gebeuren! - In elk geval mag volgende noviteit op het congres gelukkig heeten: eene Vlaamschletterkundige afdeeling, waar gekende literators, en o.m. uw landgenoot Poelhekke, het woord zullen voeren. Bereidt ons dit algeheele erkenning van de rechten der Vlamingen voor?

N.R.C., 23 September 1909.