Verzameld journalistiek werk. Deel 3. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1909 - september 1910

[p. 134]

‘Philoktetes’ te Sinte Martens-laethem aan de Leie

Brussel, 17 Augustus.

Ik weet niet om welke reden de ‘Vereeniging voor Tooneelen Voordrachtkunst’, die in April op prachtige wijze te Gent debuteerde met ‘Starkadd’, en thans eene openluchtvertooning zou wagen te Sinte Martens-Laethem, het heerlijke Leiedorpje, met Sophokles' ‘Philoktetes’ (vert. prof. Van Leeuwen), voor deze vertooning vergat, den correspondent van de N.R.C. naast zijn Gentsche en Brusselsche collega's uit te noodigen, en hem aldus niet in de gelegenheid stelde over hare nieuwe praestatie een oordeel te vellen. Gelukkig had een geheime ingeving bedoelden correspondent als verwittigd, dat het hem niet zou toegelaten zijn, die vertooning Zondag laatst bij te wonen. En hij ging dan ook naar de voorafgaande algemeene repetitie of ‘avant-première’, gelijk de Parijsche tooneelcritici plegen te doen; zoodat hij dan toch, al is het gebrekkig, zijne lezers over deze nieuwe, zeer interessante poging inlichten kon.

Deze openluchtvertooning was eigenlijk niet de eerste, die in Vlaanderen plaats greep: vóor drie jaar schreef ik U hoe te Louise-Marie, bij Ronse, op het buitengoed van den heer Ameye-Dobbelaere, een fragmentaire uitvoering plaats greep van Sacchini's ‘Oedipus’, die heel goed slaagde. Die vertooning bedoelde echter niet, volledig kunstwerk te leveren. Behalve dat we slechts brokken hoorden; dat we niets dan pianobegeleiding kregen, en de artisten nog Conservatorium-leerlingen waren, had de uitvoering

[p. 135]

plaats voor een ‘parterre’ van goedgunstig uitgenoodigden, die bij de uitmuntende bedoeling en de nieuwheid van het gebodene, gaarne hier en daar een zwak puntje vergaten.

De ‘Philoktetes’-vertooning zou echter heel wat meer zijn: eene echte openlucht-vertooning, als dusdanig bedacht, en doordacht, ook binnen de voorwaarden gegeven die door het eigen karakter van een openlucht-tooneel gesteld worden. Naar mijn oordeel nu heeft men heel veel bereikt, als zegging en als spel. De bijzondere voorwaarden van een openluchttooneel heeft men echter, mijns inziens, niet genoeg doorgrond en in 't oog gehouden.

Een opvoering in open lucht van ‘Philoktetes’ kon men op drieërlei wijze opvatten. Ze kon eene archeologische reconstitutie zijn, met een Grieksche scene, een proscene, een traditioneel-evoluëerende rei, enz.; ze kon louter-naturalistisch zijn; ze kon heelemaal vergeten, dat zij in openlucht plaats greep, en ons gegeven worden gelijk het op een gesloten tooneel of in de opera zou gebeuren. De ‘Vlaamsche vereeniging voor Tooneel- en Voordrachtkunst’ heeft verkozen, iets te bieden dat een middenweg tusschen een naturalistische en eene theatrale opvatting zou zijn; hetgeen maakt dat hare praestatie tevens niet genoeg, en tevens te natuurlijk is.

Zoo heeft men, op eene open plaats in de Laethemsche lorkebosschen, eenige rotsblokken.... opgetimmerd en gepleisterd - overigens mooi geslaagd -, in halfronde geplaatst, met op den achtergrond Philoktetes' spelonk. Daarbij reeds kwam men aan de waarschijnlijkheid te kort: het plaatsen in eene halve ronde, vlak naar den toeschouwer gekeerd - de eerste rij stoelen dus als eene horizontale secans gedacht - maakte de zee, rechts van den toeschouwer, al

[p. 136]

heel twijfelachtig. Daarbij komt dat men geen rekening gehouden had met de openlucht-optiek, en aldus de spelonk van Philoktetes al te dicht bij het publiek had geplaatst; zoodat het heel mal klonk, als Odusseus aan Neoptolemos den raad geeft op een heuvel te kruipen om eene rotsholte te ontdekken.... die twee meters van zijn neus afstond. Verder, terwijl de kleur van Philoktetes' kleedij en grime prachtig in de donkere toonen van boomen en rotsen viel, had men de andere spelers en figuranten kostumes aangedaan en met schmink ingewreven, die bij daglicht al te valsch, al te schetterend waren, en door hunne ongerepte nieuwheid - ik bedoel: van de kleederen, - nooit hadden doen vermoeden dat deze helden ze meer dan negen jaar al vóor de muren van Troia gedragen hadden; en eindelijk: de halfreien waren zóo opgesteld, dat ik dadelijk moest denken aan de koren van den Muntschouwburg in eene opera van het repertoire tusschen de jaren 30 en 80. - Het kwam me vóor, op die algemeene repetitie, dat meer doordringen in wat een ideaal openlucht-tooneel zou zijn, zeker gelukkige wijzigingen in de opvatting der heeren van de ‘Vlaamsche Vereeniging voor Tooneel- en Voordrachtkunst’ hadde gebracht; en ik ben ook overtuigd dat deze eerste ondervinding bij verdere opvoeringen hare vruchten zal dragen.

Behalve deze kleine opmerkingen, die vooral voor de harmonie van dergelijke vertooning hare waarde kunnen hebben, mag ik, gelukkig, heel veel loven. Reeds bij de ‘avant-première’ was dr. Osc. de Gruyter als Philoktetes uitmuntend, en stond de heer Luc. van de Putte hem als Neoptolemos waarlijk prachtig ter zijde. De heer Lieven de Gruyter had, voor de typeering van de Odusseus-rol, met vrucht de Ilias kunnen lezen of herlezen. En men had,

[p. 137]

voor het voordragen der reien, kunnen zorgen voor betersamenklinkende geluiden en meer-gelijke dictie. Hetgeen niet belet dat de interpretatie, zonder de eenheid te bezitten van die van ‘Starkadd’, toch verre van gewoon was, uitstekend mocht heeten voor eenheid in uitspraak en plastische schoonheid der stand,.... en dat mr. dr. Alfons van Roy een Herakles was, waaraan men kon zien dat hij als sportsman mee had geholpen, de Henley-cup te winnen...Ziedaar mijne nota's, even geordend, van na de algemeene repetitie. Ik wachtte op de vertooning zelf, om met voldoening vast te mogen stellen dat de opgemerkte vlekjes verdwenen waren. En.... toen vergat men, mij uit te noodigen, tot mijne groote verwondering.

Nu vernam ik, en las in de bladen van meer-gelukkige collega's, dat, tot mijn groot genoegen de uitvoering de ‘avant-première’ verre had overtroffen, en dr. Osc. de Gruyter heerlijk is geweest. Moge het hem en zijne makkers een spoorslag zijn!

N.R.C., 20 Augustus 1909.