Verzameld journalistiek werk. Deel 3. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1909 - september 1910

[p. 130]

De middenafdeeling en het militair ontwerp

Brussel, 24 Juli.

Ik schreef u welke neerlaag het wetsontwerp der regeering in zake krijgsdienst vóor de afdeelingen ondergaan had. Heden komt het vóor de middenafdeeling, d.i. de afdeeling die bestaat uit de verslaggevers der onderscheiden afdeelingen, en die samen een eindverslag uitbrengen. Hoe zal het Schollaert's ontwerp in die middenafdeeling gaan? Het is nogal goed te vermoeden, en mijn gewoon zegsman heeft er me een en ander over verteld, dat stellig waarheid bevat.

De middenafdeeling bestaat uit twee leden der linkerzijde, natuurlijk vijandig aan het wetsontwerp, en uit vier katholieken die allen verklaard hebben, voorstanders te zijn van het statu quo, mits lichte wijzigingen. Deze laatsten hebben zich niet zonder voorbehoud aan de zijde der regeering geschaard. Nu dat de eenheid van rechts zoo heel broos is voorgekomen, zullen zij natuurlijk hunne vrijheid terugnemen, en minister Schollaert, zoo niet in den steek laten, dan toch durven zeggen wat ieder weet hunne meening te zijn. Zoo zullen zij niet aannemen dat het jaarlijksch contingent van de opbrengst der formule ‘Eén zoon per huisgezin’ afhangt, en dat eveneens de diensttijd slechts door de luim van het departement van oorlog wordt bepaald. Er is al eenige verwondering ontstaan aan de rechterzijde, en zelfs onder de vrienden der regeering, dat deze laatste haar schatting der opbrengst van het systeem ‘éen man per huisgezin’ door geen enkel statistisch document heeft gestaafd. Zelfs de katho-

[p. 131]

lieke partij heeft zulke documenten moeten missen; en hoe geloovenswaard het ministerie ook zij, niets veroorlooft vast te stellen dat hare berekening de juiste is. Wat dus sommige leden der rechterzijde van de regeering verwijdert, is, dat geen bewijs overlegd is geworden van een juiste beraming, en dat die beraming jaarlijks aanleiding geven kan tot echte bezwaren. En hierin is de redeneering van het anti-militaristisch-katholiek blad ‘Le Patriote’ niet te onderschatten. ‘Als de middensectie het jaarlijksch contingent bepaalt op 15,000 man, en de formule “éen zoon per huisgezin” er 16,000 opbrengt, wat doet men om die 16,000 weêr tot 15,000 te herleiden? Zal men de 1000 overtollige rekruten weêr verwijderen? Maar hoe? Er is slechts éen weg: uitloten. Maar.... het nieuwe wetsontwerp beroemt zich juist daarop, dat ze de loting afschaft. Wat dan?’... Gij ziet dat er iets troebels blijft, iets onopgelosts in minister Schollaert's ontwerp: behalve de moeilijkheden die de keus van den marcheerenden zoon in de gezinnen verwekken gaat, en de onvrije positie, de dwang, die erin ontstaat voor de kinderen waarvan een broeder - geestelijke of onderwijzer - van rechtswege vrijgesteld is, is de beschouwing van ‘Le Patriote’ geen geruststelling in opzicht van uitvoering der wet zelve. Zoodat het de katholieke leden der middenafdeeling, die heden vergadert, niet aan redenen ontbreken zal, om zich over hunne weigerende houding bij het kabinetshoofd te verontschuldigen, en de uitslag der beraadslagingen ook hier voor de regeering ongunstig zal zijn, zooals ik u reeds schreef.

Wie weet, trouwens, of de regeering al meer verlangt dan deze volledige neêrlaag? Ik meen te weten - mijne

[p. 132]

bronnen zijn in elk geval onder de beste - dat zij, de regeering, als volgt handelen zal. Zij zal bij den heer Woeste betoogen, dat het zijne houding is, die een veel ruimer, een echt nationaal ontwerp, door eene meerderheid van rechts en links goedgekeurd, onmogelijk heeft gemaakt. De koppigheid van Woeste en zijne vrienden zal echter van geen toegeven willen weten, en, b.v. de vraag der plaatsvervanging in den zin der wenschen van minister Hellebaut of van gezel Bertrand op willen lossen. Waarop de regeering bewijzen zal dat er, wil ze in leven blijven en de rechterzijde aan het bewind houden, slechts éen ding mogelijk is: af te zien van Woeste's meêwerking, en een gewijzigd, ruimer, vrijgeestig ontwerp met den steun der linkerzijde verwezenlijken, of - hetgeen op hetzelfde neêrkomt - bij voorbaat de grondige wijzigingen aannemen die, bij de bespreking in October a.s. liberalen of socialisten aan het tegenwoordig ontwerp zouden brengen.

Zulke oplossing liet ik u reeds voorzien. Het kon best wezen, dat de terugkeer van minister Renkin uit Kongo het aanvangspunt van beraadslagingen in dien zin met de linkerzijde kon zijn. Dan kon het wel gebeuren dat een drietal ministers aftreden zouden. En wie weet welke rol de oude heer Beernaert in dergelijk, vernieuwd kabinet nog speelt?

Dit zijn.... iets meer dan gissingen, iets meer zelfs dan mogelijkheden. Al blijf ik, persoonlijk, nog steeds vreezen, dat géen oplossing intreden zal vóor de verkiezingen in Mei aanstaande. Want in geen partij heerscht evenveel tucht als in de katholieke, en - den nek buigen van Woeste is zeker niet voor eene katholieke regeering wegge-

[p. 133]

legd.... Maar de verkiezingen vermogen véel; zij zullen zeker een goede schudding zijn, meer bepaald voor den heer Woeste en zijne aanhangers; zelfs als de regeeringspartij er het onderspit bij delven moest, zouden zij eene opwekking zijn voor de jong-katholieken. En het zou voor deze laatsten haast te wenschen zijn, deel uit te maken van eene minderheid, vermits ze aldus meer vrijheid tegenover hunne oude, reactionaire partijgenooten zouden winnen, als dichter staande, in hun maatschappelijke idealen bij de partijen van links....

Ik blijf dus prognosticeeren: de onafhankelijkst-mogelijke houding der regeering, en pogingen om eendrachtig op te treden met de linkerzijde, zullen schipbreuk lijden; de bespreking in October zal dus op niets uitloopen, en aldus zal de rechterzijde in alle onnoozelheid voor hare kiezers mogen verschijnen; de militaire kwestie zal slechts volgend jaar worden opgelost, 't zij door een regeering van liberalen en socialisten, 't zij door eene verjongde katholieke regeering, uiting van eene vernieuwde, verjongde partij.

Ten ware dat de schrandere Renkin, oplosser van het Kongo-probleem, thans weêr de redder werd. Onmogelijk is dit niet, ik herhaal het. En dan zouden wij wel niet tot een alleszins bevredigenden uitslag komen, maar toch vooruitzicht hebben op eene wet... waar het tegenwoordige ontwerp zeker de meeste zijner pluimen bij laten zou.

N.R.C., 27 Juli 1909.