Verzameld journalistiek werk. Deel 2. Nieuwe Rotterdamsche Courant juli 1907 - januari 1909

[p. 666]

Brussel in beeld

Brussel, 20 Januari.

Het ware een ál te hoogen dunk over me-zelf hebben, u te vragen of ge u nog herinnert wat ik verleden jaar over de tentoonstelling van ‘Brugge-in-Beeld’ schreef. Die tentoonstelling was me eene ontgoocheling geweest. Want wat bood ze? Hoofdzakelijk het portret van het Bruggevoor-Cook's-reizigers; het Brugge der mooie reitjes en geveltjes, pleintjes en kerktorens; het snoezige Brugge dat iedereen minstens éens moet bezocht hebben, en waar ieder over meêpraten kan: Bruges la Morte, en de Halletoren, en ‘wie ooit een doode maged zag’: Georges Rodenbach plus Longfellow, plus Ledeganck, geïllustreerd door prentbriefkaarten; dit alles gezien door een amateur-aquarellistenoog, en op doek gebracht met de bedoeling dat een Engelschman het zeker tegen goed geld meê naar huis neemt.

En de dag dat ik de tentoonstelling bezocht had me nochtans zoo'n heel ander Brugge getoond: een ontmoedigend regen-Brugge vol weemoed, een wat huilerig-armzalig Brugge; had me in de stemming gebracht dat men zich hier heel verlaten moet gevoelen, als men niet toe wil geven aan een heel lagen klein-burgerlijken geest. Brugge was me weêr, wat het me steeds geweest was: eene stad van stemmings-schoonheid veel meer dan van bloot architektonische, streng-lineaire schoonheid. En van dien aard schoonheid had ik in deze tentoonstelling niets teruggevonden...

Nu hebben we voor 't oogenblik in onzen ‘Cercle Artistique’ eene tentoonstelling die best ‘Brussel-in-Beeld’ kon heeten, en waar ik het geluk en het genot mocht smaken,

[p. 667]

dat me verleden jaar in Brugge ontzegd was gebleven. Eén enkel schilder maar, en geen Brusselaar: een jong Hollander, oud leerling van de Amsterdamsche tekenacademie, en die...

Maar laat ik ordelijk te werk gaan...

Maurits Nijkerk - want over hem heb ik het hier - is al heel jong, ongeveer een vijftien jaar geleden, uit zijn geboorteland naar Vlaanderen gekomen. Hij woonde zoowat overal, vooral en aanvankelijk in Antwerpen. Daar ging hij om in een kring waar ook ik vrienden onder telde, schreef er een drama, waar Pol de Mont veel lof over had, werkte er meê aan het tijdschrift ‘Ontwaking’, ten tijde dat Zola optrad voor Dreyfus. Er kwam toen zelfs een nummer uit, waar de letterkleuters van het toen opkomende literair geslacht heel lichtzinnig hunne meening over deze Daad den volke ten beste gaven.... Zulke herinneringen maken ons niet jonger, helaas!...

Later verbleef Nijkerk te Brugge, daarna aan de zee, waar hij een ander schilder ontmoette. Samen kwamen zij in Sinte Martens Laethem aan de Leie wonen, waar ik ze weldra leerde kennen....

In het midden van onze klare, levendige Vlamingen kwam toen het werk van Nijkerk groezelig voor. Hij was de Hollander gebleven, de man met het Hollandsche sausje, de schilder met bruin en zwart, diep en doorschijnend wel, maar voor onze opene oogen, toch àl te donker. Waar hij dan ook het beste in slaagde, was in de weergave van gore, duistere binnenhuizen, van haast-tragische armoelijders, van pijnlijke ellende. Dat werk was aangrijpend van innige en felle desolatie. Die schilder, gevoelden wij, was een gelatene opstandeling... Een paar subtiele,

[p. 668]

maar weemoedige stillevens brachten daar wel eenige helderheid, even eene opklaring in. Men gevoelde echter dat de man heel erg gebogen ging onder 't onderdrukkende van het arme leven in dit effene, rechtlijnige land, waar onbeweeglijk de Leie ligt, en waar zelfs het zuiverste geluk melancholisch gekleed gaat.

Opeens drijft een zekere omstandigheid Maurits Nijkerk naar Brussel, en...

Waarlijk, men moet eenzelfde lot hebben ondergaan: van de stille en eenzame vlakte, waar men niet leeft dan in zichzelf, ineens verplaatst worden in de groote stad, in het groote-stadsleven, om zich den roes te kunnen denken van die blijde overweldiging, van dat zich-voelenopgaan in, dat vreugdige ingenomen-worden door het machtige beweeg, den vollen en joligen stroom, den bemeesterenden, overheerschenden maatgang van het Brusselsche straatsbestaan. Dien roes, Nijkerk onderging hem; hij, die tot hiertoe niet had mogen uitblinken door waarlijkpersoonlijk werk, door de uiting van eene krachtige individualiteit, had zijn weg en zijn licht gevonden. En omdat hij van 't verre Laethem kwam misschien, zou hij de schilder van Brussel worden.

Een goede zes jaar heeft hij gewroet; en of hij er in geslaagd is te bereiken wat hij wilde? Zijne tentoonstelling heeft in dat opzicht, ook bij schilders, verwondering en bewondering gewekt.

Nijkerk is, bij uitstek, een lyricus. Zijne kunst is subjectief, is weergave van stemming, van haast-hallucineerende herinnering aan machtige gewaarwordingen. Het is hem niet te doen om aardige hoekjes of pittoreske motieven. Zelfs de kleur is hem minder, en om de opbouwende

[p. 669]

lijn bekommert hij zich allerminst. Toch is hij veel meer dan een oppervlakkig impressionist, die niets weêrgeeft dan 't vluchtige beeld dat zijn oog-als-zintuig trof. Dat beeld leeft in hem na, paart zich aan indrukken van weemoed of vertwijfeling, wekt bij hem spot of minachting. Ik vind geen ander woord: een lyricus.

Dat wordt men het onmiddellijkst gewaar in zijne stillevens, hier in zijne tentoonstelling: het aanhitsendeblijde van eene tafel vol speelgoed, gelijk een kind het bij Sinterklaas moet voelen (een motief dat in 't portret van 's schilders zoontje opnieuw behandeld wordt); de nobele melancholie van een vrouwenbuste uit de Renaissance, waar de dorre teerheid van immortellen naast te leven staat; de verlepte zachtheid van een Sevres-danseres naast eenige welkende rozen; het opflitsen in heerlijke lentelucht van vurige papavers of fijn-paarsende campanelen; het namiddag-broeiende van zware, diepkleurige bloemen....

Maar ik wilde het vooral hebben over den Schildervan Brussel. 't Gekozen terrein is: van aan de Noordstatie, langs het Boulevard en de Beurs, naar Elseneplaats, voorbij de straten die naar den Berg-van-'t Hof leiden: op een paar bijzonderheden na, 't geheele décor. Het décor dat een verfijnd Brusselaar, een hier-geborene en uit hoogeren stand misschien niet zou gekozen hebben, maar dat voor den man uit de provincie of uit het buitenland, voor den bewoner onzer Leiestreek in de eerste plaats, het opvallendste is, en het meest aantrekkelijke. En daar heeft Nijkerk nu iets werkelijk-bijzonders, ik zei haast: groots, van gemaakt.

Eerst die zonderlinge Rogier-plaats, die, tusschen 't geroezemoes der boulevards en 't inwendige, ingetoomd-

[p. 670]

ontstuimige van het stations leven, vooral 's avonds zoo verlaten, zoo vereenzaamd, zoo oneindig schijnt. En dit bij lam en ellendig regenweêr, waar de electriciteit hare zengende oogen in uitweent. Of met geen bezoekers dan dezen laten, gemeenen bloemenverkooper en de armzalige slet die den goedgunstigen voorbijganger afwacht.

't Opbeuken dan der grootsche Beurs, waar, grootscher nóg, de omnibus voor Elsene, met zijne vier paarden, omjoeld van de drukke menigte, op 't afrijden staat: een visie van leven, eene blijde onstuimigheid van stadsgewoel, en 't geluk, vooral, zich daartusschen te bevinden of het van aan een terras, ga te mogen slaan.

En dan 't burgerlijk-goedige van de menigte in het Boterstraatje, of het Zondagsvolk dat deftig uit de vlakke, gele Sint-Nikolaaskerk komt; en aldus den Berg-van-'t Hof ofte Montagne de la Cour op.

Hier is het, bij smoor en regen, in den gevallen avond, 't lamlendige gewoel der donkere massa. Onder een somber-rooden misthemel, waar de weerschijn van al de stadlichten zich oplost in den roetigen glans van, als het ware, een verren stadsbrand, schrijnen de menigvuldige, fel-rozige en -groenende electrische bollen. De avond is kleverig en ontstemmend; gij-zelf, gij kunt met uwe gedachten uit het ongelukkige, gedwee-tragische niet los. Over al dat rumoerig en jagerig beweeg hangt als een doodsdoem, waar ge onder bukken moet.

Tenzij het weer een zonnige namiddag was: dan wandelt er Brussel's elegantie, de heele en halve ‘monde’, de sierlijkheid der echte of pseudo-aristocratie, tusschen de stevige zekerheid der Kaekebroeksche burgerdames, die om de modellen voor 't aanstaande seizoen geskandaliseerd

[p. 671]

zijn, en alleen bedaren bij de onomwonden bewondering harer ‘demoiselles’... En zóo naar het machtige Sinter-Goedele afzakken - daar dichtbij is eene befaamde pâtisserie - de hoofdkerk die grootsch de luchten inbonkt.

En bij dit al, als hoofdpersonage in haast elk schilderij, het vigilantepaard, de armzalige knokige knol: een Brusselsch figuur dat misschien beter dan welk ander representatief is.

En wat geeft ons de schilder daar nu van? Portretten van huizen? Of allicht karikatuur van Brusselsche menschen? Of 't gevoelige misschien om zoo'n oud paardenkarkas?... Neen; niets meer dan wat Kloos op zijn Hollandsen noemt: de allerindividuëelste expressie van de allerindividuëelste emotie; niets dan....

Maar ik wil niet verder aandringen. Nog wenschen alleen dat het u, Hollanders, gegeven zij, binnen kort dit werk van uw landgenoot te zien. Het is het zeer waard, ook voor niet-Brusselaars, en meer bepaald, meen ik, vanwege zijn aard en om 's schilders bedoelingen, voor Noord-Nederlanders.

N.R.C., 21 Januari 1909.