Verzameld journalistiek werk. Deel 2. Nieuwe Rotterdamsche Courant juli 1907 - januari 1909

[p. 604]

Opstootje

Brussel, 25 November.

Het geval van gezel Vandervelde, door zijn partij haast genoodzaakt ontslag als Kamerlid te nemen, omdat hij in zake Kongo anders dacht dan die partij, in casu vertegenwoordigd door den woedenden gezel Anseele - ik kom daar straks op terug -, herinnert mij aan een geschiedenisje, waar ik deze week getuige van was, en waar mijn zin en mijn aanleg voor bespiegelen een overvloedig voedsel in gevonden heeft. Gezel Vandervelde, vanwege zijne sentimenteele beweegredenen genoopt den tucht der socialistische partij te verbreken, en die de ‘inwendige orde’ onder zijne geloofsgenooten verkiest prijs te geven aan eene goede inrichting onzer Kongoleesche kolonie, komt me voor te mogen staan naast den wattman van de tramlijn Naamsche Poort-Boschvoorde, wiens lotgevallen ik u in enkele woorden meêdeelen wou.

Stel u voor: die wattman staat, pet op het hoofd, dikke overjas om het lijf, bouffante om den hals, handschoenen om zijn vingers, achter het glazen beschot dat hem van de buitenwereld scheidt, waar hij zijn electrisch tuig door voert. De man rijdt naar alle eischen van het reglement. Wij zijn dichtbij Elsene-gemeenteplaats. Hij denkt in het Engelsch: ‘Half-speed’, en met zijne linkerhand zet hij de schroef op ‘half-speed’, terwijl zijn voet trapt op een pedaal, hetgeen aangenaam-klingelend geluid geeft. Ineens, - hier zou ik een zeer groot beschrijvingstalent moeten bezitten, want het wordt spannend - trapt de voet driemaal na mekaar zóó hard, dat het

[p. 605]

was alsof de bel wilde barsten; de linkerhand rukt de schroef aan; de tram stopt; de wattman dondert zijne staanplaats af als had hij voor zich den duivel gezien. Wij, passagiers, wij wachten.

Wat was er gebeurd? De wattman had, niet den duivel, maar toch iets dergelijks onder zijne oogen genomen: zijne vrouw, mitsgaders den minnaar van zijne vrouw. O, wattman op de tramlijn Naamsche Poort-Boschvoorde te wezen, eene vrouw te bezitten, en opeens, een mooien Zondagmiddag, te bemerken dat deze uwe vrouw met een minnaar aan 't wandelen is, terwijl gij gewetensvol, half-speed, uw plicht doet en haar het brood in den mond wint!....

De wattman, het moet gezegd, was niet makkelijk. Zijne vrouw heeft hij deerlijk mishandeld; den minnaar heeft hij den neus en een paar tanden gebroken met de schroef die de vlugheid van de tram moet regelen; en iemand die zich aan dialectstudie wijdt had menig Marolliaansch neologisme uit zijn mond op kunnen teekenen. Wij, reizigers, hadden intusschen den tijd, op den gevel van Elsene's gemeentehuis na te gaan of onze horloge het juiste uur wees, en te philosopheeren over het nut van echtelijke wederhelften bij leidende bedienden van de N.V. der Brusselsche Tramways...

Aldus stonden de zaken, toen, bij gebrek - natuurlijk! - van een politiedienaar, een controleur van bedoelde Naamlooze Vennootschap zich voordeed. Was de man ooit door zijne vrouw in 't openbaar bedrogen geworden? Had hij zelfs maar eene vrouw? - Ik vrees van niet, want anders zou hij niet zoo hardvochtig zijn geweest... Want wat deed deze controleur? Hij rukte, met vasten greep, den wattman uit het drievoudigverbond waar deze met vrouw

[p. 606]

en minnaar in gewikkeld was, plaatste hem op zijn podium terug, plantte zijne muts, bij 't vechten verloren, op den bebuilden kop, en schreeuwde woedend: ‘Uwe plaats verlaten gedurende de dienst! Rapport aan den directeur! Morgen op straat!’

De wattman - een jonge kerel nog - zette zijn voertuig weer in gang, mompelde een vloek, en daarna: ‘'k Heb drie kinderen thuis!... Meneer, wilt ge mijn getuige zijn dat het hare schuld is?’...

Zoodat ik binnenkort getuige zal mogen spelen van den armen drommel, die misschien zijn heele leven boeten zal omdat hij éen enkel oogenblik zijn hart over zijn hoofd heeft laten regeeren. O, mocht ik ook maar getuige zijn van gezel Vandervelde!...

- Want gij zult toegeven dat er tusschen beide gevallen al heel weinig verschil is.

De wattman staat voorenaan op zijn tram. Hij is een leider, een afgetrokken gedachte, een entiteit. Gij wordt verzocht, zijne denkbeelden niet af te leiden, door welk gesprek ook. Vraag hem niet of hij van spinazie houdt, en of zijn kinderen al lijden aan winterteenen. Stel belang noch in zijne schoonmoeder, noch in den ezel van zijn buurman. Bied hem geen sigaar, - bied hem zelfs de uitdrukking uwer bizondere achting niet aan. De man is dood voor de wereld: hij speelt eene hoogere rol; hij bestuurt een electrische tram; meer: hij voert menschenlevens, hij heeft de verantwoordelijkheid over menschenlevens; hij leidt menschenlevens naar... een ideaal.

Maar zie, plots, daar roept de werkelijkheid in hem weer den mensch wakker. Twintig stappen vóor hem - de onvoorzichtigaards waren bijna overreden! - ziet hij zijne

[p. 607]

vrouw; een kerel met uiterst-verzorgd hoofdhaar praamt haar tegen zich aan; de vrouw belonkt hem met Carmenoogen; zelfs wie er geen belang bij heeft, bemerkt dat die menschen behebt zijn met eene wederzijdsche liefde, en niet bloot platonisch. Wat zoudt ge doen, ik vraag het u, indien ge in de plaats van dien wattman waart geweest?... En die hardvochtige contrôleur, die hem dan nog beletten wilde, zijn medeminnaar dood te slaan met het materiaal der administratie!....

Want nietwaar? qui veut faire l'ange fait la bête. Hoe dom dan, iemand te dwingen, een engel te zijn!...

Nu heeft men ook van gezel Vandervelde den socialistischen engel willen maken. Ook hij was, als mijn wattman, een leider naar het ideaal; ook hij had aan een reglement, onder controle van een Anseele, te gehoorzamen. De wil, het heil van zijne partij stond op een genummerd lijstje geschreven, waaronder: alle koloniale politiek is uit den booze. - Maar nu gaat gezel Vandervelde een toertje in Kongo doen, en, al heeft hij natuurlijk niet meer gezien dan men hem wel heeft willen laten zien, hij vindt het lang zoo kwaad niet. En daarenboven denkt hij: ‘Nu wij Kongo op eigen rekening hebben, moeten we 't zoo goed beredderen als het kan. Wij staan vóor eene werkelijkheid; we hebben eene verantwoordelijkheid; heug tegen meug moeten wij vooruit. Dan maar liever niet tegenstribbelen, en ons best doen. Onder Leopold deugde het ding niet, - maar wij waren er niet aansprakelijk voor. Maar thans wèl. Dus maar met al onzen goeden wil vooruit, en - de negertjes, onze broedertjes-in-socialisme, varen er wel bij.’

De partij antwoordt echter: ‘Opportunisme is onze

[p. 608]

zaak niet. Wij zijn antikoloniaal.’

En nu heeft Vandervelde mooi gillen: ‘Maar eene kolonie hebben we tóch!’: de partij wil niets weten en...

Anseele-contrôleur komt verklaren dat Vandervelde groot ongelijk heeft, in zake Kongo zijn hart te laten spreken. Theorie; anders niets dan theorie: zóo moet het zijn.

Maar had mijn wattman zijne echtgenoote laten loopen met haar minnaar, dan had het mooi kunnen worden in zijn huishouden!...

N.R.C., 17 November 1908.