Verzameld journalistiek werk. Deel 2. Nieuwe Rotterdamsche Courant juli 1907 - januari 1909

[p. 405]

Edmond picard exit

Brussel, 10 Mei.

Is het dan aanstekelijk, en gaan we de werkstaking der Parlementsleden bijwonen? Wordt de lijm slap die ze aan hun zetel hechtte? Zullen we zien dat hun eerlijkheid de professioneele vervorming ontgaan wil, en zich verlagen tot de eerlijkheid-van-Jan-en-alleman? - Zonderling verschijnsel, dat samenvalt met het uiteenvallen der partijen, het onbewuste en ongewilde herstellen van een liberaalkatholiek centrum, en het, evenzeer onvoorbereide, stichten van eene tegenpartij die uit socialisten, progressisten en neo-katholieken zou bestaan...

Niet dat ik aan dit tweede verschijnsel meer dan een toevallig samentreffen met het eerste wilde toekennen: dat vóor enkele dagen papa Tack in de Kamer aftrad, en thans Edmond Picard in den Senaat, heeft met de algemeene Belgische politiek weinig gemeens. Het moet zelfs gezeid dat beide ontslagsomstandigheden tegenover elkander staan: de heer Tack heeft bij zijn heengaan bedoeld zijne partij te versterken; Edmond Picard, die zijne partij daarom niet verloochent, verkiest heen te gaan omdat zijne partij hem niet op den goeden weg schijnt te zijn... Sprak ik dus van aanstekelijkheid, ik bedoelde eene mogelijke aanstekelijkheid-van-het-feit, niet in de beweegredenen; de eerlijkheid van Picard is in deze eene andere dan die van Tack; en, kan de eerste nu ook de nieuwe gedaante in onze parlementsgezindheden bevestigen en er zelfs een machtigen stoot aan geven, de tweede, die van Tack, was meer dan ooit conservatief-politiek.

[p. 406]

Edmond Picard treedt dus als senator af. Een verlies? Uit socialistisch oogpunt: waarachtig niet! Maar met het oog op het pittoreske, op het levendige, op het literair-fantazistische in den Senaat, Ja, helaas!

Het letterkundig-ontwikkelde Holland kan niet zijn zonder Edmond Picard te kennen. Deze grijsaard, die zijn haar zorgvuldig zwart houdt - ik wil daarmee niet zeggen dat hij het verft - is de intelligentste onder al de schrijvers die België ooit voortbracht. Die man kent en weet alles. En hij zegt al wat hij kent en weet, en ook wel wat hij voorziet, met een oog dat niet alleen geoefend is, maar door hersenen geleid wordt die, door hunne ontwikkeling, alles doorschijnend, doorzichtig maken. Deze man heeft heel schoone romans gemaakt; het is een jurist gelijk er geen tien over de wereld bestaan; het bijtende van zijn geest en van zijn woord maken hem tot een ontzagwekkend pamflet-schrijver; hij is tot alle edele bewegingen - onder andere de Vlaamsche - gegaan en heeft er, een tijd lang, aan medegeholpen; hij heeft een ‘théâtre d'idées’ in het leven geroepen, dat bedoelt aan het tooneel een breeder-educatieve waarde te geven; - deze man is in een woord een eeuwige jeugd, die de wijsheid der eeuwen en 't onverwelkbaar-levende der eeuwen zou hebben, indien...

- Ik zei daareven dat hij slechts ‘een tijd lang’ bij een nobele beweging stil kon staan: het is de karakteristiek van Picard.

Deze man zou geniaal zijn, indien hij niet zoo glimlachend-, zoo gewild-sceptiek was. Zijn geest is ruim genoeg, om alle waarheid te omvademen, om alle schoonheid te vatten, om allen adel te waardeeren; maar die geest

[p. 407]

is bezeten door het paradox, door den daimoon ‘der verneint’; ook hij ziet, bij de heerlijkste zijdestof, de vieze worm die er de draden van weefde; en, wat erger is: hij vindt er een duivelsch genoegen in, aan dien worm te herinneren... En daardoor is de ruime, schoone, ‘gemeubelde’, eeuwig-jeugdige geest van Edmond Picard schitterend wél, maar onvruchtbaar. Het is een geest, waar de idealen niet lang ongerept ,niet lang maagdelijk kunnen blijven. Hij is niet eens ‘mondain’, die geest: hij is ‘demi-mondain’; en daarom is hij gedoemd, zoo niet tot dorheid, dan toch tot de zekerheid, dat hij geen schoone vruchten dragen zal. Een vuurwerk strooit geen zaad uit. Edmond Picard is een intellectueel vuurwerk.

Nu wil ik geenszins op zijn kritisch-rechtsgeleerd werk afdingen: de scherpte van zijn schranderheid, toegepast op vast-staande teksten, moet wonderen van doorzicht hebben gedaan, waar de rots der gegevens te steil was voor bokkesprongen, Maar de doorgedreven werkzaamheid van den romancier, van den literairen en artistieken kriticus, van den dichter (onlangs nog bezondigde deze oude heer zich aan enkele verzen), zal vergaan, omdat deze nihilistische, hoewel superieure geest mank gaat aan een groot gebrek: hij gelooft niet.

Hij heeft niet geloofd als flamingant, al erkende zijn verstand de Vlaamsche nooden en vermeide zijn fantazie er zich in, ze te verdedigen: hij heeft niet geloofd als socialist, al is hij de eerste geweest om socialistische ‘gesta’ te doen, al bleef hij met socialistische gebaren sober.

‘Der Geist, der verneint.’ Of beter: de kanker van het scepticisme, de ziekte van het laatste kwarteeuw,

[p. 408]

onbewust tot hyperaesthesis gegroeid. Wie er door aangetast is, geneest niet; zelfs niet door eene godsdienstige bekeering: er zijn voorbeelden van. Integendeel: hij gevoelt er zich superieur door, wordt een smalend eenling, werpt zich in den strijd niet maar overziet hem, en door dat overzien verliest hij er alle aanraking meê, méér: gaat er zich buiten stellen met de gedachte dat die strijd toch wel belachelijk-slecht uitgevoerd wordt, en dat het misschien wel mooi ware, eens het tegenovergestelde te doen van die massa.

Aldus Picard als socialist; heel den tijd dat hij als dusdanig senator was, heeft hij de rol van ‘enfant terrible’ der bende gespeeld, wetens en willens; als ‘repoussoir’ zei hij wien het hem verweet; eigenlijk van wege het vernietigende zijner personaliteit...

En nu is het in den laat sten tijd gebeurd, dat volgens de ‘partij’, Edmond Picard het wat al te bont heeft gemaakt: hij heeft namelijk Marquet in de kwestie van het Oostendsche speelhol bijgestaan. Ik heb u Marquet, den houder van de Oostendsche kurzaal, vroeger voorgesteld: een zeer gevat oud-kellner, die zijn menschenkennis gebruikt ten laste der rijke buitenlanders die in Oostende 's zomers verblijven. Het oppermachtige cynisme van dezen moest Picard's geamuseerd scepticisme eerder aanlokken, dan het grove idealisme der Belgische arbeiderspartij.

Sedert lang was de persoon van Picard niet ‘grata’ onder zijn socialistische makkers. Bij deze gelegenheid heeft men het hem ook derb gezeid. Wel heeft gezel Destrée getracht hem boven water te houden met de vraag: ‘Heeft een advokaat het recht,een zaak te weigeren?’ Maar het heeft niet geholpen; senator Picard liep een berisping op, omdat

[p. 409]

advokaat Picard gehandeld had tegen den zin van het socialistisch middencomité.

Het was voor gezel Picard een, blijkbaar-welkome, katastroof. Ik lees in zijn ontslagbrief minder spijt dan 't plezier dat hij heeft, er als socialistisch senator van onder te trekken. Misschien heeft het heerlijke Meiweer daartoe bijgedragen; want ik zei het: Picard bezit de eeuwige jeugd. En misschien ook wel de schrandere rechtzinnigheid, het verstand van Jan-en-alleman, dat, vooral in België, geen juk duldt en gaarne vrij blijft: een criterium van hooge re moraliteit. Of dit criterium nu echter bij Edmond Picard een onvermengde waarde heeft, kunt ge uit het hierbovenstaande zelf opmaken....

Edmond Picard verdwijnt dus uit den Senaat. Hij was de eenige die er nog eenige geestesblijheid in bracht. Nu is ook dát t eeken van leven verdwenen. En ik vraag me af, of we er niet aan denken mogen, den Senaat af te schaffen, nu het vlamken van die lamp zichzelf heeft uitgedoofd.

N.R.C., 13 Mei 1908.