Verzameld journalistiek werk. Deel 2. Nieuwe Rotterdamsche Courant juli 1907 - januari 1909

[p. 365]

Een tentoonstelling-museum
II

Brussel, 7 April.

De ‘Libre Esthétique’ is gesloten. Zij gaat, hebt gij vermeld, geheel of ten deele naar Holland. Het spaart me eene moeite en ontlast mij van eene verantwoordelijkheid: de moeite van een lang- uitgesponnen verslag en de verantwoordelijkheid van een ondeskundig oordeel. Het geeft me ook eene zekerheid: dat meer bevoegden ze bij u inleiden zullen, en ge hun meening onmiddellijk zult vermogen te controleeren. Het verplaatst me tevens in de barre werkelijkheid, met het bewustzijn dat ik in het Beheer van den Belgischen Staat niets, maar absoluut niets heb te zeggen....

Ik had dan ook, ik beken het, niet zoo heel veel illusies, toen ik voorstelde dat het ministerie van schoone kunsten, heel de tentoonstelling der ‘Libre Esthétique’ voor eigen rekening zou koopen, tot eene zaal van het Modern Museum zou maken, en ons aldus eene eigene, zeer gewenschte weerga van de ‘Salle Caillebotte’ uit het Parijsche Luxembourg zou schenken. Mijn voorstel kwam uit een goed hart, niet alleen voor de schilders, maar ook voor ons publiek. Want, al is een ‘Fall von Tschudi’ bij ons niet te denken, en genieten onze jongere kunstenaars eene nogal ruime, zoo niet altijd onpartijdige staatsaanmoediging: een koopje als hier aangeboden werd, of beter gezeid voorhanden was, komt niet iederen dag op de markt.

Niet dat alles Museum-werk was, dat men hier niets

[p. 366]

dan meesterstukken-voor-de-eeuwigheid aantrof; niet dat er hier en daar wel wat gehakt en gesnoeid had kunnen en moeten worden; niet dat het, ook als geheel, in den publieken smaak zou zijn gevallen. Ik ga verder, en zeg: niet dat er hier, buiten een viertal, vijftal uitzonderingen - ‘de Eerste Communie’ van Maurice Denis, het portret zijner echtgenoote door Theo van Rysselberghe, de ‘Ontwakende hoeve’ van Heymans, één der twee Guillaumin's, één der Monet's, om van de twee groote beelden van Rodin, natuurlijk, te zwijgen, - niet dat er hier veel werken boven eene gulden, maar dan ook zeer eerbare middelmaat zouden gaan, (beslist minderwaardig of niet-interessant werk was echter geheel geweerd). Maar er was meer: er was eenheid; er was de eenheid, in hare onderscheiden uiting, van eene kwarteeuw schilderkunst.

Ik zal u mijn oordeel over deze kunst, het Impressionisme en wat er uit volgde, niet meedeelen: ik ben een leek, en - ik herhaal het - gij zult er u weldra zelf eene meening over maken kunnen. Maar ik stel de vraag: of het nu mooi of leelijk wordt geacht, en als het alleszins blijkt, ernstig en eerlijk te zijn, heeft een museumdirectie, in casu de Staat, het recht, een kunstbeweging te verwaarloozen, als die beweging naar haar rijpste toppunt en haar volle beteekenis bereikt?

En is het niet jammer om te zien, dat de gelegenheid, om eene verzameling, die op uitmuntende wijze de personaliteiten en de vertakkingen dier beweging samenvat en verklaart, al was het ten deele maar, maar dan met keus, aan te koopen, over het hoofd wordt gezien; terwijl heel veel heteroklitisch werk zal worden aangekocht, dat misschien wel hooge kunstwaarde heeft, maar bij het kunst-

[p. 367]

onderwijs, bij de systematische kunstopleiding der massa - toch wel het doel der, vooral moderne, musea! - niks geen nut of waarde zal hebben?...

- Ik wist natuurlijk dat ik in de woestijn zou prediken. Een volksvertegenwoordiger, met wien ik over de zaak sprak, beloofde mij wel den minister op de vraag attent te maken; maar de man zag er bij mijn voorstel zoo verbijsterd uit, dat hij misschien zal gevreesd hebben, door mij voor den aap te zijn gehouden. Jammer dat idealisten maar al te dikwijls zulke doortastend-praktische menschen zijn?....

*_**

Met de ‘Libre Esthétique’ sloot in den Kunstkring eene uiterst belangrijke tentoonstelling-Claus. Schreef ik er u niet breedvoerig over, dan ligt het aan altijd hetzelfde principieel bezwaar; wat heeft men aan de beschrijving van schilderijen, die men nooit of nimmer zien zal?

Verzwijgen wil ik echter niet de groote vreugde die ik hier weêr mocht smaken. Claus is de schilder van eene streek die mij bijzonder lief is: het Leie-land. Niemand als hij heeft de beteekenis van dat land, met evenveel juistheid, met evenveel breedte, in even hooge schoonheid uitgedrukt. Aldus gezien krijgt de Leie, krijgen de Leiemenschen, krijgt de landarbeid aan de Leie-boorden een uitzicht, eene verdiepte waarde, eene hoogere, veralgemeende bediedenis, eene haast-mytische schoonheid, gelijk niemand ze heeft vermogen te geven noch uit te drukken; Claus bereikt wat Streuvels in den ‘Vlaschaard’ bereikt:

[p. 368]

het woord ‘kosmisch’ komt op de lippen. En na zulke woorden zwijgt men, eerbiedig en met schroom.

Nu vooral dat het werk van Claus bezonken is, gerijpt, vernobeld. Vroeger was het vreugde om het licht, als een roes, als een dionysische reidans van heerlijke jonge mannen en maagden. Thans is het de blijde, sereene, verinnigde wijsheid. Claus is avonden, kalme, rijke, vrome avonden gaan schilderen. Is dat niet karakteristiek voor dezen meester over het volle middaglicht? En het beste: zijn werk is er niet minder om geworden, integendeel.... - Claus is méer, voor Vlaanderen dan onze beste landschapsschilder: zijne liefde voor zijn land en zijn volk zijn een voorbeeld voor ons allen.

N.R.C., 9 April 1908.