Verzameld journalistiek werk. Deel 2. Nieuwe Rotterdamsche Courant juli 1907 - januari 1909

[p. 322]

‘Le Chemineau’ in den Muntschouwburg

Brussel, 20 Februari.

Ze hebben het nu tweemaal opgevoerd, en ik ben tweemaal gaan luisteren. De eerste maal was Prins Albert er - ‘Lange Albert’ zegt hier het volk -, en Prinses Elisabeth, en Prinses Clementine, en, natuurlijk, al wat Brussel aan officiëels - vier ministers! - en aan sjieks - al den adel - bezit. Ik heb daar dan mijn oogen den kost gegeven, en 't gevolg ervan verneemt ge morgen... Om dan beter over het werk-zelf te oordeelen, ben ik naar de tweede opvoering teruggekeerd, en... om de waarheid te zeggen: het zal uit mijn mond niet zijn dat ge vooralsnog de definitieve waarheid over ‘Le Chemineau’, lyrisch drama van Jean Richepin, muziek van Xavier Leroux, zult vernemen.

Het drama van Jean Richepin kan u niet onbekend zijn. De dichter van ‘La Chanson des Gueux’ spint er in vijf lange bedrijven de onwaarschijnlijkste der histories in uit, met heel wat meer pathos en heel wat minder fijnheid dan in zijne vroegere gedichten waar hij vagebonden en landloopers met zooveel echte liefde bezingt. Ik verberg het u niet: de Jean Richepin der eerste bundels verzen is me waarlijk lief. Het gebaar is wel wat overdreven soms, het gevoel wat al te romantisch, het vers wat ál te gemakkelijk schetterend nu en dan: maar daar was dan toch de stem van een uitgelaten, ja, maar toch heel echten dichter. Ook in vroeger dramatisch werk heb ik wel genoegen gehad. ‘Le Flibustier’, dat uit ‘La Mer’ voortkomt gelijk ‘Le Chemineau’ uit ‘La Chanson des Gueux’

[p. 323]

stamt, is een werk vol echtheid en zonder groot-doenerij. Anders helaas met ‘Le Chemineau’, dat bij zien en lezen me, behalve 't genot van sterke en goed-gespierde verzen en kloeken dramatischen bouw, met niets dan ontstemming om holte van het sentiment en romantische onnatuurlijkheid der omstandigheden bezorgde.

Nu hoopte ik wel: muziek kan veel goed maken; wie weet of Xavier Leroux me niet met Jean Richepin en zijn groote gebaren verzoent...

Ik kende Leroux uit een lyrisch drama van hem, hier vóor jaren opgevoerd, naar Longfellow's ‘Evangeline’. De herinnering is er nog slechts heel flauw aan: het werk is in grijze tonen gehouden, heel stemmig. 't Herdenken vermooit het misschien, maar ik hervoel het nog steeds als iets delikaats, iets fijns, - wat weggedoezeld wel bij gebrek aan personaliteit, maar dan toch niet beteekenisloos. Mocht ik er uit hopen dat een juist natuurgevoel, het noodzakelijk veralgemeenen der karakters gepaard aan minder-driftige innigheid, Richepin's pathos intiemer-menschelijk zou hebben gemaakt?

- Nu is het wel geene ontgoocheling geweest, maar...

Zeker: er is eene fijnere atmospheer om het werk gekomen. Wat vroeger haast geheel aan het décor was overgelaten geworden, zingt u hier, heel stemmig, uit de muziek tegen. Heel veel fijnheid in de weergave der natuurtafereelen, zonder te vergedreven imitatie der natuurgeluiden daarom: echte impressiemuziek, die niet ophoudt stemmingsmuziek te zijn. - Dat munt nu wel niet uit door overweldigende persoonlijkheid; het kon evengoed, bv. van Bruneau zijn. Maar banaal wordt het toch wel nooit, noch onelegant.

[p. 324]

Bij de eerste bedrijven had ik nóg geen gunstigen indruk: als Richepin's pathos het al te bont maakte, liet Leroux' muziek het maar zijn gang gaan. Ze bleef bescheiden op den achtergrond, wachtend tot het had uitgeraasd. En leed er natuurlijk de eenheid onder, ik was er toch verre van, Leroux ongelijk te geven. Maar verder, als hij wél tracht voet te houden met den tekst dien hij zich gekozen heeft, dan verbrodt hij alles; het gaat valsch klinken, men heeft het pijnlijk gevoel dat de toondichter zich geweld aandoet. Het blijft wel heel kranig - als van den gymnast die heel bovenaan in de hanebalken van den circus gaat ‘werken’ - maar de toehoorder heeft nog meer het gevoel van 't gevaar dan de toondichter-zelf, misschien evenals de toeschouwer die vreest elk oogenblik den kunstenmaker naar beneden te zien tuimelen, terwijl deze glimlachend door de luchten zwiert om straks sierlijk in het net terecht te komen.

Nu komt Xavier Leroux ook wel heel sierlijk telkens in het net terecht. Maar men heeft niettemin den indruk dat de man toch maar liefst wat dichter bij de aarde moest blijven. Met andere woorden: Xavier Leroux heeft zijne personaliteit overschat. Er is een wereld tusschen de robuste kunst van Richepin, en zijne kunst, die eerder gratieus is: ‘Ne forçons pas notre talent: nous ne ferions rien avec grâce.’ Bij breed en krachtig te willen doen, heeft Leroux alle gratie, het beste van zijn talent, ingeschoten...

Ziedaar niet meer dan vluchtige journalist-indrukken. Zij veronachtzamen zeker veel goeds in eene partituur die men vol zorg geschreven voelt. Is dit ook geen werk dat door personaliteit, door hoogere musicaliteit door

[p. 325]

hooggedragen inspiratie uitmunt, het blijft niet te minder eerlijk en ernstig zelfs waar het zich vergist; het is bewerkt tot het vlijtige toe, zonder ooit lomp te worden; komt het wat grijs voor, aanvankelijk: na 't aemechtig holle van sommige passages is men heel blij dat grijze, dat fijne, teêre grijze terug te vinden: geen eersterangswerk wel, maar werk dan toch dat de aandacht waard is...

Waarmeê, natuurlijk, - ik ben een leek maar - het laatste woord over ‘Le Chemineau’ nog niet gezeid is...

N.R.C., 23 Februari 1908.