Verzameld journalistiek werk. Deel 2. Nieuwe Rotterdamsche Courant juli 1907 - januari 1909

[p. 305]

Het andere congres

Brussel, 29 Januari.

Het andere congres - gelieve mijn brief van gisteren te zien - is eigenlijk niets dan de jaarlijksche algemeene vergadering van de ‘Ligue de l'Enseignement’ geweest; eene algemeene vergadering die echter allesbehalve zoo maar een onderonsje was, een gezellige bijeenkomst van al de leden eener zelfde societeit: wat er behandeld werd was iets anders dan het beredderen der innerlijke orde, dan het bepraten van eigen belangen. Het gold er eene hoofdzaak: ons openbaar onderwijs en leerplicht; en oud-burgemeester Buls, voorzitter der ‘Ligue’, sprak er eene redevoering over de ontreddering van het onderwijs uit, gesteund op zulke documenten, op zulke onweerlegbare cijfers, op zulke grondige argumenteering, dat de verspreiding er van - want zij zal gedrukt en rondgestrooid worden - weêr een massa kiezers bij de aanstaande verkiezingen overtuigen zal van de noodwendigheid der Leerplicht. Ik schreef u ter gepaster ure over de buitengemeene betooging, die verleden jaar honderdduizenden Belgen naar Brussel deed stroomen om van de Kamer verplicht onderwijs te eischen. De nieuwe redevoering van den heer Buls zal het aantal nog vergrooten dier manifestanten, en hun geheugen opfrisschen als zij hun stembriefje in handen zullen hebben...

- Daareven woonde ik de zitting der Kamer bij. De heer Woeste (die maar de noodige rust voor het herstel van zijn lever niet nemen wil), antwoord gevend op wat gezel Vandervelde gezeid had, verklaarde waarom zijne vrienden

[p. 306]

en hij van Leerplicht niet weten willen. Twee zijner gronden zijn zeer zwak: welke strafwettelijke sanctie zult ge aan uwe wet geven, vraagt hij, en wat doet ge met de vrijheid der huisvaders?

Op de eerste vraag is het antwoord licht te geven: zie wat er in de landen gebeurt waar leerplicht is ingevoerd; is het er niet voldoende: verbeter hun strafstelsel. Het feit dat leerplicht in de meeste Europeesche staten is ingevoerd, bewijst wel dat het met goeden uitslag ingevoerd kan worden. Bestaande toestanden zijn 't beste antwoord op de bedenkingen des heeren Woeste.

Voor 't geen het recht der huisvaders aangaat: een huisvader heeft de vrijheid niet, zijn kind lichamelijk te mishandelen; logisch gesproken heeft hij dan ook het recht niet, het geestelijk te mishandelen, m.a.w. het verstoken te laten van onderwijs. Integendeel: zijn voorrecht, huisvader te zijn, legt hem moreele plichten, legt hem liefdeplichten op. Hij heeft er voor te zorgen, dat zijn kind in den strijd om het leven zoo goed als mogelijk gewapend zij. Binnen de grenzen van zijn macht en van zijn vermogen, heeft hij tot plicht zijn kind te behoeden, en het de middelen ter hand te doen, zijn plaats in het leven te behouden en uit te breiden, als die uitbreiding zijn heil kan zijn en anderen geen schade doet. Dat is eene christelijke verplichting, die katholieken zeker niet verwerpen zullen. En wat zijn nu betere wapenen in dezen tijd, dan de intellectueele middelen? De tijd behoort niet meer aan den lichamelijk-sterke; hij is den geestelijk-gevormde eigendom geworden. Waaruit, als eerste voorwaarde voor gelijke strijdvaardigheid en weerbaarheid: Leerplicht... Men ziet met welke gevaarlijke argu-

[p. 307]

menten de heer Woeste voor den dag komt. Ook staat hij er vrijwel alleen mee in zijne partij.

Waar hij echter niet alleen mee staat is, als hij zegt: leerplicht brengt onzijdig onderwijs mee. Wij katholieken willen niet aannemen dat onze heiligste overtuigingen tegenover onze kinderen genegeerd, betwijfeld, of zelfs maar verzwegen worden.

Deze tegenwerping is ernstig. Een godsdienstig dogma vervangen of interpreteeren door een wetenschappelijk dogma dat, in de lagere school, door den aard der zaak zelf, oppervlakkig voorgesteld, tot zeer verkeerde voorstellingen kan leiden, is inderdaad een gevaar, dat men moest zoeken te vermijden. Dat katholieke huisvaders vreezen, hunne kinderen den overgeleverden godsdienst, waar men hun de beteekenis en de waarde van verzwijgt, te zien verloochenen, voor waarheden, die hun feitelijk zonder diepte worden voorgesteld, of die ze in hun jeugdig brein onvolkomen bevatten of verklaren kunnen, is zeer goed te begrijpen: iedereen weet hoe verkeerd, en soms belachelijk, physische of physiologische verschijnselen, zelfs door betrekkelijk-ontwikkelde lui, uitgelegd en verstaan worden. Voeg daarbij de pijn die men hebben moet om de klove die men tusschen zich en zijn kind voelt, gapen... Zulke schrik voor neutraal onderwijs bij geloovigen, aan dewelke zelfs de mogelijkheid eener vergelijking ontzegd wordt, zal niet verwonderen, en het is voor liberalen een.... liberale plicht, eerbied te hebben voor wie aldus denken en voelen.

Maar - ligt niet in de aanvankelijke redeneering de door te hakken, of eenvoudig te ontwarren, knoop? Wie zegt, dat ‘leerplicht brengt onzijdig onderwijs mee’ een

[p. 308]

noodzakelijk postulaat is? Zelfs de werkelijkheid komt het tegenspreken. Want zie: in de Athenea, waar het onderwijs in feite onzijdig, of beter gezeid: meer-gevorderd wetenschappelijk is, worden er, voor wie ze volgen willen, lessen in godsdienst - moraal, apologetiek, dogmatiek - gegeven. Ik heb den leeraar in godsdienst van één dier gestichten in eene groote, bij uitstek liberale stad, gekend: nooit heeft hij over zijne leerlingen geklaagd, wél integendeel. De ouders, die het wenschten, konden daar dus door één der verstandigste priesters van het bisdom aan hunne kinderen degelijk godsdienstonderwijs laten geven. Zou een dergelijke maatregel niet op het lager onderwijs, bij het regiem van leerplicht, kunnen worden toegepast? En bovendien: leerplicht impliceert toch de noodwendigheid niet, dat de ouders hunne kinderen naar een bepaalde, neutrale school zouden zenden! Het onderwijs is in België vrij, en - katholieke scholen zijn er toch in hoeveelheid!... 't Benige wat men vraagt is: stuur uw kind naar school: het is uw plicht; maar naar wélke school ge het zendt gaat ons niet aan...

Me dunkt: voor katholieke wetgevers, die in den grond tegen leerplicht niet kunnen zijn - behalve eenige verouderde geesten - ligt daar stof voor een wetsontwerp. Zij moesten inzien dat het onvoorzichtig is het initiatief van eene wet over Leerplicht aan de oppositie over te laten: zoolang zij nog eene meerderheid in de kamer hebben, moesten zij er aan hechten zich bij Leerplicht, die er dan toch komen moet, de voordeelen, die zij wenschen en noodig achten te verzekeren.

N.R.C., 1 Februari 1908.