Verzameld journalistiek werk. Deel 2. Nieuwe Rotterdamsche Courant juli 1907 - januari 1909

[p. 78]

Geschied- en oudheidskundig congres
iv

Gent, 5 Augustus.

Gedwongen u gisteren te verlaten voor 't geen Rabelais ‘les choses de la bouche’ noemt - een banket gelijk al de banketten, in een groote zaal van het Casino: eene societeit, waarvan de prachtige tuin 's avonds te onzer eere overvloediglijk verlicht was, - noodig ik u uit, na herhaald verzoek om verschooning, met mij St. Baafskerk langs de groote deur binnen te treden.

St. Baafskerk is de schoonste kerk van Vlaanderen, langs binnen althans; zij bezit het schoonste schilderij der wereld; zij toont één der schoonste beelden, die in België worden gemaakt; jammer maar dat ik zelf u zoo weinig van al dat schoons zal kunnen laten genieten...

Langs buiten weinig onderscheiden van de meeste gotische kerken, biedt ze langs binnen zulke stijl-eenheid, - hoewel niet ineens in haar geheel opgetrokken - is ze van zulke voorname verhoudingen, schijnt ze zoo zuiver in de uitvoering, is ze daarenboven zoo goed van verlichting, wekt ze zoo tot ingetogenheid, dat ik haar niet beter kan noemen dan met een woord, dat niet van mij is, maar dat voor deze gelegenheid schijnt uitgevonden te zijn: een gebed van steen. En welk schooneren lof kan een kerk verdienen? Deze zuilen, zie hoe ze naar omhoog schieten, hoe de gewelven nieuwe gewelven roepen, hoe het wil groeien tot in de wolken, zou men zeggen. Want deze steenen schijnen organisch te leven; men vergeet alle architectonisch overleg, meetkundige berekening;

[p. 79]

men denkt niet meer aan constructie; hier is geen bouwmeester geweest: deze zuilen leven door zich-zelf, ze rijzen uit eigen ijver, ze willen ten hemel, en, waar ze in gewelven neigen gaan, zie hoe nieuwe wil, hoe nieuwe liefde ze weer hooger drijft, hoe het gewelf, onderbroken te halven wege, weer steigt in rijziger zuilen; een psalm eerst, maar zwellend tot een steeds voller en blijder klinkend hosannah....

Ik voel de onmacht van mijn beeldspraak, ga denken aan het lied dat Schaepman aan de zuilen der Aya Sophia laat zingen, en - ben een beetje beschaamd. Maar dan toch met de intieme overtuiging dan niemand ooit al de schoonheid van dit kerkschip zeggen zal, en dat er zelfs weinigen zullen zijn om ze te gevoelen. Kerkschoon immers is van een zeer bijzonderen aard, onderstelt een zekere gemoedsontwikkeling, eischt zelfs bijzondere stemming, die niet iedereen bereiken kan. Om er het troostende, het heilzame, het leedgenezende van te gevoelen, moet men zich kunnen verplaatsen in den toestand van wie hulp zou behoeven, in de gevoelsneigingen van een zielsontredderde. Nu wensch ik u zulke onzalige gevoelens wel niet toe, waarde lezers, althans niet ad aeternitatem. Maar den dag dat ge in u iets in dien aard gewaar zoudt worden, neemt dan de trein, komt naar Gent, bezoekt St. Baafskerk, en zegt me daarna of ik hier heb overdreven. Want ik herhaal het: geen kerk ken ik, die evengoed, ook bij niet-vromen, zoo goed hare ethische functies van troosteres en hoopbrengster vervult....

St. Baafs bevat, zei ik u, het schoonste schilderij der wereld. En hier zult ge me onmiddellijk gelijkgeven, als ge zult weten dat dit schilderij de Aanbidding van

[p. 80]

het Lam Gods, door de gebroeders van Eyck, is. Ik mag me onthouden van alle beschrijvingen, nietwaar? Ik moet er u niet op wijzen hoe geniaal deze schepping is, als men bedenkt, dat ze, in 1432 ontstaan, nauwelijks eenige jaren jonger is dan schilderijen waarvan ordonnantie als uitvoering nog geheel aan een kanoon, aan een vaste formule ontworpen waren, waar niet van afgeweken werd, die, geëerbiedigd, traditioneel voortleefde. Maar de van Eyck's verschijnen en het is de revolutie. Zij laten de menschen leven in eene echte atmosfeer, ze laten ze handelen in al hunne oprechte wezenlijkheid, ze weten ze zóo verrassend-werkelijk, en tevens zóo stijlvol op te laten treden, dat men er verbaasd van staat, en zich afvraagt, of er ooit in de geheele kunstgeschiedenis zulke plotselinge openbaring van genie is geweest, als bij de twee groote Gebroeders. Slecht verlicht, helaas, en, gelijk ge weet, bij deele verminkt, blijft de Aanbidding niet te minder de glorie van St. Baafskerk, die nochtans ook zónder haar een heerlijk museum zou blijven. Want toont ze ons niet het schoonste schilderij dat, naar 's meesters eigen oordeel, Rubens ooit heeft gemaakt? Men heeft gesproken van Rubens' lyrisme. Nooit was zijn kleurenzang, zijn vormen-ode grootscher dan in dezen ‘St. Bavo’. En na Rubens zijn er heel wat andere merkwaardige paneelen nog: zeldzame Lucas de Heere's, het meesterstuk van Rombouts, een uitmuntende Crayer, overheerlijke Liemaecker's: een Gentenaar die, zeer weinig gekend, in een heidenschen tijd al de vrome aanminnigheid van een primitieven meester toont. En dan spreek ik u nog niet van den geheimzinnigen Geeraerd van der Meire, of liever van het triptychon dat hem wordt toegeschreven; ten onrechte, vermits,

[p. 81]

zei prof. Hul in ons gisteren in eene geleerde voordracht, G. Van der Meire nooit heeft bestaan. Van wie is dan dit machtige en zonderlinge werk? Misschien wel van een zekeren De Rijcke, meenen sommigen. Waarom niet van Petrus Christus, zou ik opperen, vermits hier een figuur me herinnert aan een dergelijk beeld op de gekende graflegging? Ik verhaast me te zeggen, dat ik niets beweer, dat ik alleen een kleine gissing waag, die buiten alle controol staat voor 't oogenblik, en die bij eerste onderzoek dadelijk in duigen zou vallen misschien. Maar ik heb een nogal goed geheugen, en meen me te herinneren....

St. Baafs bezit nog, zei ik u, - behalve een prachtig kerkmeubilair - een schoon beeldhouwwerk. Het is het meesterwerk van Jerôme Duquesnoy, en stelt het graf voor van Bisschop Triest. Ik geloof niet, dat tusschen de Burgondische beeldhouwers en den tegenwoordigen tijd door een Belgisch meester zulk compleet, zulk doorvoeld, zulk vormenmachtig werk werd uitgevoerd. Vooral het hoofd en de handen geloof ik onovertrefbaar, en ik ken niets, altijd in België natuurlijk, dat er mag bij vergeleken worden. Het heeft waarlijk de sterke fijnheid der Italiaansche Renaissance-beeldhouwers, het heeft hunne liefde voor het leven; het heeft daarenboven de bezonkenheid der allerbesten onder hen. Het is, in één woord, en in de volle beteekenis van dat woord, een meesterwerk....

En hierop kunnen wij, als 't u goeddunkt, St. Baafs verlaten, nadat ik u de toelating gevraagd heb, u vanmiddag het Gravenkasteel te toonen...

N.R.C., 9 Augustus 1907.