Verzameld journalistiek werk. Deel 1. Nieuwe Rotterdamsche Courant juli 1906 - juni 1907

[p. 413]

Heeft Gezelle 30 jaar gezwegen? - een eindwoord

Brussel, 19 Februari.

De vraag, in de Januari-aflevering van De Nieuwe Gids nogal onhandig gesteld door den heer Jan van Nijlen - een jong Antwerpsch dichter, die onlangs een bundeltje verzen uitgaf, zonder personaliteit, zoo niet zonder talent - heeft, gij kunt het wel denken, de Vlaamsche letterkundige tongen in beweging gebracht. De N.R.Ct. vroeg 't oordeel van Stijn Streuvels; de andere Gezelle-neef, Caesar, gaf antwoord op wat Leonce du Catillon over de zaak dacht; en ook dat antwoord hebt ge overgedrukt.

Ik had het geluk, voor een paar dagen Prof. Dr. G. Verriest te ontmoeten, den welgekenden broeder van Hugo Verriest, zelf een onzer grootste medici, voorzitter der Académie royale de Médicine, maar vooral onze beste Gezelle-kenner: oud-leerling, oud-vriend en voornaamste vertrouweling van den Meester.

En van dat geluk heb ik gebruik gemaakt, om hem over de zaak zijn oordeel te vragen. Die meening, ik geef ze u hier, zoo niet woordelijk, dan toch naar den geest terug.

Of Gezelle dertig jaren lang ‘gezwegen’ heeft? Neen, eigenlijk niet. Zelfs niet als dichter, vermits hij in 1878 zijn Liederen, Eeredichten en Reliqua in 1879 zijn Driemaal XXXIII Kleengedichtjes en in 1886 zijn Hiawatha's vertaling uitgaf: het beste antwoord overigens aan wie beweren dat er een bisschoppelijk verbod-tot-uitgeven op Gezelle's werk zou hebben gewogen. Zelfs zijn

[p. 414]

van dien tijd een aantal gelegenheidsgedichten: zeker het beste niet van zijn dichterlijken arbeid, maar toch een bewijs dat hij zijne pen niet had neergeleid.

De waarheid is, dat de geestelijke werking van Gezelle een ander pad gekozen had. De dichter, uit het midden gescheurd, waar zijne beminnende ziel hare hoogste en reinste inspiratie vond, zag ineens de bronnen van zijn zang gedempt. Was het de ‘ongenade’ -zelf, welke hem van zijne leerlingen scheidde, die hem tot zwijgen doemden? Maar is er een beter ingevingsmotief dan eene dergelijke ‘ongenade’?... Neen: het was de verwijdering-als-reden niet, het was het gevolg der verwijdering dat het dichtwerk van Gezelle in den aanvang dezer stillere dichtperiode verslapte.

Er was iets anders nog: de dichter, hoe rijp, hoe klassiek-vormenschoon veel van zijn aanvangswerk - de Kerkhofblommen o.a. - wezen mocht, voelde wel dat het nog.... aanvangswerk was. Hij, die met de rhetoricale, bloedarme taal der na-Bilderdijkianen had afgebroken, besefte en ondervond dat de gewesttaal die hij in de plaats had gesteld, hoe ook ontdaan van alle rechtstreeksche dialectvormen en gelouterd tot de gemeenschapstaal, op geschiedenis en overlevering gebouwd, van gansch eene streek, geenszins nog geven zou wat er een modern dichtersgemoed aan vragen kon, en dat dieper inleven in die taal, dieper boren en uitpluizen, diepere studie van schakeeringen en oorsprongsbeteekenissen, hem in de hand het instrument zouden geven waar hij zijn onrustig en onvoldaan gemoed in uitspreken zou.

Want denkt niet dat Gezelle's gemoed ingesluimerd was: Prof. Dr. Verriest ontving nu en dan een brief, en daar

[p. 415]

sprak Gezelle ook van zijn dichtwerk in. Niet dikwijls: de dichter leefde thans buiten den kring, buiten dat Rousselaarsch College waar zijn zang plots en frisch en krachtig als een nieuwe Quickborn zijn gevoel in menigvuldige stralen ontsproten was. Maar dan toch van tijd tot tijd; want liet Prof. Verriest in 't Gezelle-nummer van Dietsche Warande en Belfort niet een brief uit dien zwijgerstijd overdrukken, waar de Meester in vertelt hoe beeld en klank in hem woelden voor een Nachtegaal-gedicht? Maar in dien brief merken wij het juist: die grootere kieschkeurigheid die den zelf-bewusten dichter hoogere eischen stelt dan toen hij zong als een vrije en verliefde vogel, die subtiele angst om het woord en den vorm, dat inniger inzicht op beteekenis van klinkers en medeklinkers waar 't geldt een gevoel te uiten: heerlijke voorbereiding tot Tijdkrans en Rijmsnoer.

De dichter had zich dus, tot hooger-zelfvolmaaktheid, een ander doelwit gegeven. Zweeg hij: dan was het niet op bevel; het was uit eerbied voor eigen dichtersziel en eigen toekomstwerk. Gezelle hersmeedde, in taai en blij geduld, zijne dichtwapens.

En 't werd een speuren naar de innige ziel van de ‘spraakmakende gemeente’ in Rond den Heerd; het werd het wijze, geleerde ontginningswerk in Loquela. Het was de zuivering en de verrijking. Zij zouden spreken uit het werk der laat-gekomen, maar hoe volmaakte, hoe geniale en tevens hoe doorwrochte boeken van Gezelle's levenseinde...

En mag men nu zeggen dat Gezelle ‘gezwegen’ zou hebben? Neen, zelfs niet in 't uiterlijk vertoon; en vooral niet - het eenige dat belang heeft - in zich-zelf, voor

[p. 416]

zich-zelf.

Dertig jaren lang is er alleen transpositie van dichterlijke werkzaamheid geweest, gelijk bij den genialen jongeling Arthur Rimbaud, die, moe van die verzen als bliksems en zwaarden welke hij op zijn zeventiende jaar de verbaasde wereld in 't gezicht sloeg, verkoos te gaan leven, poëzie werkdadig te gaan leven in 't hart van 't onbekende Abessynië, om, twee-en-dertig jaren oud, te gaan sterven in een hospitaal te Marseille, met, naar zijne zuster mededeelt, woorden en droomen op den mond, die de rechtstreeksche voortzetting waren van zijn onderbroken jongelingswerk.

Aldus Gezelle: zijn eerste, vroegrijpe zangen uitgezongen, is zijn onvoldane ziel op ontdekkingsreis gegaan door de onontgonnen landen van wat hem éen maakte met zijn volk: den Vlaamschen geest, de Vlaamsche, traditioneele schoonheid. Jaar aan jaar - wij hebben er de tastbare bewijzen van - heeft hij gedolven naar de oerkrachten, naar de verdoken schatten, naar de diepe bronnen van het Vlaamsche leven, tevens den volke meêdeelend van de weelden zijner ontdekking. Tot de jubelzang eindelijk weêr uit is gebroken, tot de ziel heeft gevoeld dat ze ongedeerd, en toegerust tot het stoutste wagen, de wieken uit mocht slaan... Wel laat helaas, daar de zang nauw nog een paar jaren duren mocht. Maar machtig genoeg, breed genoeg, geniaal genoeg om te bewijzen dat het ‘zwijgen’, dat het sluimeren voor Gezelle geweest is wat de wintersneeuw is voor onze Vlaamsche akkers: de belofte van een rijkeren zomeroogst.

N.R.C., 21 Februari 1907.