Verzameld journalistiek werk. Deel 1. Nieuwe Rotterdamsche Courant juli 1906 - juni 1907

[p. 339]

Het laatste bedrijf

Brussel, 14 December.

Neen, het zal geen treurspel zijn geweest, geen spel waar conflicten en botsingen uitloopen op de vervaarlijkste gebeurtenissen; maar het zal geweest zijn een ‘blij-eindend spel van het gezin’, gelijk Heyermans zou zeggen, iets van plechtige gemoedelijkheid als de verzoening van twee broeders onder den blik van den lachenden-en-weenenden vader; de algemeene eindomhelzing van alle goedbedoelde komedie.

O, ik beweer niet dat onze volksvertegenwoordigers vóor het land komedie zouden hebben gespeeld. De debatten zijn te ernstig geweest, en... hebben lang genoeg geduurd, te lang dat ze niet in alle oprechtheid en met volle geweten zouden zijn gehouden. Maar... was men maar met het einde begonnen, had de goede bedoeling van ieder het maar gebracht tot de eind-toegevendheid! Niemand had er meer veeren bij gelaten dan thans, maar - had er ook zijn welsprekendheid moeten bij inzwelgen, wat zijn ijdelheid minder aangenaam had gevonden, allicht.

Nu echter dat de publieke spanning geëindigd is.... op een teleurstelling, nu ja - want men had voor het slot iets homerisch gewenscht -, maar dan toch op een voor het land zeer bevredigenden uitslag, wie zou nog klagen over al te lang gerekte debatten, over 't vroom en deftig herhalen, steeds en steeds, van dezelfde argumenten vóor en tegen, over onnoodig-geweten kibbelarij en haarplukking? De oplossing is er; en brengt ze ons in de zaak niet veel verder, toont ze aan dat we nog niet verder

[p. 340]

zijn dan aan het voorspel, dit heeft ze ons dan toch gebracht, dat we weten zelf meester te zijn in ons land. En dat is reeds veel!

Het is een schoon vertoon van parlementaire deftigheid geweest, hedennamiddag, bepaaldelijk in het tweede deel van de zitting. Het eerste deel er van was ingenomen geweest door een begrooting-bespreking, die ons niets karakteristieks opleverde, dan te mogen opmerken dat, zoo de heer Buyl, van boven gezien, niet onaardig op Van Deyssel lijkt, hij het toch bij dezen aan welbespraaktheid moet afleggen; en dat de heer Demblon, als hij beleefd wil zijn, zich niet op zijn gemak gevoelt.

Die ultieme deftigheid, ze was ook nog niet te bespeuren in de driftige rede van den anti-Kongoleeschen heer Lorand. De heer Lorand is een beslist vijand van koloniale politiek. Vele Belgen deelen, zegde hij, zijne meening aangaande de overneming van Kongo. Zij, die ze niet deelen, hebben géen oordeel er over, zijn onverschilligen. Velen, die, om der nieuwheid, Kongo gunstig waren gestemd, zijn met der tijd tot een tegenovergesteld gevoelen komen. Zij hebben gezien dat koloniale politiek een sport is, een gevaarlijk sport. Gevaarlijk? Zie wat zoo pas in den Rijksdag plaats heeft gehad, en, wat ons verwittigt, voorzichtig te zijn, in 't naäpen van andere landen. De Koning heeft koloniale politiek gedaan; de Belgische schaperigheid heeft gevolgd. Nu we echter zien wat die politiek inhoudt en bedoelt, hebben wij er genoeg van.

Want koloniale politiek is voor ons, België, onnoodig. Praktisch is ze ons van geen nut. Zeker, wij wenschen de expansie van België; maar heeft onze energie op Kongo gewacht, om zich uit te zetten? En is het den Koning

[p. 341]

alleen te danken, dat die prachtige uitzetting is geschied? Neen, maar onzer werkzaamheid, en aan 't feit dat België, naar het woord van Reclus, ‘un vaste carrefour’ is, een plaats waar alle groote wereldwegen elkander doorsnijden, een wereldmarkt dus waar den handel voorbij moet. Van 1830 tot 1880 was onze handel twintigvoud aangegroeid; en sedert den handel met Kongo? Nog van geen achtste. Wat ons voorrechten verzekert is, dat we deugdelijks en tegen geringen prijs voortbrengen; en dát is de rede van onze handelsexpansie.

Wat zouden nu de politieke voordeelen van koloniale bezitting zijn? De Kongoleesche politiek is vooralsnog eene overwinningspolitiek geweest, en dit zegt genoeg; eene politiek die op absolutisme steunt, eene politiek waar alleenmeesterschap aan 't volk geen rechten dan naar eigen willekeur verzekert. Kan dit door het constitutioneele België met instemmende oogen worden aangezien; en is het niet te vreezen dat door terugkaatsing ook op de Belgen zulk czarisme over zou slaan? En de moreele zijde der zaak? - Zeker, men heeft in Kongo zijn best gedaan, en misbruiken zijn moeilijk te voorkomen. Maar wat te voorkomen is: dat verantwoordelijke overheden, die bij 't behouden van die misbruiken belang hebben - bij verplichten arbeid b.v. - met het uitroeien dier misbruiken worden gelast. Nu zegt men wel: sedert de ‘commission d'enquête’ is o.m., verplichte arbeid uitgeroeid. Het kan echter niet waar zijn, om de goede reden dat, na als vóór, de uitslagen dezelfde zijn gebleven aan uitvoer van caoetsjoec en ivoor. Zoodat we staan voor dien mooien toestand: 20 millioen menschen, in naam der beschaving tot dwangarbeid veroordeeld!

[p. 342]

Om nu tot de eventualiteit der overneming te komen: een eerste bezwaar ligt in de noodzakelijke strijdigheid van het rechtswezen in België en in Kongo; dat bezwaar wordt bevestigd en bestendigd door de koninklijke voorwaarden. En daarom moeten wij op die voorwaarden alle voorbehoud maken. De onafhankelijkheid van België moet tegenover den Vrijstaat geheel blijven, ook bij 't stemmen van een koloniale wet. Want merk goed op, wat de regeering wil is niet, eene immediate overneming van Kongo: de Koning zelf verklaart dat hij op 't goede oogenblik wel spreken zal; en dat die tijd nog niet gekomen is; maar wát de regeering wil: door eene koloniale wet het absolutisme, de misbruiken in Kongo dekken en goedkeuren. En daarom ook wordt ons een inventaris ontzegd.

Maar België zal zich niet beet laten nemen, en, zoo eene koloniale wet wordt gestemd, dan zal het niet zijn dan onder alle voorbehoud over den grond der zaak....

Heftig, verwoed soms, en helaas niet zonder partijdigheid is het woord van den heer Lorand geweest. Het is geen koel doorschouwen, het is een besliste aanklacht geweest, en allerminst een trachten naar verzoening.

Ook had men zich aan een plezierig ruzietje mogen verwachten, ware het niet dat het uur reeds zoover gevorderd was, en... de regeering met hare tegenstanders reeds was afgesproken. Reeds had men gefluisterd dat het ministerie zich bij de dagorde-Helleputte had aangesloten, die geheel met de dagorde-Hijmans overeenkomt, met de eindbepaling dat tot de bespreking van eene koloniale wet, ‘mits alle voorbehoud over de hangende zaak’, zou worden overgegaan.

Maar het is béter dan dat geweest; luistert maar.

Want toen de heer Hijmans, plechtig als een scherprech-

[p. 343]

ter of als een pontifex maximus die gaat orakelen, was opgestaan, en met trage, gezwollen stem den minister, cabinetshoofd, gevraagd had:

1^o. Zijn, ja of neen, de koninklijke wil-uitingen, in den brief van 3 Juni 1906, als voorwaarden aan te zien, waar de overneming van Kongo aan onderworpen is?

2^o. Zoo ze te beschouwen zijn als wenschen: wie zal over die wenschen oordeelen? Zal het, wat wij eischen, de Belgische wetgever zijn, die, onder ingeving van 's Konings inzichten, van Kongo's nooden en van België's souvereiniteit, beslissen zal?

3^o. Stemt de regeering er in toe, bij den Vrijstaat de noodige stappen aan te wenden tot het bekomen der documenten die ons over den geheelen toestand van Kongo zouden inlichten, vóór de middencommissie een voorloopig kolonial wetsontwerp neerlegge?;

toen antwoordde de heer de Smet de Naeyer, in naam der regeering, op die drie vragen:

1^o, de wil-uitingen des Konings zijn geen voorwaarden, maar plechtige aanbevelingen (recommandations solennelles) - welke omschrijving niet zonder hilariteit der linkerzijde voorbijgaat;

2^o. de overeenkomst tot overgave zal de voorwaarden daartoe bepalen; het zal de Belgische wetgevende macht zijn, die de regeeringswijze der nieuwe kolonie zal bepalen;

3^o. de regeering is zeer bereid, aan de middensectie haar medewerking te verleenen tot het bekomen der noodige documenten.

Waarna: zuchten van verlichting, niet het minst op de ministrieele banken, en applaus van den heer Hijmans en zijne vrienden...

[p. 344]

Nu vraagt de heer Neujean een kwartiertje tijd, om een verzoeningsmotie op te stellen. Dat kwartiertje duurt anderhalf uur, en... niemand beklaagde zich er om, want de motie is naar den vorm als naar den grond prachtig. Als eindbepaling verklaart ze, dat, gezien de verklaringen der regeering aangaande de vrijheid bij 't stellen der voorwaarden aan de overeenkomst tot overgave overgelaten, en der Belgische wetgeving over de regeeringswijze der Kongoleesche kolonie, de Kamer wenschte de middensectie spoedig haar verslag over de koloniale wet neer te zien leggen, na bij de formuleering ervan het oog te hebben gehouden op de Kongoleesche toestanden, ingelicht als ze zijn door de regeering en den Vrijstaat.

Ziedaar dan, eindelijk, de oplossing. Voor den heer Hijmans is zij eene beteekenisvolle overwinning; voor de regeering zoo niet eene néerlaag, dan toch een vernederend moeten-toegeven, dat de zaak, die zij verdedigde, niet te verdedigen was. De Kamer heeft hier dus tegenover den Koning eene zeldzame onafhankelijkheid getoond; dat de regeering zich gedwongen heeft gezien, die onafhankelijkheid te deelen, is voor den Koning-souverein niet vleiend, maar bewijst eens te meer dat het recht ook boven machthouders staat.

Door een kwasi-volledige Kamer - 159 leden op 166 - werd de verzoeningsmotie door 128 stemmen tegen 2 en 29 onthoudingen goedgekeurd. De 29 onthoudingen kwamen van socialistische zijde; zij berustten op het feit, dat in de dagorde van geen afkeuring voor de Kongoleesche gruwelen sprake is; een voorwendsel dat niet veel beteekent, gezien de termen der motie zelf.

En aldus eindigde dit lange proloog tot ons koloniaal

[p. 345]

drama. Een drama? Wij weten het niet, - al zijn de vooropgestelde daden der verzoeningsmotie borg, dat we niet in het duister zullen werken, en onze voorzichtigheid op vaste gronden steunen zal. En dat is reeds niet gering.

N.R.C., 16 December 1906.