Verzameld journalistiek werk. Deel 1. Nieuwe Rotterdamsche Courant juli 1906 - juni 1907

[p. 281]

Het eerste bedrijf

Brussel, 28 November.

Ditmaal is het in alle werkelijkheid begonnen. Eene buitengewone atmospheer van ernst en, haast, van wijding, hangt over de Kamer van Volksvertegenwoordigers, en bewijst genoeg dat het spel aan den gang is; dat, zonder schroom en met deftige beslistheid, gaat gezegd worden wat de Belgen denken, wat de Belgen wenschen in zake: overneming van Kongo-Vrijstaat.

Een zaal als bij de groote dagen; al de buitenlandsche diplomaten op post; in de perstribune vertegenwoordigers van alle mogelijke en onmogelijke vreemde couranten, vooral van Engelsche; dames overal verspreid, dames die den ernst van het oogenblik ondergaan, en wel voelen dat het vermaak van eene zeer bijzondere orde zal zijn...

Om twee uren wordt de zitting geopend. Gezel Vandervelde, die het eerst spreken moest, is ongelukkig afwezig. Men verwachtte van zijn bijtend en spiritueel, maar nooit lichtzinnig of onvoorzichtig woord het levend, schitterend, en allicht ironisch beeld van wat de Belgische socialisten meenen over de hangende kwestie. Het ware een degenspel geworden van flikkerende argumenten en verrassende stooten... Maar de heer Vandervelde is ziek; zijne ongesteldheid, van bij den aanvang van den zittijd aangekondigd, wil tot wrevel van zijne vrienden, niet wijken; men gaat vreezen dat zijn hooghartig en.... gezaghebbend woord ditmaal niet klinken zal, in eene kwestie waar voorbereidende studie hem meer dan welk lid zijner partij gezag in gegeven had. En aldus was men wel

[p. 282]

gedwongen het woord te verleenen, als eersten spreker, aan den heer Hijmans.

De heer Hijmans is, meen ik, het jongste, en van nu af aan het lid der liberale linkerzijde waar met den meesten eerbied en de meeste hoop op gerekend wordt. Hij is mager, snijdend, gedistingeerd maar beslist, zeer beleefd maar zeer koel in zijn optreden. Zijn blik is scherp, zijn woord eerder koud dan geestdriftig. Hij verliest niet gaarne zijn zelfbeheersching, is er op zijn hoede voor dat men ze hem door onderbrekingen zou ontnemen. In den grond - al is de verschijning niet innemend, niet zoo heel sympathiek, te fijn misschien om op de warme genegenheid der menigte te mogen rekenen - is de heer Hijmans een echt politisch redenaar, éen die de techniek der kunst beter dan wie kent en in plaats van natuurlijken gloed weet te stellen; een voortzetter in de Kamer der groote oratorische traditie van vroeger, van vóor de woelzieke, straatjongensachtig, leven-makende, maar levenwekkende socialisten.

Zijne redevoering van heden is een meesterstuk van besliste bezadigdheid. Geen holle woorden: bewijzen, argumenten, die hem toelieten de kalme zekerheid te bewaren van wie weet, dat hij het onweêrlegbaar bij het rechte eind heeft. Men wist op voorhand dat deze iets te zeggen had, dat hij niet op ijdele klanken zijn mond openen zou. Ook was het onder de grootste aandacht dat hij begon:

‘De brief van den koning-soeverein, en de testamentaire acte er aan toegevoegd, hebben de openbare opinie diep verbaasd en aangedaan. De brief des konings, met zulke kracht geschreven, scheen me een grondig onderzoek over de Kongo-kwestie en over de overneming van deze kolonie

[p. 283]

noodig te maken. Daarom is het noodig dat de regeering, verantwoordelijke hoedster van België's rechten en belangen, uitlegging geve.

De regeering is mijn ondervraging voorgeloopen door aan de Kamer voorafgaande, oppervlakkige uitleggingen te verschaffen. Ik had gehoopt dat de regeering ons van den koninklijken brief eene interpretatie brengen zou, die van den Vrijstaat uit zou gaan, en aan alle misverstand een einde zou brengen. In plaats daarvan, zegt de regeering dat de nieuwe wil des Konings niets dan zijn oude wil nauwer omschrijft: het is de vraag oplossen door de vraag zelve.

De brief des Konings brengt de koloniale kwestie voor het land. Het uur is nakend misschien, waarop we over de overneming van Kongo uitspraak zullen hebben te doen.

Noodig is het dat, als dit gewichtig uur zal slaan, België niet onverhoeds gevangen zij, en niet sta voor moeilijkheden van allen aard, die op zijn wil konden wegen en zijn verantwoordelijkheid zouden vergrooten. Ook oordeel ik, dat spreken plicht is, want stilzwijgen zou toezeggen of genoegen nemen zijn; stilzwijgen zou zijn: het land en den Koning slecht dienen.

Ik zal buiten het kader van mijne ondervraging niet gaan. Ik luister alleen naar de belangen van mijn land. De nationale eer zou er onder lijden, zoo onze uitspraak of onze beslissingen door drukking van buiten waren ingegeven. (Applaus).

België is en wenscht te blijven de eenige meester van zijn daden en van zijn toekomst. Anderzijds is de Kongostaat een alleenstaande staat, door de Europeesche staten erkend. En het is ons belang dat deze souvereini-

[p. 284]

teit, volgens recht, door ieder geëerbiedigd worde, vermits ze misschien een of anderen dag aan ons zal zijn, en wij ze wenschen te ontvangen en te behouden: ongerept.

De omstandigheden dwingen ons, zeer voorzichtig te zijn. Een veldtocht woedt in het buitenland, waarbij sommigen, weliswaar, een oprechte gevoeligheid toonen, maar die bij velen brandende begeerte kwalijk verschuilt.

De vaderlandsliefde legt het ons op, alle wapen aan den vreemde te ontzeggen, maar gebiedt ons niet te minder op de Belgische belangen te waken, deze als vrije mannen te bespreken, in volkomen onafhankelijkheid onze koloniale toekomst te regelen.

Ik zal dus spreken als Belg, wien het alleen om de Belgische belangen te doen is.

Ik voel me daartoe zeer op mijn gemak: ik ben, gij weet het, koningsgezind en der koninklijke dynastie zeer toegedaan. Ik ben voorstander der koloniale politiek die onzen gezichteinder verwijdt, en menigmaal heb ik mijne bewondering voor de grootsche onderneming van den Koning in Afrika uitgesproken.

Ik behoor tot die generatie, die tot de mannenjaren is gekomen op het oogenblik dat de groote inzichten van den Koning duidelijk werden. Toen maakten zij de beste burgers bang. Wat zijn de tijden veranderd!

Wij hebben een groote kolonie in 't vooruitzicht. In de afwachting dat het oogenblik kome, dat we te beslissen hebben, is het noodig de kansen der toekomst voor te bereiden en te vrijwaren. Ik zal niet als partijman spreken: groote strijden zijn gestreden; wij zullen ze hernemen op 't goede oogenblik. Maar heden valt er iets anders

[p. 285]

te doen.’

Na dit opzienbarend praeambulum herinnert spreker aan den koninklijken brief van 3 Juni 1906: hij bevestigde het vroegere koninklijke testament van Augustus 1889, waarbij de Koning zonder eenig voorbehoud Kongo-Vrijstaat 't zij als erfgoed, 't zij als onmiddellijke gift, aan België vermaakte. De brief van 3 Juni jongstleden meent echter dat ‘sommige punten met nut konden gepreciseerd worden’, dat de vorige brieven (van 1889 aan mr. Beernaert, van 1901 aan mr. Woeste) ‘al maken zij eene formeele verklaring van mijn besluit uit, de uitvoeringsmiddelen niet bepalen die de eventueele overneming mogelijk zouden maken’.

En die ‘uitvoeringsmiddelen’ zijn: erkenning door België van alle verbintenissen tegenover derde personen door den Vrijstaat aangegaan; eerbied voor de acten waarbij de Vrijstaat aan inboorlingen gronden had afgestaan, aan menschlievende of godsdienstige werken had geschonken, aan de kroondomeinen, aan het staatseigendom had toegekend; het onveranderd laten van die instellingen, tenzij tegen evenwaardige vergoeding. Het grondgebied zal voor het overige onvervreemdbaar zijn, evenals het grondgebied van België het is. - Dit waren de nieuwe voorwaarden, door den Koning zeer beslist, ‘met een hoogmoed die eerder menschelijk dan koninklijk was’, in Juni laatstleden den volke kond gemaakt. Zij zouden de overneming van Kongo onder een nieuw daglicht brengen; want zij veranderden grootendeels den aard van wat geschonken werd.

Inderdaad: het koninklijk testament van 1889 schonk aan België als absoluut eigendom, zonder voorwaarde, Kongo-Vrijstaat. België zou dus meester geweest zijn, er te

[p. 286]

handelen naar believen; het kreeg een kolonie, waar het naar goeddunken handelen kon. - Wat biedt men ons echter thans aan? Verplichtingen waar we geen kontrool op hebben; een ‘staat in den staat’ die onze werking ten goede beletten kan, en in allen gevalle een blok-aan-het-been zal zijn; voorwaarden waarvan we niet eens de beteekenis of de draagkracht kunnen nagaan.

Want wat weten wij van Kongo's beheer? Niets, of althans weinig. De souvereiniteit wordt er uitgeoefend door een raad van drie beheerders en door den algemeenen gouverneur. Maar die drie beheerders kent men niet eens; wat zij verrichten blijft hun strikt geheim; hunne regeering blijft hun onaantastelijk eigendom.

Wat wordt ons dus geboden? In 1889 wisten wij het: ‘al de goederen, rechten en voordeelen’ die de Kongostaat bezat, dus ook het recht er te veranderen wat minder goed voorkwam, te wijzigen wat verkeerd was, ten goede te duiden wat de slechte baan opging. En thans? Een reeks dingen die we niet kennen, waarvan de aard ons ontsnapt, maar die we, bij eventueele overneming zullen hebben te eerbiedigen en onveranderd te laten.

Is zulke koop al niet heel zonderling? En is wantrouwen hier niet een eerste plicht?

In 1889 geen verplichting, dan het passief. Nu: alle mogelijke voorwaarden.... En de geachte spreker treedt in het zeer specieus, zeer minutieus onderzoek van de juridische praktische, en administratieve bezwaren, waaruit hij het besluit trekt: ‘de overneming van Kongostaat zou België in moeilijkheden wikkelen.’ En hij eindigt ongeveer aldus: ‘Men moet hulde brengen aan den wil en aan de vrijgevigheid van den Koning. Zeker, hij heeft

[p. 287]

geen ander doel dan België te verrijken. Maar zijn wil gaat niet zonder eene vergissing: de Koning heeft geen vertrouwen in België.

De liberalen zijn de onderneming van den Koning zeer genegen; maar de overneming boezemt hun vrees en achterdocht in.

Dus: geen blaam voor den Koning, maar voor de regeering die ons wil dwingen tot een daad waarvan ze ons de beteekenis en het gewicht verzwijgt.

Onze eerste plicht is: weten. Wèl bestaat Kongostaat, maar hoe bestaat hij? Veel wordt er verteld: maar als wij de betrouwbaarheid niet kennen van wat gezegd wordt, hoe kunnen wij het bespreken?

Wat we dus vragen, eerst en vooral, is licht: documenten, ons door de regeering gebracht, onder hare verantwoordelijkheid.

Wij zijn voorstanders van de overneming. Maar eerst na kennis van de zaken te hebben genomen.’

De redevoering van den heer Hijmans heeft den meesten indruk gemaakt. Zij sprak den duidelijken wil van een groot deel der natie uit; zij zal de regeering in een vaste knel hebben gebracht, onder een ijzeren vuist tot uitspraak hebben gedwongen. Dit eerste bedrijf heeft de zaak prachtig ‘au point’ gezet; het was een bewonderenswaardig ‘expositie’-bedrijf.

De woorden die de heer Furnémont er aan toevoegde namens de socialisten, waren dan ook maar herhaling van hetgeen de heer Hijmans had gezeid. Ook hij waarschuwde voor ‘de megalomanie des Konings en de ongekende organisatie van Kongostaat’ eene Kamer, die zeer onder den indruk van het vorige gebleven was.

N.R.C., 30 November 1906.