Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

III
14 October.

De lucht van Brussel hangt vol ironie en wantrouwen. Denken de Duitschers dan werkelijk dat zij er zoo licht van afkomen? Achten zij het mogelijk, dat ze kalmpjes weggaan zonder dat men hun de verwoesting van dit schoone land betaald zet? - Dit is snoeverij noch uitdaging. Tegenover den overweldiger is de Brusselaar nooit mak of deemoedig geweest; bleef hem niets over dan zijne aangeborene guitigheid, dan was zij hem nóg een wapen, dat weliswaar afgleed op de Duitsche dikhuidigheid. Tot opstand of verweer kwam het, bij opeisching van goed en levensmiddelen, echter nooit: daar zorgde weer die guitigheid voor, een teeken van onzen onafhankelijkheidszin. Men stelde den Duitschen speurzin eenvoudig op de proef. En, hoe brutaal of methodisch ook, die speurzin moest het in de meeste gevallen voor het verstop-genie der Brusselaars afleggen:

[p. 924]

ik verzeker u dat nog heel wat koper en heel wat wol geborgen zit, dat nimmer den weg naar Duitschland vindt. Aldus bedrogen wij den bezetter: aldus overwonnen wij hem.

Nu echter is eene andere, eene éérlijke overwinning op til, die de Brusselaar noodzakelijk acht. Hij windt er zich niet om op: zij is immers onontkomelijk. Maar niets of niemand mag ze ook tegengaan, - zelfs Wilson niet. Want is er eenige uitdaging in den Brusselschen geest, dan gaat ze naar Wilson toe. Niet toegeven! Niet versagen! Te meer dat men nooit weet in hoeverre men den Duitscher betrouwen mag. Hij doet toegevingen? Wij laten er ons niet door beetnemen! Des lachen wij erom...

Aldus de Brusselsche, soms wat oppervlakkig-aandoende, maar toch wel kranige mentaliteit van den dag: zij laat zich vooral door het Pruisische machtsvertoon niet verschalken.

Want van zulk machtsvertoon hebben de Duitschers niet afgezien: zij doen, alsof de oorlog pas begon. Ik weet niet of de aanwezigheid van de twee kroonprinsen er de reden en schuld van is, maar Brussel zit vol nieuwe soldaten, jongens meestal van beneden de twintig, met bolle boerengezichten en roode verbijsterde oogen. Zij stappen voorbij in hunne te groote uniformen. Weer zingen zij, als in de eerste oorlogsmaanden, van ‘Gloria victoria!’ alsof ze weer maar eens ‘nach Paris’ optrokken. De Brusselaars proesten het uit, roepen hun gulhartig de smakelijkste opmerkingen tegen. Heel consciëncieus zingen zij hun liedje voort, gerythmeerd door hunne logge laarzen. Moeten zij dienen om ons

[p. 925]

eerbied te imponeeren, om al te hooge verwachtingen te temperen? Maar voor dit laatste zorgen wij zelf wel, en het valt niet ten voordeele der Duitschers uit. ‘De Belgen zijn psychologische raadsels’, meende wijlen von Bissing, de bezettende macht heeft die raadsels niet opgelost...

Het machtsvertoon vindt in de inkwartiering van officieren eene nieuwe uiting. Voor het eerst sedert 1914 krijgen wij krijgsvolk in huis. Dit ontstemt wel eenigszins: men weet hoe de heeren zich plegen te gedragen tegenover particulier huisraad; het zijn verder noch makke, noch zindelijke gasten. Maar er zijn schouwspelen, die voor het ongerief troosten.

Er is bijvoorbeeld de menschenjacht, dien ik vanmiddag bijwoonde. Ik zat in een café aan het Noorder-station, als daar plots een geweerschot knalt, en een hoos menschen samendwarrelt en als aangezogen wordt door het ruime boulevard, - ‘Men heeft de honden losgelaten! Men heeft de honden losgelaten!’ Het geroep overgalmt het gejoel; gefluit schrilt door de lucht; een storm steekt huilend op als over het gegrom van eene woedende zee. Eene patrouille Polizei stompt met hare kolven de menschenmassa aan: vergeefs; men wil zien; over de hoofden heen zie ik: een officier die vlucht, door twee honden, zwart als duivels, nagesprongen. - ‘Een deserteur! Een deserteur!’ juicht de menigte. Ik zie hem vatten door aan de andere zijde toegesnelde soldaten. Men bindt hem de handen op den rug. Ruw wordt hij weggebracht, terwijl met alle moeite de wervelende menschendrom uiteengerukt en voortgedreven wordt.

[p. 926]

Er is ook het meer-pacifieke schouwspel van de lange optochten aan boerenwagens, herkomstig uit het Doorniksche, die het teeken van de Duitsche verhuizing zijn. Want dáár wordt van nu af niet meer aan getwijfeld: met of zonder wapenstilstand, gaan de Duitschers er van door, en... voeren àl meê wat ze maar krijgen kunnen. Want, zijn heele wagens vol kisten, die men niet zonder schroom beziet, want zij zitten, naar men vermoedt, vol munitie; zijn andere beladen met komforen en doozen vol waspitten, die blijkbaar Duitsch eigendom zijn; sommige voeren heelder ladingen herbergtafels aan, of bedsteden, of deftig salonmeubilair. Men heeft er niet alleen de groote, platte boerenkarren en de beste gespannen aan schonkige, echter wel heel wat vermagerde paarden voor opgeëischt; ook de voerlui zijn meêgenomen, die, de meesten morrend en nijdig, naast hunne beesten loopen en hoog hunne zweepen kletsen doen. Vermoeid loopen de soldaten ernaast; zij komen van uren ver, aldoor maar loopen, naar eene bestemming, die hun niet goed duidelijk is. - ‘Nach Paris?’, vraagt oolijk de straatjeugd. Zij schuddebollen dom van neen. - ‘Nach Berlin dan?’ Zij schokschouderen; zij stappen loom verder; zij gaan huns weegs, de oneindige oorlogswegen langs en waarvan ze zeker niet kunnen gelooven, dat zij naar huis leiden.

Niet allen zijn even onverschillig tam: de Brusselsche genever weet ze soms wat op te monteren. Te Molenbeek, een volkswijk, zie ik een bende arbeiders één der wagens omringen. Twee soldaten, het aangezicht rood van drank, zijn er bovenop gekropen, staan er te waggelen. Schor roepen zij het volk toe: zij willen hun vracht verkoopen.

[p. 927]

Een man krijgt een komfoor voor twee Mark. Een andere koopt een opgerold vloerkleed. Weldra slaat het over in plundering: men verdringt zich om den wagen; elk neemt zijn gerief; zeer eerlijk wordt den Duitschers geld in de hand gestopt, die niet goed meer weten hoe ze 't hebben. Naast zijn gespan staat de woedende Doornikker Waal te rakkeren: ziet het een officier, dan komt alles nog op hém terecht! - ‘Verkoop uwe paarden! Verkoop uw wagen!’, wordt hem toegejuicht. - Terwijl hij, ontredderd, tracht uit het volk los te komen, den soldaten toeroept dat het nu moest uit zijn, lachen dezen hem dom toe. En aldus geschiedt de Duitsche ontruiming. Te Molenbeek althans...